De Russische minister van Economische Ontwikkeling, Aleksei Oeljoekajev, die 14 november is aangehouden op verdenking van het aannemen van 2 miljoen dollar aan smeergeld, heeft huisarrest opgelegd gekregen. Het is in 25 jaar niet voorgekomen dat een minister in functie wordt gearresteerd.  In Rusland is met verbazing gereageerd op het nieuws. Er wordt druk gespeculeerd over de achtergrond.

De laatste keer dat er hooggeplaatste functionarissen werden gearresteerd was in 1991 na de mislukte staatsgreep tegen Sovjetpresident Michail Gorbatsjov en president Boris Jeltsin van Rusland. Toen werden onder anderen vice-president Gennadi Janajev, premier Valentin Pavlov en de ministers van Binnenlandse Zaken en Defensie aangehouden.

Oeljoekajev is volgens het Onderzoekscomité in detentie genomen nadat hij volgens de recherche op heterdaad zou zijn betrapt toen hij het smeergeld van 2 miljoen dollar in ontvangst nam. Dat zou zijn gebeurd in het hoofdkantoor van Rosneft zelf. Volgens de krant Novaja Gazeta zou de minister het geld niet persoonlijk hebben gekregen. Het Onderzoekscomité zou zijn getipt door de afdeling bedrijfsbeveiliging van Rosneft, het concern dat ook de steekpenningen zou hebben betaald.

De opsporing van Oeljoekajev is geleid door rechercheur Roman Nesterov, de SK-functionaris die ook de zaken tegen de gebroeders Navalny aanhanging maakte.

Een etmaal na de arrestatie van Oeljoekajev intensiveerde de Russische opsporingsinstanties ook andere corruptie-onderzoek. De voormalige vice-gouverneur van Sint-Petersburg werd aangehouden op verdenking van fraude bij de verbouwing van het stadion van Zenit in de tweede stad van Rusland. Bij het technologiebedrijf Rosnano werd huiszoeking gedaan bij een medewerker die zich wederrechtelijk zou hebben verrijkt. Om het stadhuis van een gemeente waar Rosnano betrokken is bij een farmaceutische fabriek zouden rechercheurs 1 miljard roebel (14 miljoen euro) hebben gevonden.

Volgens zakenkrant Vedomosti zouden ook andere hoge functionarissen op de nominatie staan te worden aangepakt. Op basis van bronnen bij Justitie noemt de krant onder anderen vicepremier Arkadi Dvorkovitsj, Kremlin-adviseur Andrej Belooesov en een van zijn medewerkers alsmede een assistent van vicepremier Igor Sjoevalov.

Foto die circuleert via Twitter.
Bij de kist van premier Gajdar v.l.n.r. Nemtsov (dood), Belych (detentie), Koedrin, Oeljoekajev (detentie) en Tsjoebais

Steekpenningen en afpersing

Oeljoekajev wordt vervolgd op grond van artikel 6/290 van het Wetboek van Strafrecht: grootschalige omkoping. Premier Dmitri Medvedev, die meteen na de aanhouding bij president Vladimir Poetin werd ontboden voor onderling beraad, heeft onderminister Jevgeni Jenin als zijn vervanger aangewezen.

Anderhalve dag na de aanhouding van Oeljoekajev kwam de regeringsploeg van premier Dmitri Medvedev in spoedzitting bijeen. Medvedev, die de arrestatie een 'buitengewone gebeurtenis' noemde, riep de ambtenaren van het ministerie van Economische Ontwikkeling op gewoon door te werken.

Woordvoerder Svetlana Petrenko van het Onderzoekscomité liet na de aanhouding aan persbureau Interfax weten dat Oeljoekajev het staatsbedrijf Rosneft zou hebben afgeperst met verschillende bedreigingen aan het adres van vertegenwoordigers van de oliemaatschappij. Volgens een anonieme bron aan nieuwsagentschap RIA Novosti loopt het onderzoek naar Oeljoekajev al een jaar. Vanaf de zomer zou de staatsveiligheidsdienst FSB zijn telefoon hebben afgetapt.

Volgens Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov is president Poetin al bij aanvang van het onderzoek naar Oeljoekajev op de hoogte gebracht van de zaak. ‘Dit zijn ernstige beschuldigingen’, zei Peskov. ‘Alleen een rechter kan een uitspraak doen.’

Opvallend is dat wordt gesuggereerd dat Oeljoekajev in zijn eentje handelde. De overname van Basjneft was een zaak van het hoogste staatsbelang, ook omdat Rosneft zelf binnenkort ten dele geprivatiseerd zou moeten worden.

