Een ‘belangrijke verklaring over Rusland’, zo kondigde Donald Trump zijn boodschap aan - en daarmee hield hij Moskou én Kyiv dagenlang in spanning. De uitkomst: extra wapens voor Oekraïne, maar ook uitstel van sancties tegen Rusland. Wat zit er achter deze koers? En hoe reageren media in beide landen op Trumps diplomatieke balanceeract? Dénis van Vliet zet het op een rijtje.

Donald Trump en Mark Rutte in het Witte Huis, op 14 juli 2025. Foto: ANP / Andrew Caballero-Reynolds / AFP

Russische beleggers hielden hun adem in. Op vrijdag 11 juli - de dag waarop de Amerikaanse president Donald Trump aankondigde na het weekend met 'een belangrijke verklaring over Rusland' te komen - sloot de beurs in Moskou bijna 2,3 procent lager. Het weekend stond in het teken van speculatie. Op maandag volgde de langverwachte boodschap: Trump kondigde aan dat de Verenigde Staten voor ‘miljarden’ aan ‘zeer geavanceerde wapens’ zouden leveren aan Oekraïne, zodat het land zich beter kan verdedigen tegen Rusland.

Trump had nog een mededeling: volgens hem is het nog te vroeg om extra importheffingen van 100 procent op te leggen aan handelspartners van Rusland, een maatregel die de economie van het land hard zou treffen. Die heffingen zouden op z’n vroegst van kracht worden als Moskou zich over vijftig dagen nog niet heeft gecommitteerd aan een staakt-het-vuren in Oekraïne. Ook dit nieuws bleef niet onopgemerkt bij Russische beleggers. De beurs, die de dag in het rood begon, herstelde zich en sloot met een winst van 2,7 procent. Op dinsdag zette het herstel door met een stijging van circa 1,5 procent. Daarmee noteert de hoofdindex inmiddels hoger dan een week eerder.

De Moskouse beurs veerde maandag op toen bekend werd dat Trump voorlopig afziet van extra sancties tegen Rusland. Bron: X

De grafiek van dit koersverloop ging gretig rond op X (voorheen Twitter). Gebruikers die Trump sinds zijn inauguratie in januari verwijten te soft te zijn voor Vladimir Poetin, zagen hierin het bewijs dat zijn ‘belangrijke verklaring’ vooral een herhaling van zetten was: opnieuw een Amerikaanse president die Rusland niet tegen de haren in durft te strijken. Serieuzere commentatoren in Oekraïne vinden dat te simplistisch: zij zien in Trumps wapenbelofte - die gefinancierd moet worden door Europese NAVO-lidstaten - juist een voorzichtige kentering in zijn beleid, vooral na eerdere onderbrekingen van militaire steun aan hun land. De wapens worden wel tegen betaling geleverd, en het blijft onduidelijk om hoeveel steun het daadwerkelijk gaat.

Rusland reageerde ogenschijnlijk laconiek. Maar wie de berichtgeving in de dagen voorafgaand aan Trumps verklaring volgde, merkte dat er in het Kremlin ook opluchting heerste.

‘Bullshit’

De afgelopen maanden leek het haast routine: Trump had telefonisch contact met Poetin, beweerde dat het een goed gesprek was geweest, en riep op sociale media op tot beëindiging van de oorlog. Vaak deelde hij terloops nog een sneer uit aan de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, die volgens hem onvoldoende meewerkte aan vrede. Maar op 8 juli, een dag nadat Rusland bij een grootschalige aanval burgers had gedood in Kyiv, Charkiv, Odesa, Mykolajiv en Zaporizja, veranderde Trump plotseling van toon. 'Poetin gooit een hoop bullshit naar ons toe, als je de waarheid wilt weten,' zei hij. Hij voegde daaraan toe dat Poetin 'heel vriendelijk kan overkomen', 'maar dat dat uiteindelijk slecht afloopt', omdat de Russische leider mensen blijft vermoorden.

De door de staat geregisseerde Russische media waren tot dan toe relatief mild voor de Amerikaanse president. Zo pleitte de bekende tv-propagandist Vladimir Solovjov amper drie maanden geleden nog voor een monument voor Trump, vanwege diens dreiging met tarieven voor bevriende landen. Volgens Solovjov zou dat 'een grote klap voor het kapitalistische systeem' betekenen - een ontwikkeling die hij toejuichte.

Maar na Trumps uitlatingen over ‘bullshit’ was hij in zijn dagelijkse avondshow aanzienlijk minder complimenteus. ‘Wat is er in hemelsnaam met hem gebeurd?', vroeg hij zich af. 'Sancties? Hij strooit ermee, legt ze op, trekt ze weer in-allemaal om ons te sarren. Hij spreekt ronduit onbeschoft over ons. En het gebeurt gewoon waar we bij staan. Eerst deed hij alsof hij de enige was die met Poetin kon praten; nu lijkt hij meer op een nieuwe Biden.' Na een korte stilte vervolgde hij: 'Toch denkt hij echt dat hij ons van bovenaf kan bevelen - alsof wij braaf zullen luisteren.' In een video op zijn populaire Telegramkanaal ging Solovjov nog een stapje verder: daarin fantaseerde hij openlijk over het afwerpen van een atoombom op de VS.

