Op 26 oktober gaat Georgië naar de stembus voor misschien wel haar belangrijkste parlementsverkiezingen sinds de onafhankelijkheid in 1991. Als we de verkiezingsbeloftes van regeringspartij Georgische Droom moeten geloven, staat de democratie zelf op het spel. Een serieuze dreiging, zegt Georgië-kenner Jelger Groeneveld, zeker met het oog op de door Rusland geïnspireerde wetten die de partij eerder dit jaar aannam.

Mensen zwaaien met Europese en Georgische vlaggen terwijl ze deelnemen aan een pro-Europese demonstratie op 20 oktober 2024 in Tbilisi, in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 26 oktober. Foto: David Mdzinarishvili / EPA / ANP

Nog niet zo lang geleden gold Georgië als het kroonjuweel van het EU Oostelijk Partnerschap. Maar afgelopen jaar nam de regeringspartij Georgische Droom meerdere op Rusland geïnspireerde wetten aan. Voorbeelden zijn de ‘buitenlands agent’-wet tegen ngo's en onafhankelijke media, alsmede een pakket aan anti-LHBTI wetten. Wetten die niet alleen de Georgische democratie en mensenrechten beschadigen, maar ook rechtstreeks ingaan tegen Europese waarden. Hierdoor is het EU-toetredingsproces stilgelegd, nog geen jaar nadat het land de kandidaatsstatus kreeg. Alles wijst erop dat Georgische Droom dit proces bewust heeft willen saboteren.

Maar de partij heeft ook de oorlog verklaard aan de Georgische democratie zelf. De aanval op het maatschappelijk middenveld, dat sterk afhankelijk is van buitenlandse – lees westerse – (project-)donaties, is ingezet met de ‘wet op buitenlandse beïnvloeding’. Die wet bestempelt organisaties als ‘buitenlands agent’ als ze meer dan 20 procent van hun financiering uit het buitenland krijgen. Zij is geïnspireerd op een Russische wet uit 2012, die daar dramatische gevolgen heeft gehad voor het maatschappelijk middenveld en onafhankelijke media.

Georgische Droom heeft in zijn verkiezingscampagne aangekondigd een speerpunt te maken van het vervolgen en verbieden van de Verenigde Nationale Beweging, de grootste oppositiepartij van voormalig president Saakasjvili, en al haar ‘satellieten’. Hiermee doelt de regeringspartij op de gehele pro-westerse oppositie. Om de Georgische democratie ‘gezond’ te maken moet het volgens Georgische Droom worden gezuiverd van ‘kwaadaardige anti-Georgische’ partijen die door buitenlandse actoren (het westen) gecontroleerd zouden worden.

Het land staat met deze wetten en aangekondigde politieke repressie op een kruispunt. Na decennialange onbetwiste toenadering en integratie met westerse democratische structuren, volgt nu de afwijzing door de regeringspartij.

Russische Droom

Vreemd genoeg houdt Georgische Droom voet bij stuk dat Georgië in 2030 lid kan zijn van de EU. De daden van de regering schetsen echter een tegenovergesteld beeld: dat van een land dat aansluiting zoekt bij de autocratische en dictatoriale wereld van Rusland, China en Belarus. De regeringspartij lijkt niet van zins de macht af te staan, ook al staat haar populariteit onder druk door het openlijk op het spel zetten van de Europese toekomst van Georgië. Deze Europese integratie is in de grondwet vastgelegd en wordt door ruim 80 procent van de bevolking gesteund.

President Salome Zoerabisjvili, tegenstander van onder meer de 'buitenlands agent'-wet en voorstander van EU-integratie, noemt de Georgische Droom inmiddels de Russische Droom. Niet alleen vanwege de op Rusland geïnspireerde wetten, maar ook vanwege de propagandataal van Georgische Droom die naadloos aansluit bij die van het Kremlin wanneer het gaat over Oekraïne, het dienen van Russische geopolitieke belangen in brede zin, het niet meedoen met westerse sancties en het faciliteren van sanctie-ontduiking.

Eerder dit jaar en vorig jaar werd er massaal geprotesteerd tegen de antidemocratische wetsvoorstellen en het op het spel zetten van het EU-lidmaatschap. Een makkelijke overwinning voor de oppositie lijkt daardoor misschien voor de hand te liggen, maar niets is minder waar. Georgische Droom heeft de afgelopen twaalf jaar de volledige controle gekregen over alle lagen van het bestuur en overheid. Zo ook over de verkiezingen.

