Dat Donald Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft gewonnen, kan voor Oekraïne desastreus uitpakken. De steun van haar belangrijkste bondgenoot staat op losse schroeven, en het land wordt mogelijk gedwongen tot grote concessies. Maar in Oekraïne blijft men opvallend positief gestemd.
President Zelensky op bezoek bij presidentskandidaat Trump. New York, 22 september 2024. Foto: Ukraine Presidential Press Service / ANP / EPA
‘Ik ga de oorlogen stoppen’, zei Donald Trump in zijn eerste toespraak na de verkiezingsnacht. De nieuwe president wil zorgen voor vrede in Oekraïne en het Midden-Oosten, en stevent af op een radicale verandering van het buitenlandbeleid. Wat betreft Oekraïne lijkt zijn standpunt vooralsnog: militaire steun stopzetten en zowel Oekraïne als Rusland dwingen tot onderhandelingen.
Trump vindt dat Oekraïne inmiddels wel genoeg steun heeft gekregen. ‘Hij [Volodymyr Zelensky] is vier dagen geleden vertrokken met 60 miljard dollar, komt thuis en kondigt aan dat hij nog eens 60 miljard dollar nodig heeft. Het eindigt nooit’, zei Trump afgelopen zomer. Volgens de Republikein is steun aan Oekraïne duur en zinloos, omdat Rusland na bijna drie jaar nog niet van plan lijkt te stoppen met oorlogvoeren.
Tijdens zijn campagne gaf Trump aan dat hij de oorlog ‘binnen 24 uur’ kon beëindigen. Hoe hij dat precies denkt te doen is onduidelijk; zowel Oekraïne als Rusland hebben aangegeven dat zo’n snelle oplossing wat hen betreft niet voorhanden is. Zelfs als Trump Oekraïne weet te dwingen tot onderhandelen door de steun stop te zetten, is het nog maar zeer de vraag of Poetin ook bereid is om te praten. Als hij ziet dat de steun aan Oekraïne afneemt, is dat juist een goede reden om door te vechten.
Poetins oorspronkelijke oorlogsdoelen zijn namelijk niet veranderd: de ‘denazificatie’ (ofwel ‘de-natieficatie’) en demilitarisatie van Oekraïne, met een Rusland-gezinde president in Kyiv en de annexatie van (grote delen van) Oekraïne. Rusland heeft op dit moment het overwicht op het slagveld. Als de steun uit Amerika afneemt terwijl Rusland juist meer manschappen en raketten importeert uit Noord-Korea en Iran, komen Poetins doelen dichterbij. Hij mikt voorlopig niet op een staakt-het-vuren, tenzij hij daarmee zijn doelen kan bereiken.
Wat is het plan precies?
Trump heeft vooral in grote lijnen aangegeven wat hij van plan is. De aankomende vicepresident JD Vance heeft een uitgebreider beeld geschetst. Ten eerste is het zijn bedoeling dat de oorlog bevriest langs de huidige frontlinie. Om dat doel te bereiken is het nieuwe Witte Huis bereid om een toekomstig NAVO-lidmaatschap van Oekraïne te blokkeren, en wil Amerika ook praten over een gedemilitariseerde zone rondom het huidige front. Wat Vance betreft mag Rusland de gebieden houden die het heeft veroverd, maar blijft Oekraïne wel een onafhankelijke en zwaarbewapende staat. Zonder zulke zware concessies vooraf is het onwaarschijnlijk dat Poetin aan de onderhandelingstafel verschijnt.
Als Amerika deze houding aanneemt, stevent Oekraïne mogelijk af op een nieuwe versie van de Minsk-akkoorden van 2014 en 2015. Rusland eiste toen al dat Oekraïne de autonomie van de zogeheten volksrepublieken Donetsk en Loehansk erkende, en dat het officieel zou afzien van een toekomstig NAVO-lidmaatschap. In een eventueel Minsk-3 scenario is de kans groot dat Oekraïne officieel afstand moet doen van zijn ambitie om NAVO-lid te worden, en moet accepteren dat een groot deel van het land in Russische handen blijft. Met het levensgrote risico dat Rusland op termijn een nieuwe invasie lanceert.
Oekraïne is opvallend positief
Gezien Trumps denkrichting zijn de gemoederen in Oekraïne niettemin opvallend positief. Zelensky blijft zich inzetten voor dialoog en samenwerking met Trump.
‘Ik herinner me onze geweldige ontmoeting met president Trump in september, toen we in detail spraken over het strategische partnerschap tussen Oekraïne en de VS, het overwinningsplan en manieren om een einde te maken aan de Russische agressie tegen Oekraïne’, schreef hij op sociale media na Trumps overwinning. ‘Ik waardeer de toewijding van president Trump aan de “vrede door kracht”-benadering in mondiale aangelegenheden. Dit is precies het principe dat een rechtvaardige vrede in Oekraïne praktisch dichterbij kan brengen. Ik heb goede hoop dat we dit samen in de praktijk zullen brengen’, aldus Zelensky. Hij zal hopen dat Trump tot de conclusie komt dat steun aan Oekraïne positief is voor de Verenigde Staten.
Bij de presentatie van zijn overwinningsplan hield Zelensky al expliciet rekening met een nieuw presidentschap voor Trump. Hij wil Amerikanen overtuigen dat Oekraïne een ‘goede deal’ is. Vooral punten vier en vijf van het overwinningsplan zijn duidelijk geschreven met Trump in gedachten.
