Door de verovering van Aleppo heeft Rusland de Verenigde Staten verdrongen als grootmacht in het Midden-Oosten. De Russische burgers zijn trots op de nieuwe status, maar vergeten is hun te vertellen welke prijs zij misschien moeten betalen voor deze ‘grandeur’. Volgens de Russische buitenlandexpert Vladimir Frolov is de vraag aan de orde of er in Rusland politici zullen opstaan die, zoals Donald Trump in de VS, de kiezers ervan kunnen overtuigen dat dit een ‘slechte deal’ is.
door Vladimir Frolov
De toename van de anti-Russische protesten in het Midden-Oosten na de inname van Aleppo, waarin ook de moord past op Andrej Karlov, de Russische ambassadeur in Turkije, bewijst dat Rusland de status van ‘grootste imperialistische vijand’ van de Arabische wereld van de VS heeft afgepakt. Die status kreeg Rusland mét het herwinnen van zijn invloed in de regio. Hierdoor komt een groot aantal problemen op Rusland af, de belangrijkste is het gevaar voor nieuwe terreurdaden. Waarom heeft het Russische optreden in Syrië deze gevolgen, hoe ernstig zullen die zijn en kunnen ze worden vermeden?
Een aanval op een ambassade, laat staan de moord op een gezant, staat in het internationaal recht gelijk aan een oorlogsdaad en vraagt van de staat een krachtig antwoord, waarmee hij zijn soevereiniteit verdedigt. In democratische landen is het gebruikelijk om een openbaar parlementair onderzoek in te stellen naar de oorzaken, die zo’n terreurdaad mogelijk maakten, naar de vraag of verantwoordelijke personen schuld dragen voor het feit dat de actie niet is voorkomen, en of er strategische fouten zijn gemaakt in de buitenlandse politiek die zo’n terreurdreiging vergroten.
Afscheid van vermoorde Russische ambassadeur in Ankara Andrej Karlov. Foto Kremlin.ru
Na de moord op de Amerikaanse gezant in Libië in 2012 stelde het Amerikaanse Congres de commissie-Benghazi in. Het leidde onder meer tot een openbare discussie over de vraag of de Amerikaanse inmenging in Libië in 2011 gerechtvaardigd was. Ook president Obama erkende achteraf dat het een vergissing was.
In Rusland is een dergelijk onderzoek alleen in theorie denkbaar, maar dit neemt de vragen niet weg die in het belang van het land gesteld moeten worden. Deze houden hoe dan ook verband met de strategische planning van de Russische militaire inmenging in het conflict in Syrië en de prognose van de gevolgen voor Rusland en de veiligheid van zijn burgers.
Terreurdreiging niet onderkend
Op z’n minst kan worden gezegd, dat de nieuwe terreurdreiging voor Russische instellingen en burgers in moslimlanden als reactie op het ingrijpen van de Russische strijdkrachten in Syrië niet zijn onderkend. De moord op de gezant in Turkije is helaas niet het eerste incident dat had kunnen worden verhinderd, als de dreiging juist was ingeschat en tijdig preventieve maatregelen waren genomen.
Het eerste incident was de explosie van de Airbus boven de Sinaï in oktober 2015 waarbij 224 mensen omkwamen. De verantwoordelijkheid hiervoor werd opgeëist door de Egyptische afdeling van IS. Tot op heden zijn de resultaten van het onderzoek naar de vraag hoe en door wie het explosief aan boord werd gebracht niet openbaar gemaakt; er is alleen een vage mededeling dat Egyptische commando’s een lokale dader van de terreurdaad hebben geliquideerd.
De stopzetting van het luchtverkeer met Egypte en de evacuatie van Russische toeristen waren de enige juiste beslissing, maar dit had een maand eerder moeten gebeuren, voordat de Russische luchtaanvallen op Syrië begonnen. Degenen die een militaire operatie plannen, met name bij de inlichtingendienst, moeten de nieuwe dreiging voorzien: het was evident dat de massa Russische toeristen in Egypte een doelwit was voor terroristen.