Georgische Droom heeft, bij monde van zijn verkiezingsbelofte, een pseudo-democratie zoals in Rusland voor ogen, waarin een marginale gedoog-oppositie mee mag doen zolang de macht niet echt bedreigd wordt. Dit kan dus de laatste echte verkiezing in Georgië zijn en de laatste keer dat de pro-Westerse oppositie een serieuze kans maakt. Toch is niet alles bij voorbaat verloren.

Toespraak vanvoormalig premier van Georgië Bidzina Ivanishvili op 29 April waarin hij de repressie van de oppositie aankondigde, feitelijk de openingsspeech van de campagne van Georgische Droom. Foto: auteur

Oppositie consolideert

De verkiezingen zullen voor het eerst in een geheel evenredig kiesstelsel plaatsvinden met een kiesdrempel van 5 procent, een overgang die al in 2017 werd vastgelegd. Tot nu toe was er een gemengd kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging en enkelvoudige districten. Vier jaar geleden gold een eenmalig lagere kiesdrempel van 1 procent voor het evenredige deel, waardoor een waaier aan partijen in het parlement kwam die een paar procent van de stemmen kregen. Het resultaat was het meest pluriforme parlement sinds eind jaren 90.

De terugkeer van de hogere kiesdrempel noopte de oppositie dit jaar te consolideren. De grootste oppositiepartij Verenigde Nationale Beweging is voor het grootste deel van de achterban van Georgische Droom echter onacceptabel. Om deze kiezers toch een kansrijk en redelijk alternatief te bieden, zijn er een drietal pro-Westerse oppositie-coalities gesmeed: ‘Eenheid - Nationale Beweging’ rond de Verenigde Nationale Beweging, ‘Coalitie voor Verandering’ en ‘Sterk Georgië’. In alle drie de coalities, die een centrumlinkse tot centrumrechtse signatuur hebben, zitten liberale partijen.

Een vierde belangrijke oppositiekracht is ‘Voor Georgië’ onder leiding van Giorgi Gacharia, een voormalig premier van Georgische Droom die in 2021 van de partij afsplitste. De partij is centrumlinks georiënteerd en heeft een sociaaldemocratisch profiel. De partij won in de gemeenteraadsverkiezingen van 2021 de derde positie en was in een aantal gemeenten cruciaal om Georgische Droom buiten de macht te houden. Tijdens deze verkiezing werden de eerste barsten in de hegemonie van Georgische Droom zichtbaar. ‘Voor Georgië’ profileert zich als ‘derde alternatief’ ten opzichte van de Verenigde Nationale Beweging en Georgische Droom. Een laatste poging van president Zoerabisjvili in september om ‘Voor Georgië’ en het sociaal-liberale ‘Sterk Georgië’ tot elkaar te brengen faalde, omdat Gacharia de voorkeur gaf aan een onafhankelijke koers.

In het verleden kregen de oppositiepartijen de kritiek dat ze vooral tegen de regering ageerden, maar niet echt een eigen verhaal hadden. Dat is dit keer anders. De belangrijkste partijen hebben heldere programma’s geformuleerd, met concrete voorstellen om de dagelijkse zorgen van gewone burgers met betrekking tot banen, economie, pensioenen, onderwijs en zorg aan te pakken. Uiteraard maakt ook het repareren van het Europese pad hier onderdeel van uit.

Protest in Tbilisi, 21 April 2024. Foto: auteur.

Georgisch Handvest

President Zoerabisjvili heeft zich de laatste jaren steeds meer afgezet tegen de ramkoers van Georgische Droom. Ze werd in 2018 weliswaar met steun van Georgische Droom gekozen, maar ontpopte zich daarna als hoeder van de Georgische democratie, ook al is ze politiek relatief tandeloos. Haar statuur en aanzien zijn onder de oppositie enorm gegroeid.

Dit bracht haar regelmatig in conflict met de regering. Vorig jaar overleefde ze een afzettingsprocedure, doordat de oppositie de Georgische Droom niet aan de vereiste gekwalificeerde meerderheid hielp. Door Georgische Droom wordt ze inmiddels als staatsvijand en verrader geportretteerd. Waar Georgische Droom bijna alle bruggen in het westen heeft verbrand, wordt Zoerabisjvili in het buitenland juist geprezen voor haar tomeloze inzet voor het Europese pad van Georgië en het beschermen van de democratische waarden.

Op onafhankelijkheidsdag 26 mei j.l. presenteerde Zoerabisjvili het Georgisch Handvest, een actieplan voor als de oppositie de verkiezingen weet te winnen. Dit plan behelst de terugkeer naar het Europese pad door recente wetten terug te draaien die dit pad blokkeren en de implementatie van de openstaande negen punten om de toetredingsgesprekken met de EU te kunnen starten.