Ook Russische krantenlezers kregen mee dat de relatie tussen het Kremlin en Washington wellicht toch minder hecht is dan enkele maanden geleden. Destijds bespraken de presidenten tijdens hun eerste telefoongesprek nog het herstel van vluchten tussen beide landen en het organiseren van een vriendschappelijke ijshockeywedstrijd. 'De wereld wacht op een nieuwe boodschap van de Amerikaanse president over Rusland en Oekraïne,' kopte Kommersant - van de overgebleven niet-verboden media in Rusland de meest neutrale - op de ochtend voor Trumps verklaring.

Lage verwachtingen in Oekraïne

In Oekraïne waren de verwachtingen over de verklaring aanvankelijk laag. Na het fiasco in het Witte Huis, waar president Zelensky in februari op weinig begrip kon rekenen en de ontmoeting met Trump uitmondde in een hoogoplopende ruzie, zien veel Oekraïners de Verenigde Staten niet langer als vanzelfsprekende bondgenoot. Na Trumps verklaring overheerst een dubbel gevoel. Enerzijds is er opluchting over de toegezegde wapenleveranties - meer raketten, munitie en luchtverdedigingssystemen worden als waardevolle steun ervaren. Anderzijds stuit het door Trump gestelde ultimatum van vijftig dagen op veel onbegrip.

Om met het goede nieuws voor Oekraïne te beginnen: de wapenleveranties. Volgens militair analist Mychailo Sjersjoen tekende de koerswijziging van Trump zich eerder deze zomer al af. 'Op de NAVO-top in Den Haag, waar Trump werd geprezen als de ‘vader van het Bondgenootschap’, bevestigden de Verenigde Staten hun commitment aan artikel 5 van het NAVO-handvest. Tegelijk stemden Europese landen in met een verhoging van hun defensie-uitgaven tot het door Washington gewenste niveau van vijf procent van het bbp. Ook lijkt het ijs gebroken wat betreft de wapenleveranties aan Kyiv door de nieuwe Amerikaanse regering,' schrijft hij, met de kanttekening dat 'een definitief oordeel pas kan worden geveld op basis van daadwerkelijke daden'.

Veel Oekraïners zien de Verenigde Staten niet langer als vanzelfsprekende bondgenoot

Mychajlo Samoes, directeur van het New Geopolitics Research Network in Kyiv, noemt de wapens waarmee ook doelen in Rusland kunnen worden geraakt 'een strategische klap voor Poetin'. 'Trumps weigering om wapens te leveren was de basis van Poetins scenario voor 2025, met als einddoel een deal met de VS om Oekraïne tot overgave te dwingen. Een koerswijziging van Trump zal onmiskenbaar een bepalende factor zijn in de verdere dynamiek - niet alleen aan het front, maar ook bij de destabilisatie van het Russische politieke en economische systeem.'

‘Wat is de logica?’

Veel Oekraïners begrijpen niet waarom Trump Poetin een ultimatum van vijftig dagen geeft alvorens sancties in te voeren. Samoes schrijft daarover: 'Eerder waren er al ‘twee weken’, daarna weer ‘twee weken’, en nog eens. Waarom zou het deze keer anders zijn?' Hij doelt op eerdere dreigementen van Trump die zonder gevolgen bleven. 'Wat is eigenlijk de logica achter vijftig dagen? Zodat Poetin nog anderhalve maand Oekraïners kan vermoorden? Nog enkele dorpen of steden kan proberen te veroveren? Dnipropetrovsk kan binnenvallen? Of duizenden Shahed-drones kan inzetten voor massale beschietingen?'

Volgens militair analist Oleksandr Kovalenko is het ultimatum geen willekeurig gekozen termijn. De Amerikaanse nieuwssite Axios meldde eerder dat Poetin begin juli in een telefoongesprek met Trump had aangegeven binnen zestig dagen een grootschalig offensief in Oekraïne te willen beginnen, met als doel de volledige bezetting van de oblasten Zaporizja, Cherson, Donetsk en Loehansk. 'Als Axios gelijk heeft - en daar twijfel ik niet aan, want Poetin heeft wel vaker bizarre ideeën - dan probeerde hij indruk te maken op Trump. Zo van: niemand houdt mij tegen, er komt weer een groots en episch offensief aan. Ik neem wat ik wil. Ik ben de baas.’ 'Zo’n toon richting Trump, zeker omdat hij zich profileert als vredestichter, is totaal misplaatst.' Kovalenko wil zeggen: door een ultimatum te stellen, probeert Trump nu om een signaal af te geven.

'Waarom zou het deze keer anders zijn?'

