Er is weinig kans dat in de nieuwe Russische Doema opponenten van het Kremlin worden gekozen. De enige reële mogelijkheid bestaat eruit dat in enkele districten een kandidaat van de oppositie op individuele titel wint van een pro-Kremlin-kandidaat. Waarom is de oppositie zo ontzettend zwak?
door Hella Rottenberg
De verkiezingen worden dit keer gehouden met twee lijsten: de helft van de 450 zetels wordt verdeeld via de districten, de helft via een federale lijst. Dat een van de oppositiepartijen erin zal slagen de kiesdrempel van 5% te halen, nodig om via de federale lijst een zetel in de Doema te bemachtigen, is vrijwel uitgesloten.
Ze zijn te klein en onbekend, krijgen geen zendtijd en hebben geen geld om campagne te voeren. De paar bekende oppositieleiders – corruptiebestrijder Aleksej Navalny, ex-premier Michail Kasjanov en politieke veteraan Grigori Javlinski – zijn niet in staat om de krachten te bundelen of hebben onderling ruzie. Navalny deed op de valreep nog een oproep aan oppositiekandidaten om zich terug te trekken als ze met elkaar in één district concurreren. Maar zelfs tot zulke pragmatische afspraken waren de leiders van de oppositie niet te bewegen.
Aleksej Navalny mag niet meedoen aan verkiezingen
In tegenstelling tot de vorige keer heeft het Kremlin het partijen niet al te lastig gemaakt om aan de verkiezingen mee te doen. Naast de Kremlin-partij Verenigd Rusland en drie pro-Kremlin partijen - dat zijn de Communistische Partij van de Russische Federatie (CPRF), Rechtvaardig Rusland, en de Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR) - die in de vertrekkende Doema vertegenwoordigd zijn, zijn er tien partijen toegelaten, variërend van liberaal tot nationalistisch. Volgens de Moskouse denktank Carnegie Center hoopt het Kremlin op deze manier de stemmen te splijten en de oppositie – op een volstrekt legale manier – onschadelijk te maken.
Aan de verdeel- en heerstactiek is maandenlang gewerkt, ook met minder frisse methoden. Zo werd ex-premier Michail Kasjanov, die als leider van de liberaal-democratische partij Parnas overbleef nadat Boris Nemtsov in februari 2015 voor de poort van het Kremlin was vermoord, gefilmd tijdens een overspelige ontmoeting in een flat. De beelden werden op de staatstelevisie uitgezonden en daarbij was ook te horen hoe het stel smalend over andere oppositieleiders sprak. In het gekrakeel dat hierop volgde, eisten partijleden het aftreden van Kasjanov en hoewel hij daaraan geen gehoor gaf, was zijn positie aangetast.
De factor Navalny
Pogingen om Navalny en zijn Progress-partij tot een coalitie te smeden met Parnas liepen uit op onderlinge ruzie. Navalny zelf – in de staatsmedia afgeschilderd als een Britse spion – mag niet meedoen aan de verkiezingen, omdat hij strafrechtelijk veroordeeld is. Hij werd twee keer vervolgd wegens verduistering, naar algemeen wordt aangenomen op grond van een geconstrueerde, politiek gemotiveerde, beschuldiging. Hij werd veroordeeld, de straf werd weliswaar meteen opgeschort, maar kan elk moment ten uitvoer worden gelegd. Navalny's broer Oleg kreeg in dezelfde zaak 3,5 jaar en zit zijn straf sinds eind 2014 uit in een werkkamp.
Voor Navalny zijn de autoriteiten beducht. Hij doet al jarenlang onderzoek naar en voert campagne tegen grootschalige corruptie van politici en bestuurders. Met zijn blog bereikt hij miljoenen Russische burgers. Bij de vorige verkiezingen voor de Doema, in 2011, riep hij de kiezers op niet te stemmen voor Verenigd Rusland, het parlementaire vehikel van het Kremlin dat hij betitelde tot 'de partij van schurken en dieven'. Deze naam sloeg aan en in massale demonstraties, volgend op de verkiezingen waarvan de uitslag werd betwist, werd geroepen om een 'Rusland zonder Poetin' en zonder 'de partij van schurken en dieven'.
Toen de protesten tegen Poetin werden onderdrukt, werd ook Navalny aangepakt. In juli 2013 werd hij voor het eerst veroordeeld wegens verduistering, maar hij kwam meteen weer op vrije voeten. Tot veler verrassing mocht hij vervolgens meedoen aan de verkiezingen voor de burgemeester van Moskou. Daarbij haalde hij een onverwacht goed resultaat en werd tweede, met volgens de officiële uitkomst 27% van de stemmen. Navalny zelf meende dat er met de uitslag was gesjoemeld en dat hij in werkelijkheid 49% had gekregen, waardoor een tweede ronde had moeten plaatsvinden.
