Aan de vooravond van ‘vredesbesprekingen’ tussen Rusland en de VS onthult de minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov het doel van de Russische onderhandeltactiek: een eind aan de Amerikaanse hegemonie. In Trumps ambitie 'to Make America Great Again' ziet Lavrov een zorgwekkende echo van 'Deutschland über alles'. Laura Starink schetst de botsing tussen twee revolutionaire destructiemodellen, waarbij de vraag wie er aan het langste eind gaat trekken onbeantwoord blijft, ook voor Poetin.

Ontmoeting tussen Vladimir Poetin en Donald Trump op G20-top in Japan in 2019. Foto: Kremlin.ru 

Terwijl het wachten is op de inlossing van Trumps grootspraak over vrede in Oekraïne probeert het Kremlin een eigen inschatting te maken van de Amerikaanse revolutie die de president heeft ontketend. Waar Poetin na Trumps inauguratie aanvankelijk afstandelijk reageerde, klinkt bij hem inmiddels leedvermaak door over de tornado aan decreten waarmee alle Amerikaanse instituties worden ontmanteld.

De fall-out van de decretenstorm is nog onbekend, maar alleen al Musks aanval op USAID (het soft-power departement dat miljarden steun geeft aan landen in nood) is voor de Russen goud waard. In Poetins ogen betekent dat vooral het einde van tal van door Amerika gefinancierde ngo’s die democratisering en westerse waarden in 'zijn achtertuin’ propageren. Ook Trumps aanval op het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat een arrestatiebevel heeft uitgevaardigd tegen Poetin wegens het kidnappen van Oekraïense kinderen, is een cadeautje voor het Kremlin.

De verwarring in de Europese hoofdsteden over de gevolgen voor vrede en veiligheid komt de Russen intussen meer dan uitstekend uit. Je zult zien, zei Poetin, dat ook de westerse leiders, die nu moord en brand schreeuwen, spoedig ‘gehoorzaam aan de voeten van hun meester zullen zitten kwispelstaarten’, terwijl Trump orde schept met zijn ‘karakter en doorzettingsvermogen’.

Op zijn Truth Social account zei Trump in januari dat hij ‘Poetin, wiens economie stagneert, een enorme gunst’ verleent. ‘Stop deze idiote oorlog! Het gaat alleen maar erger worden! Als we niet snel een “deal” sluiten heb ik geen andere keuze dan hogere belastingen, tarieven en sancties op te leggen voor alles wat door Rusland aan de VS wordt verkocht.’

Toen Trump zei dat ‘deze oorlog nooit zou zijn begonnen als ik toen [in 2022] president was geweest’ gaf Poetin hem gelijk. Die vleierij laat zien dat de Russische president geen idee heeft wat hem te wachten staat. De ene dag dreigt Trump met keiharde nieuwe sancties tegen Rusland en een dag later ontmantelt hij de Amerikaanse organisatie die Russische oligarchen kort houdt. Met Trump is alles onvoorspelbaar, en daar houdt Poetin niet van.

Rusland wordt, mét het uitgeputte Oekraïne, nu door de Amerikanen langzamerhand naar de onderhandelingstafel gedreven. Ook hier dient Trump als vliegwiel, maar het Kremlin maakt zich zorgen over de uitkomst van een vredestop.

Trump belde Poetin

Trump zei tegen de New York Post dat hij inmiddels met Poetin heeft getelefoneerd en het Kremlin bevestigt dat er contacten zijn in de voorbereiding op onderhandelingen, ergens in februari of maart. Zelensky waarschuwt dat spreken over Oekraïne zonder Oekraïne zinloos is.

De Russische en Oekraïense posities zijn onveranderd: Poetin wil erkenning van de vier door Rusland geannexeerde provincies, verbod op NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne en decimering van het Oekraïense leger. Zelensky wil alleen spreken over bevriezing van de oorlog op voorwaarde van een westerse veiligheidsparaplu (lees: NAVO-lidmaatschap) en paait Trump met toegang tot waardevolle Oekraïense grondstoffen. De bezetting van Oekraïens grondgebied zal nooit worden erkend.

Poetin en Trump spreken beiden over de noodzaak van verkiezingen in Oekraïne, die door het uitroepen van de noodtoestand op de lange baan zijn geschoven. Het Kremlin gebruikt dit als excuus dat Oekraïne de facto geen wettige regering meer heeft en dus geen gesprekspartner is. Poetin wil daarenboven niet praten met Zelensky zolang de grondwettelijke bepaling dat met hem niet wordt onderhandeld niet herroepen wordt.