De 5 punten van Kyivs vredesplan
1. NAVO-lidmaatschap
2. Nieuwe westerse wapenleveranties en ondersteuning van Oekraïnes defensie
3. Een niet-nucleair strategisch afschrikkingsmechanisme tegen Russische agressie
4. Gezamenlijke bescherming van Oekraïnes grondstoffen in ruil voor toegang tot dit potentieel
5. Naoorlogse stationering van ervaren Oekraïense eenheden in Europa, in samenwerking met de NAVO
In punt vier van zijn plan presenteert Zelensky Oekraïne als een belangrijke bron voor strategische grondstoffen zoals lithium, waar de industrie in Verenigde Staten grote behoefte aan heeft. In punt vijf stelt hij voor om Amerikaanse soldaten in Europa te vervangen door militairen uit het ervaren Oekraïense leger. Dat zou de Verenigde Staten veel geld schelen, want er zijn nu ruim honderdduizend Amerikaanse militairen in Europa. ‘Oekraïners hebben bewezen dat ze voor het Russische kwaad een onoverwinbare kracht kunnen zijn’, zegt Zelensky. Beide voorstellen spelen duidelijk in op het sluiten van een deal met Trump.
Ook in de Oekraïense samenleving is Trumps imago opvallend positief, vergeleken met de negativiteit in grote delen van West-Europa. Oekraïne ziet Trump vooral als een pragmatische zakenman. De Oekraïense militair deskundige Oleksi Hrabsky schetst voor nieuwszender Radio NV waarom Trump goed kan uitpakken voor Oekraïne. Hij wijst op het feit dat een deel van de Republikeinse partij nog altijd achter Oekraïne staat en dat Oekraïne onder Biden nooit genoeg steun kreeg om het Russische leger te verslaan. ‘En vergeef me dat ik een beetje cynisch ben: laten we niet vergeten wie de belangrijkste sponsor van de Republikeinen in de Verenigde Staten is - het militair-industrieel complex’, aldus Hrabsky. De invloed van defensiebedrijven en de impuls die de levering van militaire steun aan de Amerikaanse economie geeft, kunnen voor zowel Oekraïne als Trump positief uitpakken - zoals het nu al positief is voor de economie van Joe Biden.
In gesprekken met Oekraïners in Kyiv hoor ik de gedachtegang van Hrabsky regelmatig terug. Daarnaast wijzen veel Oekraïners op het feit dat Trump tijdens zijn eerste termijn besloot om Javelin-raketten aan Oekraïne te verkopen, iets wat Barack Obama weigerde te doen. Ook Oleksi Hrabsky brengt dit in herinnering.
Daarbij wordt dan wel weer achterwege gelaten dat Trump Zelensky later onder druk zette om een onderzoek naar Hunder Biden, de zoon van presidentskandidaat Joe Biden te beginnen. Volgens Trump had Hunter Biden zich in Oekraïne schuldig gemaakt aan corruptie, en had de toenmalige vicepresident Joe Biden er voor gezord dat zijn zoon daar niet voor werd vervolgd. Zo hoopte Trump zijn politieke rivaal in een kwaad daglicht te zetten, in aanloop naar de verkiezingen van 2020. Toen Zelensky weigerde mee te werken aan Trumps verzoek, stopte Trump de militaire steun aan Oekraïne. Maar dat de levering van Javelins nog altijd wordt aangehaald, illustreert de hoop die Oekraïne koestert op blijvende steun.
Rondom Trump
Amerika heeft niet alleen gestemd over de nieuwe president in het Witte Huis, maar ook over een nieuw Huis van Afgevaardigden en een deel van de Senaat. In de Senaat hebben Republikeinen een meerderheid veroverd, in het Huis van Afgevaardigden is het resultaat op moment van schrijven nog niet duidelijk. In beide kamers van het Amerikaanse Congres is de vraag niet zozeer hoeveel Republikeinen of Democraten er zitten, maar hoeveel politici Oekraïne willen blijven steunen. Een aanzienlijk deel van de Republikeinse partij blijft mogelijk achter Oekraïne staan, zelfs als Trump dat niet doet.
Ook moet blijken welke adviseurs de meeste invloed krijgen op Trumps buitenlandbeleid. Het vakblad Foreign Policy schetst een beeld van degenen die hem adviseren en schrijft dat de meningen zijn verdeeld over Oekraïne. Zo is de voormalige CIA-directeur Mike Pompeo vrij pro-Oekraïens, terwijl Fred Fleitz, de voormalige stafchef van de Nationale Veiligheidsraad, pragmatischer is: door wapenleveringen te stoppen kan Oekraïne worden gedwongen om te onderhandelen, denkt Fleitz. Maar als Rusland vervolgens toch niet wil onderhandelen, kan de VS volgens hem juist ongekende hoeveelheden steun aan Oekraïne geven, om de druk op Moskou te vergroten. Dat laatste scenario is waar Kyiv op inzet.
Zelfbeschikking
In hoeverre Trump zijn woorden waar kan maken moet natuurlijk nog blijken. Hij heeft de intentie om de oorlog te beëindigen. Zijn Plan A gaat uit van de zwakte van Oekraïne: de oorlog is toch niet meer te winnen, dus Oekraïne moet zijn verlies nemen. Als dat niet werkt, bestaat de kans dat Trump overschakelt op Plan B, waarbij wordt geluisterd naar het overwinningsplan van Zelensky. Oekraïne, dat wil blijven meebeslissen over zijn eigen toekomst, wat er ook gebeurt, hoopt dus op de tweede variant.
De onberekenbare Trump gaat Oekraïne waarschijnlijk zwakker maken. Maar Oekraïne klampt zich intussen toch vast aan de kleine kans dat hij juist het tegenovergestelde doet.