Parlementslid Mariana Bezoegla, partijgenoot van Zelensky en bekend om haar controversiële uitspraken, beschouwt de aangekondigde pauze van vijftig dagen als een carte blanche voor Poetin om Oekraïne ongestraft te terroriseren. In een cynische tweet richt ze zich tot het Amerikaanse publiek en verwijst naar Keith Kellog, Trumps Oekraïne-gezant die maandag in Kyiv arriveerde. 'Mogen wij Keith Kellog misschien vijftig dagen lenen?' schrijft ze op X. De impliciete boodschap: Poetin zal Oekraïne niet durven aanvallen zolang hij weet dat een hoge Amerikaanse functionaris zich in het land bevindt. Dat lijkt ook min of meer te kloppen: Kyiv bleef bijzonder rustig in de dagen dat Kellogg er was.

Enig begrip is er bij politiek expert Joerij Bohdanov. Volgens hem is Trump inmiddels overgestapt op plan B: aanvankelijk dacht hij met Poetin een akkoord te kunnen sluiten over het einde van de oorlog. Nu dat is mislukt, bereidt hij zich voor op de volgende stap: Rusland uit Oekraïne verdrijven met wapens én extra sancties. Het opleggen daarvan aan grote afnemers van Russische olie en gas - lees: India en China - vereist echter nogal wat diplomatiek voorwerk. 'Ondanks mijn diepe scepsis ten aanzien van Trump, zijn er redenen om te geloven dat de sancties er daadwerkelijk komen - misschien zelfs vóór het verstrijken van die vijftig dagen. Als Rusland blijft weigeren serieus te onderhandelen, zal Trump zich genoodzaakt zien harder op te treden.'

Lastig parket

Terug naar Rusland. Aan de ‘zeer geavanceerde’ wapens die Trump aan Oekraïne belooft, maken Russische commentatoren maar weinig woorden vuil. Gepensioneerd kolonel Viktor Litovkin zegt tegen Komsomolskaja Pravda, het voormalige huisorgaan van de communistische jeugdbeweging, dat de leveringen vooral Europa treffen: zij moeten hun eigen voorraden opofferen of leningen afsluiten bij Amerikaanse banken om dat wapentuig te kopen.

Senior onderzoeker Nikolaj Silaev van de Moskouse Staatsuniversiteit voor Internationale Betrekkingen, dat onder het ministerie van Buitenlandse Zaken valt, snijdt nog een ander punt aan:  'De vraag is hoeveel systemen en raketten de Amerikaanse industrie überhaupt kan produceren, binnen welke termijnen, en hoeveel Europa daarvan kan aanschaffen.'

'Die vijftig dagen zijn gewoon weer een deadline in een lange reeks'

In de commentaren draait het vooral om het vooralsnog uitblijven van de sancties.  'Die vijftig dagen zijn gewoon weer een deadline in een lange reeks,' aldus Silaev. Volgens hem probeert Trump zich afzijdig te houden: geen herhaling van de confrontatie onder Biden, maar ook geen Russische overwinning. 'Maar juist daardoor raakt hij steeds dieper betrokken bij de oorlog.’

Dmitry Drize, politiek commentator en adjunct-hoofdredacteur bij Kommersant, ziet in de ‘vijftig dagen’ vooral bewijs dat Trump de deur richting Poetin nog niet definitief heeft dichtgegooid. Maar met zo’n ultimatum heeft hij zichzelf volgens Drize ook in een lastig parket gemanoeuvreerd. 'De vraag is of de president van de VS werkelijk bereid is die importheffingen door te voeren. Die maatregel raakt immers ook Amerikaanse belangen.' Hij sluit zijn analyse af met de constatering dat Trump zijn ergernis richting het Kremlin niet langer onder stoelen of banken steekt: 'Hij is gekwetst door alles wat er de laatste tijd is gebeurd.'

‘Loze dreigementen’ 

De opluchting over Trumps verklaring bleef niet beperkt tot de beurs: ook in het Kremlin haalden ze opgelucht adem, beweert Insider-T - een Telegramkanaal dat zich profileert als de Russische tegenhanger van Politico en vermoedelijk banden heeft met het Kremlin. Volgens het kanaal had Moskou rekening gehouden met veel zwaardere maatregelen. ‘In plaats daarvan horen we opnieuw loze dreigementen en pogingen om ons angst aan te jagen’, zou een regeringsfunctionaris tegenover het medium hebben gezegd.

Dmitri Medvedev, vicevoorzitter van de Russische Veiligheidsraad en vertrouweling van Poetin, verwoordde het op X bijna letterlijk zo: 'Trump heeft het Kremlin een theatraal ultimatum gesteld. De wereld sidderde in afwachting van de consequenties,' schreef hij. 'Het oorlogszuchtige Europa was teleurgesteld. Rusland maakt het niets uit.' 

Maar dat de ‘bromance’ tussen Trump en Poetin is bekoeld, staat buiten kijf. In Rusland rept niemand nog over vriendschappelijke ijshockeywedstrijden of lijnvluchten tussen Moskou en de VS.