Na bijna drie jaar zijn veel Oekraïners oorlogsmoe geworden. Liever een wapenstilstand met Westerse steun dan nog een jaar ongebreidelde Russische agressie, merkte oud-ambassadeur Robert Serry tijdens zijn recentste verblijf in Kyiv. In deel 18 van zijn oorlogsdagboek voor RAAM vraagt hij zich af: Begrijpt Europa nog wel wat er op het spel staat? En is Trump-II bereid om Oekraïne veiligheidsgaranties te bieden?
De Nationale Taras Sjevtsjenko-universiteit in Kyiv. Foto: auteur.
Ditmaal zijn we met de auto naar Kyiv teruggekeerd om de feestdagen weer met familie en vrienden door te brengen. Rond de jaarwisseling is het vaak moeilijk om een treinreis te boeken, wat sinds het begin van de invasie voor velen de enige manier is om Oekraïne te bereiken of te verlaten. Ik moet bekennen dat ik ook vanwege de onzekere situatie de voorkeur gaf aan mobiliteit om Kyiv zo nodig snel te kunnen verlaten. Wat stond ons te wachten na de Russische luchtbombardementen van de afgelopen maanden, die ook de hoofdstad niet gespaard hadden? Zouden we terugkeren naar een koude flat zonder stroom in de Petsjersk-wijk in het centrum van de stad?
We waren opgelucht een warme flat aan te treffen. Tijdens ons verblijf van twee weken is de stroom geen enkele keer uitgevallen. Het was wel weer even wennen aan de dagelijkse luchtalarmen, maar op een enkele uitzondering na hoorden we geen luide knallen van het luchtafweer of de inslag van neergeschoten drones of raketten. Er hing een kerstsfeer in de stad, maar zonder sneeuw. Het is deze winter tot nog toe ongewoon warm gebleven in Oekraïne, misschien wel het grootste kerstcadeau voor het land om de gevolgen van oorlogsschade aan het energienetwerk zo veel mogelijk te verzachten. Het helpt ook dat Oekraïne volledig is aangesloten op het Europese netwerk en zo de tekorten kan compenseren.
Kerst zonder sneeuw in Kyiv. Foto: auteur.
Stemming veranderd
En toch is de stemming na bijna drie jaar oorlog veranderd.
Toen wij drie jaar geleden voor de eerste keer waren teruggekeerd om Oud en Nieuw samen met mijn schoonouders te vieren, geloofden Isolde en Anatoli bijna heilig in peremoha – de overwinning. Het land had vriend en vijand verbaasd met het heldhaftige verzet tegen de invasie van Rusland. Poetins plan om binnen enkele dagen de hoofdstad te veroveren en het ‘naziregime’ van president Zelensky, zelf van Joodse afkomst, te liquideren en vervangen door een Moskou-vriendelijk bewind was grandioos mislukt. De Russische tankcolonnes die Kyiv hadden moeten innemen waren verslagen, in het noordoosten waren de Russen weggejaagd uit de Kharkiv regio en in het zuiden was Cherson, de enige provinciestad die de Russen hadden veroverd, bevrijd.
Nog altijd hieven we drie jaar later het glas op peremoha, maar ook met de vurige wens dat de oorlog in 2025 eindelijk wordt beëindigd, zelfs als dit betekent dat niet eerst alle bezette gebieden worden bevrijd. Oekraïne is oorlogsmoe geworden en snakt naar een einde, waarin het geloofwaardige veiligheidsgaranties krijgt van zijn Westerse bondgenoten om vrij en onafhankelijk te kunnen blijven.
Zal Trump Poetin onder druk zetten om een goede deal te sluiten, of wordt Oekraïne onder de bus gegooid?
Maar hoe? En wat gaat Poetin doen? Zal Trump hem onder druk zetten om een goede deal te sluiten, of wordt Oekraïne onder de bus gegooid? Het waren angstige vragen die op Oudjaarsavond in Oekraïne niet alleen boven onze feesttafel hingen.
Op Nieuwjaarsdag werden we in de vroege ochtend wakker geschud door de luide knal. Boven onze Petjersk-wijk was een drone neergeschoten, waarvan de brokstukken neerkwamen op een appartementsgebouw, tegenover de Nationale Bank van Oekraïne en op een steenworp afstand van het presidentiële kantoor van Zelensky. De bovenste twee verdiepingen werden vernield en een echtpaar werd gedood. Zes andere bewoners raakten gewond. Waarschijnlijk is de springlading van de drone niet in de lucht ontploft, maar bij het neerkomen op het gebouw.
Het komt zo goed als nooit voor dat een drone zo dichtbij het kantoor van Zelensky komt. Kennelijk is deze pas onderschept in de laatste van drie luchtafweer linies die de hoofdstad beschermen. Tijdens een bezoek aan de rector van de Nationale Taras Sjevtsjenko-universiteit van Kyiv hoorde ik dat twee van zijn collega’s gewond zijn geraakt. De oorlog heeft intussen het leven van 224 medewerkers van deze universiteit gekost.
Onderzoekscentrum voor rehabilitatie van oorlogsveteranen
Ik sprak de rector, professor Volodymyr Boehrov, om het oorlogsveteranen rehabilitatieproject met hem te bespreken dat de stichting Open Door Ukraine (ODU) gaat uitvoeren, samen met de Federation Global Initiative on Psychiatry (FGIP) dat wordt voorgezeten door de Nederlandse professor Robert van Voren. Dankzij financiering van de Nederlandse ambassade in Kyiv zal een leegstaande bovenste verdieping van een universiteitsgebouw worden gerenoveerd en uitgerust om te worden gebruikt als een Centre of Excellence voor de behandeling van oorlogsveteranen met psychische problemen.