Rivaliserende kampen in Kremlin

Bronnen dicht bij de regering en nauw betrokken bij deze deal rapporteerden eerder aan het internationale persbureau Reuters dat Rosnefts overname van Basjneft het strijdtoneel was geworden van een soort ‘bendeoorlog’ tussen rivaliserende kampen binnen het Kremlin. Igor Setsjin, ceo van Rosneft en al decennia een trouwe bondgenoot van Poetin, had hard gelobbyd voor het fiat om Basjneft te kunnen kopen. Maar de deal werd fel bestreden door de economische liberalen in de regering rond premier Medvedev, die vonden dat Basjneft naar private investeerders moest gaan.

Oeljoekajev, die geen deel uitmaakt van de ‘inner circle’ rond Poetin maar ook niet van het economische liberalenkamp in de regering, was aanvankelijk tegen de deal gekant. Uiteindelijk keurde hij de overname toch goed. Het verkoopproces kon na zijn ommezwaai worden afgerond. Rosneft kocht een controlerend pakket in Basjneft, hoewel er zich ook partijen hadden aangediend die meer hadden geboden dan Rosneft.

Oeljoekajev trad in 2013 aan als minister van Economische Ontwikkeling. De laatste tijd riep hij regelmatig op vertrouwen te hebben in de Russische economie. Een jaar geleden presenteerde hij op gezette tijden juist pessimistische boodschappen over de ontwikkeling van de olieprijs en dus over de economische groei. Door de lage olieprijs kampt de Russische overheidsbegrotings met een tekort.  Zie ook dit artikel. Onlangs lekte er ook een regeringsrapport uit waarin ambtenaren voorspellen dat Rusland een periode van twintig jaar economische stagnatie voor de boeg heeft en de staatskas alleen op orde kan houden door voortdurend te blijven bezuinigen. Meer daarover in het dossier Economie van deze site.

Reacties

Anton Pominov, directeur van de Russische tak van de anti-corruptie ngo Transparency International beoordeelt Oeljoekajev’s arrestatie in het licht van de ondoorzichtige gang van zaken rondom de overname van Basjneft. ‘Nog niet zo lang geleden, verklaarde Vladimir Poetin verrast te zijn door het standpunt van de regering om over te gaan tot de privatisering van Basjneft. Misschien werd deze verbazing door de veiligheidsdiensten wel opgepikt als een startsein  voor actie’, zei Pominov aan nieuwssite The Insider.

Aleksandr Sjochin, voorzitter van de werkgeversorganisatie Russische Unie van Industriëlen en Ondernemers, is sceptisch over de beschuldigingen tegen Oeljoekajev. ‘Het zou nog realistischer zijn geweest als Oeljoekajev er van werd verdacht een oude vrouw te hebben aangereden met zijn auto.’ Sjochin: ‘Er was een brede consensus dat het aandeel Basjneft aan Rosneft werd verkocht tegen een marktprijs, dus is het vreemd dat er smeergeld zou worden betaald voor een taxatie waar iedereen het toch al over eens was.’

Volgens voormalig minister Aleksej Koedrin van Financiën, tegenwoordiger economisch adviseur van het Kremlin, legt de arrestatie van Oeljoekajev een 'schaduw over het werk van de regering'.  Koedrin opperde dat er een 'fout' is gemaakt. 'We wachten de verdere stappen en verklaringen van het SK af', aldus Koedrin. Ex-privatiseringstsaar Anatoli Tsjoebais, nu topman van het technologiebedrijf Rosnano, noemde de arrestatie een 'absolute shock'.

Michail Chodorkovski, voormalig topman en grootaandeelhouder van het na 2003 geconfisqueerde olieconcern Yukos, twitterde in reactie op de aanhouding van Oeljoekajev: ‘SK begint een zaak tegen Aleksej Oeljoekajev voor een cadeau van ... Rosneft!! Zijn ze allemaal gek geworden!?’

Journalist Andrej Kolesnikov, werkzaam bij het Carnegie Centrum in Moskou, ziet in de arrestatie het startschot voor de presidentsverkiezingen van 2018. Met president Donald Trump in het Witte Huis en dus minder vijanden in het buitenland vervult een hernieuwde jacht op vijanden in eigen land een functie, schrijft hij op de website RBK. De roulatie aan de top – behalve arrestaties is er ook sprake van een aaneenschakeling van ontslagen en benoemingen – is volgens hem bedoeld om de bestuurlijke en ondernemerselite in Rusland, met name de zogeheten ‘liberale loyalisten’, bang te maken. Volgens Kolesnikov is de aanhouding van Oeljoekajev onderdeel van een historische reeks, waarin ook de arrestatie van Michail Chodorkovski in 2013 en de moord op Boris Nemtsov in 2015 een plaats hebben.