Dit plan moet uitgevoerd worden door een tijdelijke ‘technische’ regering, waarin geen leden van politieke partijen zitten. Zodra dit uitgevoerd is, zullen vervroegde parlementsverkiezingen worden uitgeroepen. Er wordt gemikt op oktober 2025. Zoerabisjvili kreeg vrijwel alle oppositiepartijen zover dit handvest te ondertekenden. Inmiddels wordt Zoerabisjvili, wier termijn dit jaar afloopt, genoemd als mogelijke premier van een dergelijke regering. Maar hiervoor moeten de verkiezingen eerst door de oppositie worden gewonnen.

Peilingen

Vanaf het begin van dit jaar claimt Georgische Droom gesteund te worden door ongeveer 60 procent van de kiezers. De partij hoopt op 113 van de 150 zetels in het parlement, om zo met een grondwettelijke meerderheid van 75 procent haar plannen waar te kunnen maken. Peilingen uitgevoerd in opdracht van aan Georgische Droom gelieerde media claimen dat de steun voor de partij ondanks het aannemen van zeer onpopulaire wetgeving nog steeds rond de 60 procent ligt.

Georgische Droom heeft echter nog nooit zoveel stemmen gehaald bij een parlementsverkiezing: in 2016 en 2020 kreeg de partij ruim 48 procent. Deze peilingen geven daarnaast slechts een of twee oppositiepartijen kans op het behalen van de kiesdrempel. Partijen die Georgische Droom na de verkiezingen wil verbieden.

Peilingen uitgevoerd door Westerse bureaus, in opdracht van kritische media en maatschappelijke organisaties, schetsen een heel ander beeld. Deze peilen Georgische Droom weliswaar nog steeds als grootste partij, maar met 32-34 procent substantieel kleiner. Daarnaast komen de vier belangrijkste oppositiekrachten in de dubbele cijfers, met 10-20 procent, ruim voorbij de kiesdrempel en zijn zij in totaal goed voor ruim 50 procent en een parlementaire meerderheid.

Georgië viert in december 2023 haar nieuwe status als EU-kandidaat. Burgemeester van Tbilisi Kachaber Kaladze (midden), partijvoorzitter van Georgische Droom Irakli Kobachidze (links) en premier Irakli Garibashvili en parlementsvoorzitter Shalva Papuashvili (rechts). Foto: auteur.

Voorgesorteerd op ‘Westers plot’

Er zijn verschillende berichten naar buiten gekomen dat Georgische Droom met medewerking van ministeries en overheidsdiensten databestanden aanlegt van burgers. Door middel van kwetsbaarheden zoals afhankelijkheid van pensioen, uitkering, zorg of andere chantabele zaken wil de partij het stemgedrag beïnvloeden. Daarnaast zouden identiteitsbewijzen afgenomen worden bij kwetsbare mensen en hun familie met oppositie-sympathieën om te voorkomen dat ze kunnen stemmen.

Mocht Georgische Droom de verkiezingen verliezen, dan is het nog maar zeer de vraag of dat geaccepteerd wordt door de partij. Ook is het niet zeker dat de oppositie een verlies accepteert. In 2020 braken protesten uit tegen de verkiezingsuitslag vanwege vermeende fraude, met als gevolg een maandenlange boycot van het parlement en een politieke patstelling die tot diep in 2021 duurde. Voor de oppositie zijn de belangen deze keer nog groter.

Georgische Droom heeft al voorgesorteerd op verwijten van een gefraudeerde, ‘gestolen’ verkiezing. Gedurende het jaar heeft de partij regelmatig verschillende Westerse partners beschuldigd van beïnvloeding van het verkiezingsproces en daarmee buitenlandse inmenging. In een een-tweetje met het Kremlin heeft Georgische Droom het ‘Westerse plan’ voor een ‘Maidan-revolutie’ in Tbilisi al doorzien. Het narratief dat het Westen, met name de Verenigde Staten, uit is op een revolutie zoals in 2003 [de Rozenrevolutie, red.], wordt door Russische veiligheidsdiensten nagepraat. Door protest van de oppositie na de verkiezingen op voorhand al af te doen als een Westers plot, maakt Georgische Droom de weg vrij om deze ‘anti-statelijke’ actie neer te slaan.

De verkiezingen in Georgië zullen dit jaar met recht een existentieel karakter hebben: zal de bevolking haar democratische veerkracht kunnen tonen, die ook door de EU geroemd wordt en de doorslaggevende reden was de kandidaatsstatus te verlenen, of zal het land binnenkort een vazalstaat van Rusland zijn zoals Belarus dat is? Het is op dit moment met geen mogelijkheid te zeggen.