Het Kremlin is van plan de Russische federale veiligheidsdienst FSB, de buitenlandse veiligheidsdienst SVR en de dienst die verantwoordelijk is voor de beveiliging van overheidsgebouwen en functionarissen (FSO) samen te voegen in één ‘superministerie’, dat sterk lijkt op het voormalige Ministerie van Staatsveiligheid (MGB) uit de Sovjet-tijd.
Dit stelt het doorgaans goed geïnformeerde dagblad Kommersant op basis van anonieme bronnen. Poetins woordvoerder Dmitri Peskov wil het bericht bevestigen noch ontkennen. De monoliet zou in werking treden vóór de presidentsverkiezingen van 2018 om Poetins vierde termijn veilig te stellen.
Een voormalige verzekeringsbank op het Loebjankaplein in Moskou huisvest sinds jaar en dag de KGB, nu FSB
Het idee om de verschillende veiligheidsdiensten onder te brengen in één ministerie doet al langer de ronde. In 2012 werd er voor het laatst openlijk gesproken over een terugkeer naar de situatie van voor 1991, toen de Sovjet-Unie uiteenviel. President Jeltsin ontmantelde de gevreesde KGB toen door de geheime dienst naar Amerikaans voorbeeld in verschillende onderdelen op te breken.
Er waren in 2012 ook al plannen voor de oprichting van een nationale garde. Deze is afgelopen april daadwerkelijk in het leven geroepen, volgens analisten onder meer met het oog op mogelijke ornust tijdens de Doemaverkiezingen van afgelopen weekend te voorkomen. De nationale garde wordt geleid door een voormalige bodyguard van Poetin, Viktor Zolotov, die direct verantwoording aflegt aan de president. De nationale garde dient de openbare orde te handhaven, om herhaling van de massademonstraties van 2011-12 te voorkomen. Het volksprotest was een reactie op verkiezingsfraude. De nationale garde en het Ministerie van Staatsveiligheid vormen samen een potentieel machtig onderdrukkingsapparaat.
Felle concurrentiestrijd
Volgens Ruslandexpert Mark Galeotti, onderzoeker aan het Instituut voor Internationale Betrekkingen in Praag, komt het plan voor een superministerie voort uit Poetins gebrek aan vertrouwen in de verschillende organisaties. De veiligheidsdiensten zijn in een felle concurrentiestrijd gewikkeld en de hervorming zou bedoeld zijn om de macht te concentreren in een kleine cirkel rondom hem. Het zou zelfs, zo stelt de Galeotti in zijn artikel op Vox.com, ingegeven zijn door het idee dat hiermee een potentiele staatsgreep door een van de diensten kan worden voorkomen.
Een ander argument voor de reorganisatie is volgens Galeotti dat een centralisering het uitvoeren van spionageactiviteiten in het buitenland sterk zal vereenvoudigen. Nu zijn zowel de FSB als de SVR hiertoe bevoegd, maar hun operaties staan los van elkaar en worden vaak niet onderling afgestemd. De diensten opereren als parallelle organisaties langs elkaar heen. Dat leidt regelmatig tot problemen. 'In het hacken van het Amerikaanse Democratische Nationale Comité, bijvoorbeeld, vonden twee parallelle operaties plaats van verschillende Russische agentschappen, die dat klaarblijkelijk niet van elkaar wisten,' schrijft Galeotti, volgens wie de Russische diensten 'even alomvattend en agressief te werk gaan als ten tijde van de Koude Oorlog'.
Een superministerie van staatsveiligheid zou deze concurrerende machtsstructuren breken en in één instantie onder directe controle van de president brengen. De reïncarnatie van het ministerie van Staatsveiligheid zou verregaande bevoegdheden krijgen, zoals het recht om grootschalige fraude en corruptie te onderzoeken en zelfstandig te vervolgen. Als leider voor het nieuwe ministerie zou Poetin wederom een van zijn voormalige lijfwachten in gedachten hebben: de onlangs benoemde gouverneur van Toela, Aleksej Djoemin, voorheen ook onderminister van Defensie.
Poetins poging zijn greep op de diensten te versterken kan zich evenwel tegen hem keren, waarschuwt Galeotti. Door toezicht van buitenaf te blokkeren 'zullen de mogelijkheden voor diefstal en onderlinge afrekeningen groter zijn dan ooit'. De veiligheidsexpert wijst ook op het totale gebrek aan terugkoppeling met de maatschappij, dat aan het ontstaan is in de steeds verder gepolitiseerde diensten. Uit angst voor coups creëert de paranoïde Poetin zo een superministerie 'dat uiteindelijk een bedreiging kan gaan vormen voor zijn quasi-dictatoriale heerschappij'.
Repressieapparaat
In het Sovjet-verleden was de centralisatie van verschillende geheime diensten vaak een voorbode van een nieuwe golf van politieke repressie. Het oorspronkelijke Ministerie van Staatsveiligheid (MGB) werd in 1946 opgericht onder Josef Stalin. In 1954, een jaar na zijn dood, werd het omgedoopt tot het Comité voor Staatsveiligheid, de KGB. De KGB werd gebruikt om dissidente schrijvers, intellectuelen, geleerden en andersdenkenden te vervolgen en onderdrukken. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 werd de gevreesde KGB door Boris Jeltsin ontbonden en opgesplitst in verschillende diensten, naar Amerikaans voorbeeld.
De KGB is in Rusland niet alleen berucht maar ook beroemd. Op een deel van de bevolking heeft de dienst een bijna mythische aantrekkingskracht. Poetin dankt zijn carrière aan de Russische geheime dienst. Hij was KGB-officier in Oost-Duitsland en later hoofd van de FSB van 1998 tot aan zijn premierschap in 1999. Tijdens een galadiner van de FSB in 2006 zei Poetin dat er niet zoiets bestaat als een 'voormalig KGB-er'.
Waar de KGB en de MGB in de Sovjet-Unie nog onder strenge controle stonden van de communistische partij, zal de nieuwe gecentraliseerde veiligheidsdienst eigenmachtig kunnen optreden, slechts gecontroleerd door de president.