Ook bij Turkije werden soortgelijke maatregelen te laat genomen, pas als reactie op het ‘mes in de rug’, het neerhalen van het Russische jachtvliegtuig SU-24. In elk geval was het herstel van het luchtverkeer en de toeristenstroom naar Turkije in augustus 2016 voortijdig. De onderdirecteur van het ministerie van Buitenlandse Zaken Oleg Syromolotov (eerder hoofd van de contraspionage van de FSB en verantwoordelijk voor de veiligheid tijdens de Olympische Spelen in Sotsji) verklaarde, dat ‘iedereen die naar Turkije afreist dit serieus moet afwegen voor hij gaat, omdat er bijna dagelijks terreurdaden worden gepleegd’. Deze uitspraak wekt de indruk dat de staat een van zijn sleutelfuncties weigert: het zorgen voor de veiligheid van zijn burgers.
Gigantisch falen
Helaas werd ook bij de beveiliging van de Russische ambassadeur in Turkije de ernst van de terreurdreiging nonchalant onderschat en werden elementaire voorzorgsmaatregelen nagelaten. President Poetin zei in zijn commentaar op de beveiliging van ambassadeur Karlov, dat bewapende beveiligers van het gezantschap als regel alleen op het terrein van de ambassade werken.
Als het klopt wat een anonieme officier van de speciale eenheid ‘Zaslon’ (‘Dekking’) zegt in een interview in Rosbalt, dan heeft Turkije tien jaar lang geweigerd ‘Zaslon’ toe te staan de ambassade te beveiligen. Maar dit klinkt meer als een poging tot rechtvaardiging van een gigantisch falen van de Russische inlichtingenagenten in Ankara, met name in hun samenwerking met de Turkse inlichtingendiensten. Om de veiligheid van de ambassadeur te garanderen, hoef je helemaal niet een tot de tanden gewapende eenheid in het land te hebben; soms is het voldoende om bijvoorbeeld niet mee te doen aan onnodige protocollaire bijeenkomsten buiten het terrein van de ambassade. Poetin verklaarde dat er in een aantal landen ‘waar bepaalde processen gaande zijn’ misschien hogere veiligheidsmaatregelen afgesproken kunnen worden. Dat had vóór september 2015 moeten gebeuren.
Reactie Arabische landen niet ingeschat
Een tweede probleem is de onjuiste inschatting van de reactie in de Arabische wereld op de vorm, de strategie en de tactiek van de Russische militaire operaties in Syrië. Terecht schreef de Wall Street Journal dat Rusland door Amerika van zijn voetstuk van ‘onvervangbare grootmacht in het Midden-Oosten’ te stoten geconfronteerd werd met de keerzijde van die snel groeiende geopolitieke status. In de perceptie van de Arabische wereld heeft Rusland heeft de plaats van de VS ingenomen als ‘vijandige imperialistische macht, die oorlog voert tegen moslims en de islam’. Anti-Amerikaanse protesten in de regio zijn gestopt, na de acties in Aleppo nemen anti-Russische protesten toe, van Istanboel en Beiroet tot Koeweit. De man in de straat denkt nu over Rusland zo ongeveer wat het dacht over de VS tijdens de inval en bezetting van Irak, noteert de Wall Street Journal. Dat betekent een exponentiële stijging van de terreurdreiging voor Rusland.
Russische militairen op de Syrische basis Hmeimim. Foto Mindef.ru
Die negatieve reactie op het Russische ingrijpen in Syrië heeft te maken met de vorm van de militaire coalitie, die in naam wordt geleid door Rusland, maar in feit wordt gecontroleerd door Iran. Het is een coalitie van buitenlandse shi’itische groepen, die strijden tegen Syrische soennieten, die de meerderheid van de bevolking vormen. Rusland doet feitelijk mee aan een buitenlandse militaire interventie van shi’itische extremisten met als doel de opstand van de soennitische meerderheid, waarin extremisten de leiding hebben genomen, de kop in te drukken. Daarbij vecht de shi’itisch-Russische coalitie niet graag tegen IS, waarbij zich veel buitenlandse terroristen hebben aangesloten. Zo ziet het eruit voor de gewone man in de Arabische wereld.
Natuurlijk probeert Rusland in zijn diplomatieke manoeuvres de indruk te vermijden dat het lid is geworden van een ‘shi’itische as’ in het Midden-Oosten. Met de leiders van de belangrijkste soennitische landen – Egypte, Algerije, Jordanië, VAR en zelfs Saoedi-Arabië en Qatar – lukt het om vriendschappelijke of gewoon werkrelaties te onderhouden, zoals bleek uit de contacten tussen Moskou en Riad over de beperking van de olieproductie. Maar op de stemming van de massa heeft dat weinig invloed. In een aantal landen wordt de anti-Russische stemming in verband met het conflict in Syrië door regeringskringen goedgekeurd als bliksemafleider voor protest.