‘Idiote oorlog’

Je ziet het aan de reacties op de Russische televisie: er is veel gejuich over de chaos die Trump in eigen land en daarbuiten veroorzaakt. De onttakeling van het Westen is immers precies waar de Russische pundits al jaren om schreeuwen. Maar er is ook woede en ongemak over de nonchalante manier waarop Trump door de Russische porseleinkast banjert.

Voor Russische televisiekijkers moet het vreemd zijn om de Amerikaanse president te horen zeggen dat Poetin moet inschikken omdat hij met die ‘idiote oorlog’ vooral bezig is zijn eigen land naar de knoppen te helpen.

Je zou kunnen zeggen dat twee revolutionaire destructiemodellen hier heftig met elkaar in botsing komen. En voor Poetin is de vraag wie er hier aan het langste eind gaat trekken nog niet beantwoord.

Beide presidenten bouwen hun beleid op desinformatie via de sociale media, maar terwijl de Russen zich de afgelopen jaren vooral in het geheim bezig hebben gehouden met beïnvloeding van verkiezingen in het Westen en het bevorderen van de opkomst van extreemrechtse partijen in Europa, laat Trump met hulp van Elon Musk nu zien dat je ook openlijk en op klaarlichte dag met brutaal pestgedrag je macht kunt misbruiken.   

De strategie van het Kremlin

Aan de vooravond van ‘vredesbesprekingen’ tussen Rusland en de VS schreef minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov op de website van de Russische denktank Global Affairs een programmatisch stuk, getiteld ‘Het statuut van de VN moet het juridisch fundament van de multipolaire wereld worden’. Het stuk onthult de tactiek waarmee de Russen de onderhandelingen ingaan. Het doel: het einde van de Amerikaanse hegemonie in de wereld.

De aanleiding is de tachtigste verjaardag van de conferentie van Jalta (4 februari 1945), waar Churchill, Roosevelt en Stalin, in afwachting van Hitlers einde, Europa opdeelden in invloedssferen en Duitsland in bezettingszones. Ook werden in Jalta op verzoek van Stalin de Poolse grenzen 200 km naar het Westen verschoven, wat resulteerde in de verdrijving van miljoenen Oost-Duitsers.

Sergej Lavrov: ‘In het epitheton “Make America Great Again” weerklinkt een zorgwekkende echo van de leuze “Deutschland über alles” uit de Hitlertijd’

De symboliek ligt voor Lavrov voor het oprapen: Jalta ligt op de in 2014 door Rusland herbezette Krim en Rusland, na drie jaar oorlog nog steeds niet in staat gebleken zijn buurland te verpletteren, is in Oost-Oekraïne bezig met een nieuwe westwaartse grenscorrectie.

Maar de conferentie van Jalta, gevolgd door de vredesconferentie van Potsdam (juli 1945) staat voor Lavrov vooral voor het ontstaan van de Verenigde Naties. Die biedt sinds 1945 de wereldorde die nog steeds de basis vormt voor Ruslands geopolitiek. Maar Rusland vindt het hoog tijd dat er een einde komt aan de dominante rol van de VS. Dat is bepaald niet Trumps plan. Hij blijkt een wild card en dat maakt de Russen argwanend.

En dus geeft Lavrov een waarschuwing af: ‘In het epitheton “Make America Great Again” weerklinkt een zorgwekkende echo van de leus “Deutschland über alles” uit de Hitlertijd en de inzet op “het stichten van vrede middels geweld” kan uiteindelijk de diplomatie ten grave dragen’.

Inauguratie van Trump op televisie, in een restaurant in Kyiv. Foto: ANP / Roman Pilipey / AFP

Lavrov schetst de toekomstvisie van Rusland als volgt: de Verenigde Naties vormen de enige garantie om het ‘aangeboren egoïsme van staten te beteugelen’. Het Westen heeft zich in de ogen van de Russen nooit neergelegd bij de geopolitieke opdeling van Jalta – in 1946 muntte Churchill de term ‘Koude Oorlog’.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 ‘kregen egoïstische instincten de overhand’, aldus Lavrov. George Bush sr. verkondigde een nieuwe wereldorde, gedomineerd door de VS. En het is deze ‘monopolaire wereldorde’ die Rusland via de VN probeert te doorbreken.

In één zin schetst hij vervolgens het Russische perspectief op de uitbreiding van de NAVO en de toetreding van alle Oost-Europese staten tot de Europese Unie als volgt: ‘Washington zette koers op de inlijving van Oost-Europa, waarvan wij de explosieve gevolgen nu moeten elimineren met behulp van de “speciale militaire operatie”.’ De oorlog tegen Oekraïne is voor de Russen het logische sluitstuk van een kwart eeuw oprukken van de NAVO.