Duizenden soldaten met ernstige angststoornissen hebben hulp nodig bij hun herintegratie in de samenleving
Dit is een van de enorme problemen waarmee Oekraïne nu al wordt geconfronteerd. Duizenden soldaten keren terug met ernstige angststoornissen, zoals bijvoorbeeld post traumatic stress syndrom (PTSS). Zij hebben hulp nodig bij hun herintegratie in de samenleving. Het is de bedoeling dat oorlogsveteranen in het centrum volgens de laatste wetenschappelijke behandelingsmethoden worden geholpen, en dat trainers worden opgeleid die deze methodes gaan toepassen voor de opvang van oorlogsveteranen elders in het land. FGIP is verantwoordelijk voor het inhoudelijke deel van het project; ODU voor de infrastructuur zodat het Centre of Excellence straks goed is uitgerust om oorlogsveteranen te kunnen opvangen.
Tijdens een bezoek aan het te renoveren gebouw bleek dat het dak lekte; Daarnaast viel me op dat het nu dienstdoet als medische kliniek van de universiteit. De rector kon mij uitleggen waarom: het gebouw maakte ooit deel uit van een uitbreiding van de universiteit aan de rand van de stad, waar toen een nieuwe studentencampus werd gebouwd. Er zou een Instituut voor Psychiatrie in komen. Toen de toenmalige communistische partijchef van Oekraïne, Volodymyr Sjerbitsky, hoorde van de bestemming van het gebouw beviel hem dit allerminst. Psychiatrische patienten die mogelijk in contact zouden komen met studenten, dat was uitgesloten! Dus werd besloten om in het gebouw een medische kliniek voor de universiteit te vestigen. De rector vond het passend dat het gebouw nu toch gebruikt zal gaan worden waarvoor het oorspronkelijk bedoeld was.
Monument ter ere van Taras Sjevtsjenko, ingepakt om het te beschermen tegen Russische aanvallen. Foto: auteur.
Wat wacht Oekraïne in 2025?
Deze vraag was een van de grootste gespreksonderwerpen in mijn contacten met Oekraïense vrienden en experts. Iedereen verwacht dat Trump-II ernst zal maken met zijn voornemen de oorlog te beëindigen. De ex-minister van Buitenlandse Zaken van Oekraïne, Pavlo Klimkin, schat de kans zelfs op 80 procent dat het tot een ‘break’ in de gevechten komt. Misschien wel tegen beter weten in wordt gehoopt dat Trump met Poetin een goede deal over Oekraïne weet te sluiten.
De grote vraag is evenwel: hoe eindigt deze oorlog? Krijgt Oekraïne dan de veiligheidsgaranties van het Westen, vooral van de VS, waar Zelensky in zijn nieuwjaarsboodschap om heeft gevraagd? In zijn toespraak bereidde de president zijn volk al voor op de realiteit dat grote delen in het oosten en zuiden van het land (thans ongeveer een vijfde) bezet (en de facto verloren) zullen blijven. Dit is een bittere pil voor een president die zijn volk peremoha heeft beloofd.
Ik vrees dat Oekraïne binnenkort plaatsneemt aan de roulettetafel in het Trump Casino. Ik durf zelf niet te voorspellen wat deze transactionele nationalist en onberekenbare president gaat doen en hoe Poetin zal reageren. De laatste zal in elk geval met genoegen kennis hebben genomen van Trumps absurde aanspraken op Groenland (dat als onderdeel van Denemarken bij de NAVO hoort), het Panama-kanaal en zelfs Canada. De ambities van de nieuwe Amerikaanse president passen naadloos in Poetins imperiale, op invloedssferen gebaseerde, denken waarin geen plaats is voor een vrij en onafhankelijk Oekraïne.
Welke deal Trump mogelijk ook sluit, het lijkt wel zeker dat Europa daarvoor de rekening zal betalen
Na drie jaar oorlog hangt het lot van Oekraïne nog steeds aan een zijden draad. Daaraan is ook verbonden welke toekomst Europa tegemoet gaat. Welke deal Trump mogelijk ook sluit, het lijkt wel zeker dat Europa daarvoor de rekening zal betalen. Dat is overigens niet geheel onredelijk, omdat wij in Europa al veel te lang hebben geprofiteerd van de NAVO-paraplu voor onze veiligheid, met de VS als onze beschermheer. Onder Trump II lijkt die tijd voorgoed voorbij. Europa: word wakker! We leven al in een nieuwe wereld, waarin de EU als het grote naoorlogse Europese vredesproject van alle kanten, ook door de interne nationaal-populistische tendensen, wordt bedreigd. Juist op dit moment ontbreekt het in Europa ook aan leiderschap, inclusief in Nederland.
Terwijl ik dit schrijf, zijn er in Zaporizja, een grote stad op slechts zo’n vijftig kilometer afstand van het front, dertien doden gevallen bij een grote Russische luchtaanval. Een nog veel groter aantal gewonden is gered uit de gebouwen die door zware Russische geleide bommen zijn geraakt.
Voorlopig gaat de oorlog door.