Moskou medeschuldig aan collectieve bestraffing
Als laatste punt: de toename van de anti-Russische stemming in het Midden-Oosten houdt rechtstreeks verband met de tactiek van de Russische militairen in Syrië, de wapens en ongeleide munitie die worden ingezet. Moskou heeft zich niet gedistantieerd van de tegen de opstandelingen gerichte tactiek van het Syrische regime, maar dit optreden gesteund. Uitgangspunt van de tactiek is collectieve bestraffing van de civiele bevolking voor het steunen van de rebellen; het onleefbaar maken van delen van het land die onder controle staan van de tegenstanders van Assad door de civiele infractructuur (ziekenhuizen, scholen, waterleiding, graanschuren) systematisch te vernietigen; en blokkades van bevolkingscentra waardoor voedsel en medicamenten worden tegengehouden.
Gebombardeerd Aleppo. Foto syriahr.com
Zelfs als Russische militairen zelf niet hebben meegedaan aan dergelijke acties, legt de massale levering van munitie aan het Syrische leger in de ogen van de Arabische wereld de verantwoordelijkheid voor de dood van vreedzame burgers in Syrië bij Rusland.
Andere opstelling als arbiter
Had Moskou een dergelijk negatief effect kunnen voorkomen? Ja, dat had gekund als Rusland van meet af aan een flexibelere tactiek had gehanteerd, namelijk een positie had ingenomen als ‘arbiter in het handgemeen’ en operaties had uitgevoerd ter beheersing van de strijd, door de aanvalskracht van de opstandelingen te verminderen en vrede af te dwingen en tegelijkertijd de acties van Damascus die leidden tot grote verliezen onder de civiele bevolking te beperken en zelfs te blokkeren.
Als Moskou voorrang had gegeven aan de bescherming van de burgers van Syrië, onderhandelingen had gevoerd over een staakt-het-vuren en veiligheidszones had ingericht, had het een relatieve neutraliteit kunnen bewaren en een groot vertrouwenskrediet gekregen als onderhandelaar en zelfs vredesstichter. Maar in plaats van een flexibele tactiek werd het verhaal van het Assad-regime overgenomen: iedereen die zich met wapens in de hand tegen hem keerde, was een terrorist. Daardoor werd Moskou een gijzelaar van Assad, die meerdere keren een staakt-het-vuren, overeengekomen door Lavrov en Kerry, torpedeerde. Dergelijk optreden stimuleerde de verdere radicalisering en versterking van de positie van de extremisten en verhoogde de terreurdreiging voor Rusland.
Grootmacht-status zal een straf blijken
Door zijn rol in de oplossing van de Syrische crisis te versterken en daarmee een gelijke status van grootmacht te claimen in het Midden Oosten, werd Moskou geconfronteerd met nieuwe risico’s en kosten. Daarbij merkte Rusland niet op dat Washington in het lawaai van de Russische militaire inmenging zijn aanwezigheid en verplichtingen in de regio omlaagschaalde. Dit proces begon onder president Obama en wordt ijverig doorgezet door Trump. Als bruidschat bij het verwoeste Syrië krijgt Rusland de overhand in het Midden-Oosten, maar snel zal blijken dat dit niet een verrijking is, maar een last en zelfs een straf.
Zolang het Kremlin niet alleen buitenlands- maar ook binnenlands-politieke dividenden haalt uit zijn Syrische waagstuk, zullen de Russen volgens het opinie-onderzoekscentrum Levada blij zijn dat ‘onder Poetin het respect voor Rusland in de wereld terug is, dat Rusland weer een grootmacht is zoals de Sovjet-Unie was’. Het is een van de pijlers van de legitimiteit van de Russische regering. Maar wat de Russische burgers er niet bij werd verteld was welke persoonlijke risico’s zij lopen en welke persoonlijke prijs zij misschien moeten betalen voor de nieuwe ‘wereldgrandeur’. Aan de orde is de vraag of in Rusland er politici zullen opstaan die, zoals Donald Trump in de VS, de kiezers ervan kunnen overtuigen dat dit een ‘slechte deal’ is.
Dit is een enigszins ingekorte vertaling van een artikel dat eerder gepubliceerd werd door Republic.ru. Na de afkondiging van een wapenstilstand in Syrië heeft auteur Vladimir Frolov bovenstaande visie nader geactualiseerd op de site van Republic.ru
