De Tsjechische overheid wil dat kinderen op school les krijgen in het maken van onderscheid tussen ‘echt’ en ‘fake’ nieuws om ze te wapenen tegen met name propaganda vanuit Rusland. Minister voor de Mensenrechten Jan Chvojka gaat hiervoor richtlijnen voor scholen opstellen, aldus de Prague Daily Monitor.
Volgens Tsjechische NGO's en veiligheidsexperts dringen in de Tsjechische media veel propaganda- en nepnieuwsartikelen door. Tsjechische media met een pro-Russische oriëntatie zouden valse informatie verspreiden om de samenleving te destabiliseren. 'Het is belangrijk dat scholen leerlingen leren kritisch te denken en daarbij ook het vermogen ontwikkelen de informatie die door de media en op internet wordt verbreid te beoordelen,' aldus Chvojka.
Volgens een studie uit 2016 van de Masaryk Universiteit in Brno naar online media is het zaaien van wantrouwen en ongeloof in Europa en zijn instellingen het voornaamste doel van de Russische propaganda in de Tsjechische Republiek. Milos Gregor, auteur van de studie, benadrukt dat de Kremlinpropaganda niet zo zeer gericht is op losse feiten, maar ingezet wordt om het algehele debat te framen naar Moskouse maatstaven.
‘Als je het hebt over propaganda, denken de meeste mensen aan posters, affiches en video’s die gericht zijn op het uitlokken van een soort emotie om de opinie te beïnvloeden. Maar de huidige propaganda is veel subtieler, met verfijnde technieken – ad hominem aanvallen, valse beschuldigingen en regelrechte verzinsels – wordt de publieke opinie en daarmee het hele discours in de loop van de tijd gestaag omgevormd,’ zegt Gregor.
Nadat omroep Spoetnik, die door de Russische overheid wordt gecontroleerd, in maart 2015 in het Tsjechisch ging uitzenden, dook een groot aantal mysterieuze pro-Russische sites op die de ‘alternatieve’ boodschap van Spoetnik versterken. De meeste hebben een zeer ondoorzichtige eigendomsstructuur en de bijdragen zijn vrijwel altijd anoniem. De sites claimen financieel onafhankelijk te zijn en beroepen zich op donaties van lezers, maar de professionele uitstraling doet anders vermoeden.
De Russische propaganda schildert de Oekraïense overheid bijvoorbeeld consequent af als fascistisch regime, met als doel de steun voor de sancties van de EU tegen Rusland te ondermijnen. Volgens het Tsjechisch weekblad Týden werd een anti-poliovaccinatiecampagne van de EU gepresenteerd als een biologische aanval op Oekraïense kinderen. Ook het debat rondom de migrantencrisis in Europa wordt aangewend om het discours te beïnvloeden. Zo beweerde een Russische site dat Duitse troepen Tsjechië zouden binnenvallen om de ontvangst van Moslimvluchtelingen in de republiek af te dwingen.
De Tsjechische republiek is niet het enige land dat zich hierover zorgen maakt. Ook EU-leiders, met name uit de Baltische staten, zijn verontrust over de Russische tactieken om de invloedssfeer te vergroten. De buitenlanddienst van de EU richtte in maart 2015 al een team op van experts dat zich volgens de officiële taakomschrijving zal bezighouden met ‘rectificatie en fact-checking van desinformatie’.
De Tsjechische regering heeft nu besloten om zich op de jeugd te richten. Premier Bohuslav Sobotka zegt dat de staat kinderen kritisch moet leren denken om zo hun beoordelingsvermogen te versterken. Kinderen moeten vals nieuws van echt nieuws leren onderscheiden. Details zullen worden uiteengezet in een nieuw plan voor burgerschapsonderwijs, zegt Sobotka. De ministeries van onderwijs, cultuur en justitie gaan hiervoor samenwerken. In het schoolcurriculum is weinig aandacht voor moderne geschiedenis, aldus het ministerie van Onderwijs. 'Hierdoor hebben leerlingen nauwelijks kennis van de moderne geschiedenis, waardoor ze actuele ontwikkelingen niet kunnen begrijpen.'
Oppositiepolitici plaatsten kritische kanttekeningen bij het plan. Media-onderwijs is nodig, schreef de niet-partijgebonden senator Miluse Horska op haar blog, 'maar het moet geen imperatieve hersenspoeling worden.’ Ook parlementariër Helena Langsadlova van oppositiepartij TOP 09 wijst op het gevaar van indoctrinatie: ‘Het onderwijs moet geen instrument worden van de huidige regerende partij.’
Bronnen: Prague Daily Monitor, Radio Free Europe, BBC, Týden, EUobserver