Voor een land dat zegt niets te maken te hebben met het neerhalen van de Boeing 777 van Malaysia Airlines wringt Rusland zich sinds 17 juli 2014 in vreemde bochten. Verschillende versies spreken elkaar tegen, maar dat doet er niet zoveel toe. Het gaat Moskou erom verwarring en twijfel te zaaien over de ware toedracht.
Door Hans de Vreij
Je kon er bijna de klok op gelijkzetten. Op woensdag 28 september presenteerde het Openbaar Ministerie tussentijdse resultaten van het strafrechtelijk onderzoek naar de ramp met vlucht MH17. En dus vielen enige afleidende manoeuvres van Rusland te verwachten.
Vier dagen na het neerschieten van vlucht MH17 presenteerde het Russische ministerie van Defensie gestileerde radarbeelden waaruit zou moeten blijken dat een Oekraïens grondaanvalstoestel van het type Soechoj-25 (Su-25) de Boeing van achteren naderde en, zo werd gesuggereerd, dus had neergeschoten (zie afbeelding hieronder). Dat dit zou zijn gebeurd op ruim 10 kilometer hoogte, 3 kilometer hoger dan het ‘plafond’ van zo’n Soechoj-25, was een storend detail dat in de weken en maanden die volgden werd weggepoetst. Onderdeel daarvan was ook het veranderen van de Wikipediapagina over de Su-25.
Onthoud dit even: volgens Moskou was er op de radarbeelden een Oekraïens gevechtsvliegtuig in de buurt van vlucht MH17 te zien. Overigens beweerde Rusland ook dat de ruwe radardata van de luchtverkeersleiding in Rostov niet waren opgeslagen en er alleen video-opnames van de beeldschermen verstrekt konden worden. Ik kom hier straks op terug.
Bewerkte radarbeelden van het Russische ministerie van Defensie, gepresenteerd op 21 juli 2014, vier dagen na het neerstorten van MH17.
Verwarring zaaien
Naast deze officiële standpunten verschenen er in de Russische media vele andere beweringen, sommige nog idioter dan andere. Zo was er het bericht dat vlucht MH17 op Schiphol volgeladen was met lijken en dat het allemaal een CIA-operatie was om Moskou in een kwaad daglicht te stellen. Andere Russische media wisten al snel te melden dat het neerschieten van vlucht MH17 een vergissing was: het eigenlijke doelwit zou het persoonlijke vliegtuig van Vladimir Poetin zijn geweest. Andere pareltjes van de al dan niet officiële propaganda: de vondst van een Oekraïense luchtmachtmilitair die de Komsomolskaja Pravda wist te vertellen welke jachtvlieger de Boeing had neergeschoten. Achteraf bleek slechts één element in het artikel te kloppen: er bestond inderdaad een Oekraïense piloot Vladislav Volosjin. Punt. Alle andere informatie was onjuist. Een andere versie, hoewel erg doorzichtig, bood de geluidsopname die opdook van twee ‘CIA-medewerkers’ die duidelijk moest maken dat Amerika achter de ramp met MH17 zat. Vervalst beeldmateriaal was er ook, zoals de ‘satellietfoto’ die op de belangrijkste Russische staatszender, het Eerste Kanaal verscheen en waarop te zien zou zijn hoe een Oekraïens gevechtstoestel op de Boeing 777 schoot.
Een ‘satellietfoto’ waarop te zien zou zijn hoe een Oekraïens gevechtsvliegtuig op vlucht MH17 schiet.
Deze foto werd al snel ontmaskerd als een hobbyistisch broddelwerkje (ook door het Britse onderzoekscollectief Bellingcat, dat vlak voor het neerschieten van MH17 was opgericht).
Maar dat doet niet echt ter zake. Doel van de officiële Russische propaganda inzake MH17 is het zaaien van verwarring, twijfel en tweespalt – binnenlands én buitenlands. Hoe meer verwarring hoe beter. Men rekent erop dat de modale burger een beperkte aandachtsspanne heeft. Na pak hem beet 3 maanden schijnt informatie te zijn weggezakt uit het menselijk ‘werkgeheugen’. Anderen stellen dat het eerder een kwestie van seconden is.
Radargegevens zijn er tóch
Zeker is dat de Russische autoriteiten ervan overtuigd zijn dat je na twee jaar rustig met totaal andere beweringen kunt komen dan die welke in juli 2014 waren gedaan. Het gaat om de ruwe radargegevens die er zogenaamd niet waren. Vorige week was er al een vooraankondiging dat die gegevens er wél zijn. Die kwam van de Moskouse producent van luchtafweersystemen Almaz-Antej, dat zich eerder al actief in de strijd rond MH17 had gestort. Toen ging het om het type Boek-raket dat zou zijn gebruikt (‘een type dat alleen Oekraïne heeft’) en de locatie vanwaar de raket was afgevuurd (het plaatsje Zarosjtsjenske waar in juli 2014 volgens Almaz-Antej Oekraïense regeringstroepen waren gelegerd). Toevalligerwijs beweerde het bedrijf een en ander precies op de dag dat de Onderzoeksraad voor Veiligheid met haar eindrapport over MH17 kwam.
Deze keer wist Almaz-Antej te melden dat er toch ruwe radargegevens bewaard waren gebleven en wel bij een van de bedrijven die deel uitmaken van het concern. Het gaat om de Lianozovo Elektromechanische Fabriek, producent van apparatuur voor de (burger)luchtverkeersleiding. Lianozovo zou een eigen directe datastream hebben gehad vanuit een van zijn radarstations (in Oest’-Donetskij, een kleine 100 kilometer ten noordoosten van Rostov en zo’n 175 kilometer verwijderd van het rampgebied van MH17). De radar in Oest’-Donetskij is van het type Oetjos-T en heeft een bereik van 360 kilometer (dat laatste moet u even onthouden).
