De Euraziatische Unie, Poetins tegenhanger van de EU, kent zo zijn eigen interne spanningen. Loekasjenko schippert al jaren tussen de EU en Rusland. Hij ergert zich aan de arrogantie van Moskou. Maar geruchten dat Wit-Rusland zou overwegen uit de Euraziatische Unie te stappen drukte Loekasjenko de kop in. 'Volstrekt verzonnen.'

 Op 1 februari herstelde Rusland op bevel van de directeur van de geheime dienst FSB Aleksandr Bortnikov eenzijdig de grenscontroles tussen beide landen. In Rusland is wrevel over onbetaalde gasrekeningen en het ontduiken van de Russische sancties tegen Europese levensmiddelen via Wit-Russische smokkelroutes. Ook wil Rusland een luchtmachtbasis openen in Wit-Rusland, maar Loekasjenko voelt daar niets voor.

President Loekasjenko (bron: Wikipedia)

De Euraziatische Unie, Poetins tegenhanger van de EU, kent zo zijn eigen interne spanningen. Behalve Wit-Rusland en Rusland zijn Armenië, Kazachstan en Kirgizië lid. Dat Oekraïne koos voor een samenwerkingsverdrag met de EU leidde tot grote woede in Moskou, de annexering van de Krim en een oorlog in de Donbas. Loekasjenko schippert al jaren tussen de EU en Rusland. Net als Oekraïne ligt Wit-Rusland tussen de beide handelsblokken in en probeert van beide partijen te profiteren. Maar geruchten dat Wit-Rusland zou overwegen uit de Euraziatische Unie te stappen drukte Loekasjenko de kop in. 'Volstrekt verzonnen.'

Op zijn jaarlijkse 'Grote gesprek met de president', een kopie van Poetins grote persconferentie, zei Loekasjenko op 3 februari dat hij 'totaal adequaat' zou reageren op de heringevoerde grenscontroles. Ook zei hij dat Wit-Rusland zonder Russische olie en gas leven kan. 'Waarom grijpt men ons bij de keel? Het is duidelijk dat we ook zonder Russisch gas kunnen. Maar dat zal heel moeilijk zijn.' Net als Oekraïne vóór 2014 is Wit-Rusland een doorvoerland voor Russisch gas en olie naar Europa. 'Maar onafhankelijkheid, fatsoen en ons historische verleden zijn kostbaarder dan die olie,' zei een getergde Loekasjenko. Hij verweet Rusland 'vertragingstactieken' en noemde het gedrag van Moskou 'beledigend'.

Gas en olie

De meningsverschillen over de gasrekeningen houden verband met de daling van de olieprijs. 'Toen de olie 120 dollar was, was alles in orde. Toen betaalden we een vermogen voor olie. En de gasprijzen waren daaraan gekoppeld. Daarom was het gas duur en wij betaalden de volle mep. Toen daalde de olie tot 40 dollar en staat nu op zo'n 51 dollar en dus is de prijs voor gas ook gedaald,' zei Loekasjenko op zijn persconferentie, die meer dan 7 uur duurde.

Kwaad zei de president dat 'die FSB'er' Bortnikov 'met één pennenstreek' de grenscontroles in drie Russische grensregio's had hersteld. 'Je moet niet zulke ondoordachte ongecoördineerde stappen zetten, die onze verhoudingen er alleen maar slechter op maken. We moeten daarmee ophouden. We hebben genoeg problemen en Rusland trouwens ook.' Dat de grenscontroles ook een antwoord zijn op Minsks afschaffing van de visaplicht voor 80 landen noemde Loekasjenko onzin.

Geen Russische basis

De Wit-Russische president verzet zich ook tegen Ruslands wens om een luchtmachtbasis in Wit-Rusland te vestigen. 'Wat is het militaire nut van zo'n basis? Die hebben wij niet nodig. Die basis en die vliegtuigen die ze hier willen stationeren, dat is een demonstratie.' Wit-Rusland is wel bereid deel te nemen aan de komende militaire oefening 'Westen 2017', aldus de president. Die militaire oefeningen zullen openbaar zijn en 'we zullen iedereen uitnodigen die zich ervan wil overtuigen dat wij niet van plan zijn iemand aan te vallen.' 'Het is ondenkbaar dat wij een agressor zullen worden tegen welk land dan ook. Onze positie is uitsluitend defensief.'