Dienstklopper Lavrov is overigens waarschijnlijk de enige Russische diplomaat die dit eufemisme nog gebruikt voor Ruslands agressie tegen Oekraïne, door Poetin zelf allang als een oorlog tegen het Westen betitelt. Dat is ook zijn rol: de minister van Buitenlandse Zaken moet de schijn ophouden dat Rusland altijd volgens de regels werkt. Voor ordinaire scheldpartijen tegen het Westen is ex-president Dmitri Medvedev gereserveerd.

Het einde van de Amerikaanse hegemonie

Wat niet past in Lavrovs narratief is dat Oost-Europa zich in Jalta verraden heeft gevoeld door het Westen en niet wist hoe snel het zich na 1991 onder de veiligheidsparaplu van de NAVO en EU moest scharen. In Ruslands autocratische wereldbeeld bestaan uitsluitend de belangen van grootmachten. Dat kleinere staten eigenstandige beslissingen kunnen nemen is niet relevant.

Maar nu is er Trump, die ‘met cowboy-sprongen zal beproeven of het bestaande VN-centrische systeem bestand is tegen de Amerikaanse belangen’, zegt Lavrov. De ontnuchtering zal spoedig volgen, verzekert hij, en intussen werkt Rusland, hand in hand met het Mondiale Zuiden, rustig en geduldig verder aan de inbedding van de multipolariteit binnen het systeem van Jalta en Potsdam, zoals vastgelegd in het statuut van de VN.

Daartoe moet in de eerste plaats de Veiligheidsraad hervormd worden, want ‘de oververtegenwoordiging van het collectieve Westen is contraproductief’. Er moet plaats gemaakt worden voor Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Duitsland of Japan, ‘die het grootste deel van hun soevereiniteit hebben uitgeleverd aan hun overzeese schutspatroon’, hebben ‘mede in verband met de bij hen oplevende fantomen van nazisme en militarisme’ in dat gremium niks te zoeken.

Rusland werpt zich op als de ridder van de voormalige westerse kolonies, maar negeert het streven naar onafhankelijkheid van de Unierepublieken van de Sovjet-Unie

Daarna volgt de bekende Russische gotspe: terwijl Lavrov lippendienst bewijst aan het heilige VN-principe van soevereiniteit en onschendbaarheid van de grenzen der lidstaten, wordt Oekraïne dat recht ontzegd: ‘We hoeven hier niet te bewijzen dat het Kyiv-regime na de staatsgreep van februari 2014 de inwoners van de Krim, de Donbas en Novorossia [‘Nieuw-Rusland’, de vier provincies die door Poetin in september 2022 na een illegaal referendum in de Russische Federatie zijn opgenomen – LS] niet meer vertegenwoordigt, net zoals de westerse metropolen de volkeren van de door hen geëxploiteerde koloniale territoria niet vertegenwoordigden’. Die laatste toevoeging is een vrijage met het Mondiale Zuiden.

Rusland werpt zich hier op als de ridder van de voormalige westerse kolonies, terwijl het streven naar onafhankelijkheid van de Unierepublieken van de Sovjet-Unie wordt genegeerd. Die Unierepublieken werden in 1991 onafhankelijk, met instemming van de Russische president Boris Jeltsin.

'Racistisch' Kyiv

Een van die landen was Oekraïne, volgens Lavrov geleid door ‘het racistische regime van Kyiv’. Dat Lavrov de wettige regering in Oekraïne inmiddels niet meer ‘nazistisch’ maar ‘racistisch’ noemt is geen toeval. Bij de komende vredesbesprekingen gaat Rusland uit van behoud van de bezette gebieden en om die bezetting (en de 'speciale militaire operatie) te verdedigen houdt het vast aan de lijn dat het russofobe Kyiv de Russischtalige bevolking daar met de dood bedreigde. Tegelijkertijd hoopt hij met de beschuldiging van racisme ook een snaar te raken bij het Mondiale Zuiden.  

De verwoesting van Oekraïne (land en volk) is voor het Kremlin slechts een middel om een multipolaire wereldorde te creëren waarin autocraten het voor het zeggen hebben. Als Trump daar met de ontmanteling van Amerika en het Westen een bijdrage aan kan leveren, zal het Kremlin juichen. Maar het eindresultaat moet wel zijn dat Amerika een flinke toon lager zingt en dat valt niet te rijmen met Trumps ambitie Make America Great Again.  

Niet alleen het Westen is in verwarring over de gevolgen van het Tweede Trumpisme, ook Rusland houdt sinds januari 2025 de adem in.