De Oetjos-T-radar van de firma Lianozovo in Oest’-Donetskij
Het voorzetje van Almaz-Antej werd maandag ingekopt door het Russische ministerie van Defensie. Ja, er waren ruwe radargegevens opgedoken. Nee, er was niet op te zien dat er een Boek-raket was afgevuurd uit het gebied ten oosten van waar MH17 is neergestort (zoals de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid heeft vastgesteld), zoals bijvoorbeeld vanaf het plaatsje Snizjne, in rebellengebied. Of er iets was afgevuurd ten westen of zuiden van het rampgebied? Dat moet haast wel! Maar dat konden ze niet zien op de radar, hoewel die dus een bereik voor hoogvliegende objecten heeft dat nog 185 kilometer verder westwaarts voorbij het rampgebied strekt. Relevant detail daarbij is dat de Oetjos-T-radar metalen voorwerpen tot aan een grootte van 5m2 kan onderscheiden. Een Boek-raket heeft een oppervlakte van 9 m2.
Detail van de ‘nieuwe radargegevens’ zoals maandag gepubliceerd in Moskou. Geen spoor van een raket uit de omgeving van Snizjne
En wég is het Su-25-scenario
Grote ontbrekende in de presentatie van maandag: die Oekraïense Su-25, waarvan men vier dagen na de ramp met MH17 nog zo stellig (en aan de hand van radarbeelden) had beweerd dat die MH17 van achteren had genaderd. Verdwenen, dat hele Soechoj-scenario! Wat maakt het uit, dat was meer dan twee jaar geleden, is iedereen alweer vergeten. Wie weet is die gedachtegang ook wel valide. Want dat Moskou zich met deze nieuwste kronkel flink in de eigen voet heeft geschoten lijkt de Russische media vooralsnog te zijn ontgaan. Wie zou oprecht geloven dat Ruslands geheime dienst FSB en de militaire inlichtingendienst GROe gedurende meer dan twee jaar niet achter het bestaan van de opgeslagen ruwe radargegevens konden komen? Of dat een aantal employé’s van Lianozovo of moederbedrijf Almaz-Antej niet allang aan de bel zouden hebben getrokken toen zij hoorden van ontbrekende radargegevens?
Bellingcat
Het Britse onderzoekscollectief Bellingcat van Eliot Higgins speelt een prominente rol bij het publieke onderzoek naar de ramp met MH17. De groep heeft ‘geolocatie’ en onderzoek in (Russische) sociale netwerken tot een nieuwe kunst verheven en kwam met interessante resultaten, onder meer over de aanwezigheid van een Russische Boek-installatie in Oost-Oekraïne die mogelijk MH17 heeft neergeschoten. Higgins, tot dan vooral bekend als blogger over militaire hardware in de oorlog in Syrië, lanceerde Bellingcat drie dagen voor het neerstorten van MH17. Een van de eerste vondsten van Bellingcat was beeldmateriaal van een Boek-lanceerinstallatie die kort voor het neerschieten van MH17 vanuit Rusland Oost-Oekraïne was binnengereden op een oplegger. De installatie werd o.a. gefilmd in Zoehrez en gefotografeerd in Torez.
Boek-installatie in Zoehres
Boek-installatie in Torez
Waarschijnlijk, maar daar is geen beeldmateriaal van, vuurde hij zijn raket af in de buurt van het plaatsje Znizjne.
53ste Luchtdoelbrigade
Bellingcat weerlegde hiermee de bewering van Moskou dat er in het pro-Russische deel van Oost-Oekraïne helemaal geen Boek-installatie aanwezig was. Maar het collectief ging nog een stapje verder. Het toonde aan dat personeel van een Russische luchtdoelbrigade in Oost-Oekraïne was ten tijde van het neerhalen van MH17. Bellingcat achterhaalde door eigen onderzoek ook een deel van de namen van de officieren van deze 53ste Luchtdoelbrigade en heeft die gegevens overhandigd aan het internationale onderzoeksteam JIT.
Leden van de 53ste Luchtdoelbrigade
Moskou kreeg opnieuw een tegenslag te verduren toen Bellingcat aantoonde dat er gerommeld was met satellietbeelden die moesten aantonen dat er een Oekraïense Boekinstallatie aanwezig was, o.a. in het plaatsje Zarosjtsjenske. De data waarop die beelden zogenaamd genomen waren bleken niet te kloppen.
Satellietbeelden vergeleken door Bellingcat. Data kloppen niet.
Deze en andere Bellingcat-vondsten zijn te vinden in dit handzame overzicht van het onderzoekscollectief. Het complete Bellingcat-dossier over MH17 vindt u hier.
In welke mate het strafrechtelijk onderzoek van het Nederlandse Openbaar Ministerie en het Joint Investigation Team (JIT) op dit onderzoek leunt is nog niet duidelijk en zal vermoedelijk pas blijken als en wanneer er strafvervolging tegen vermeende daders wordt ingesteld.
Onderzoek naar MH17: Boek-raket kwam uit Rusland
Het Joint Investigative Team (JIT) heeft na twee jaar onderzoek z'n conclusies gepresenteerd over de herkomst van de Boek-raket, de route die deze heeft gevolgd en de plek waarvandaan de raket op 17 juli 2014 werd afgevuurd en de passagiersvlucht MH17 uit de lucht schoot. Hier vindt u het persbericht met de conclusies en de presentatie van het bewijs.