Ondanks maatregelen tegen hem zoals huisarrest, verbieden van zijn blog en strafrechtelijke veroordeling - de laatste keer eind 2014 - blijft Navalny actief als oppositieleider en is bij Russische burgers populair en geloofwaardig. Wijs geworden door de ervaring in Moskou, verhindert het Kremlin dit keer dat hij zijn populariteit kan testen. Niet alleen is hij persoonlijk van de verkiezingen uitgesloten, ook zijn partij Progress is geblokkeerd, omdat zij niet tijdig in voldoende regio's zou zijn geregistreerd.
Intimidatie
Ook de eigen onmacht verlamt de oppositie. Alle pogingen de afgelopen tijd om één democratisch blok te vormen met en zonder Navalny, mislukten. Er vonden bijvoorbeeld gesprekken plaats tussen Parnas en Jabloko, de sociaal-democratische en oudste post-communistische oppositiepartij van Javlinski. Mensenrechtenactiviste Svetlana Gannoesjkina was bij het overleg betrokken en vertelde teleurgesteld dat de heren politici hun eigen plek op de lijst en in de openbaarheid belangrijker vonden dan het smeden van een verenigde democratische oppositie. Gannoesjkina zelf is kandidaat voor Jabloko in de regio Tsjetsjenië, waar ze het wilde opnemen tegen de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov, tevens regionale lijsttrekker van Verenigd Rusland. Ze daagde hem uit tot een debat over burger- en mensenrechten, maar werd allicht genegeerd. Campagne durft ze in Tsjetsjenië niet te voeren, omdat ze het voor Tsjetsjeense kiezers te gevaarlijk acht om in het openbaar met haar te worden geassocieerd.
Grigori Javlinski voert campagne voor zijn Jabloko-partij
Bedreigingen
Er zijn intussen ook intimidaties van oppositiekandidaten gemeld. Een kandidaat van Jabloko in de zuidelijke stad Sotsji heeft zich teruggetrokken na bedreigingen tegen zijn kinderen.
Verder zijn er gevallen waarbij kleine partijen hun concurrenten proberen uit te schakelen via de rechter. Zo zijn kandidaten van Jabloko in de noordelijke stad Petrozavodsk van de lijst geschrapt na een klacht van de nationalistische groepering Vaderland, dat Jabloko niet aan de formele voorwaarden voor registratie had voldaan. En het Burgerplatform, opgericht door miljardair Prochorov die zich als alternatief voor Poetin presenteerde, maar wiens partij daarna door Kremlin-getrouwen is gekaapt, heeft geprobeerd om Parnas via de rechter buiten spel te zetten. Volgens het Burgerplatform hebben woordvoerders van Parnas zich schuldig gemaakt aan extremisme, onder andere door kritiek op Poetin te leveren bij zijn steun aan de Syrische president Assad. Kasjanov zou Poetin medeplichtig hebben genoemd voor aanvallen met chemische wapens op Syrische burgers. Kasjanov ontkent deze uitleg van zijn woorden.
De klacht bij de rechter werd overigens schielijk ingetrokken, nadat de voorzitter van de Centrale Kiescommissie, Ella Panfilova, haar afkeuring van deze actie had laten blijken. Panfilova was hiervoor jarenlang voorzitter van de commissie mensenrechten in de Doema en de laatste jaren Poetins speciale gedelegeerde voor de mensenrechten. Haar benoeming tot bewaker van de juiste gang van zaken bij de verkiezingen moet de kiezers het idee geven dat ditmaal alles netjes verloopt.
Al met al hebben Verenigd Rusland en de drie partijen die hun loyaliteit bewezen hebben weinig te vrezen van een parlementaire oppositie. Bij de laatste peiling mat het onafhankelijke Levada Centrum de aanhang van Parnas, Jabloko en andere oppositiegroepen als 1% of minder.
De schaker en anti-Poetin activist Garry Kasparov, een paar jaar geleden uitgeweken naar de VS, vindt het onder de gegeven omstandigheden niet alleen zinloos om te stemmen, maar ook fout om aan de verkiezingen deel te nemen. Hij gelooft niet meer in veranderingen via de parlementaire weg in Rusland. ‘Rusland is allang het punt gepasseerd waarbij verandering zonder omwenteling (dat wil zeggen via de stembus) mogelijk is. (...) Door te zeggen dat het belangrijk is om deel te nemen aan de verkiezingen, scheppen deze ‘’oppositionelen’’ valse hoop en obstakels voor principiële veranderingen’, aldus Kasparov in een commentaar voor Radio Free Europe.