'De Russische legers die naar Wit-Rusland zullen komen, zullen het land op dezelfde manier weer verlaten. Rusland zal Wit-Rusland nooit bezetten,' zei de president. Loekasjenko weet de spanningen met Rusland aan het feit dat 'Rusland bang is dat Wit-Rusland zich naar het Westen wendt.' Maar Rusland moet begrijpen dat Wit-Rusland zijn positie nauw met het buurland ('en met mijn vriend Poetin') afstemt. 'Zolang ik president ben zal er geen één steen naar een Rus worden geworpen. Rusland is heilig!' Over zijn vriendschap met Poetin zei Loekasjenko: 'We zijn werkelijk bevriend, al ruziën we meer dan welke twee presidenten ook.'

'Geen enkele Rus gelooft dat Loekasjenko een vijand is van Rusland, dat hij zich naar het Westen zal wenden,' aldus de president. 'Ik wil de spanning niet opdrijven, maar ik wil dat jullie begrijpen dat wij zullen overleven. Maar als zich een kloof tussen ons opent, dan zullen we die niet meer kunnen overbruggen. Dan zal Poetin van het toneel verdwijnen, en Loekasjenko ook, maar dan laten we deze ellende na aan onze kinderen,' waarschuwde de president.

Smokkelroutes

Over vermeende Wit-Russische smokkelroutes om de Russische contrasancties tegen Europese levensmiddelen te ontduiken zei Loekasjenko: 'Toen Rusland het embargo invoerde hebben ze dat niet met ons afgestemd. Terwijl wij grenzen aan landen als Polen, Oekraïne, Litouwen en Letland. We hebben beloofd dat we die produkten niet zullen doorlaten naar Rusland. Maar als we grondstoffen geleverd krijgen - melk, appels, vis en dergelijke - dan verwerken we die, we doen meer dan de etiketten veranderen. En als we dat gedaan hebben dan is het andere handelswaar, dan is het het produkt van eigen bodem.'

Loekasjenko sprak ook over het Wit-Russische onvermogen een 'nationaal idee' te formuleren. 'Het is ons niet gelukt dat idee op administratieve wijze te formuleren. Ik ben er steeds meer van overtuigd geraakt dat we in onze ontwikkeling nog niet dat stadium hebben bereikt waarop dat idee ons allen in hart en hoofd heeft geraakt. Dat stelde me gerust: als de samenleving niks kan voorstellen, dan kan ik ook niks bedenken. Ik ben daar zelfs bang van, want het is een grote verantwoordelijkheid. Daarom leven wij gewoon zonder dat idee. We hebben het niet, al zouden we het graag willen hebben.' Hij verklaarde het uit het feit dat Wit-Rusland pas 25 jaar onafhankelijk is. 'Zelfs Rusland slaagt er vandaag niet in [dat idee]  te formuleren.'

De Russische politiek commentator Dmitri Rodionov spreekt op de Russische site van Life.ru al van een 'sluipende Majdan' in Minsk. 'Het probleem is,' schrijft Rodionov, 'dat een kalfje willen zijn dat van twee uiers drinkt, nog nooit iemand iets goeds heeft gebracht. Daarvan zijn vele voorbeelden in de nieuwste geschiedenis van de post-sovjet-ruimte. Zoals er ook vele voorbeelden zijn dat een kandidaat die aan de macht komt op een golf van pro-Russische sympathieën niet alleen zijn beloften niet nakomt, maar feitelijk de kant kiest van zijn opponenten. Het gevolg is dat hij zijn opponenten - pro-westerse nationalisten - niet nader komt, maar het pro-Russische electoraat, dat hem aan de macht heeft gebracht, verliest.' Rodionov fulmineert vooral tegen Loekasjenko's 'Wit-Russificatie-politiek', die niet alleen de nadruk legt op de Witrussische taal en folklore, maar een poging is de geschiedenis te herschrijven ten nadele van Rusland.

Invoelender is het commentaar van Andrej Kolesnikov van het Moskouse Carnegie Center. Onder de titel 'Raakt Rusland Wit-Rusland kwijt?' schrijft hij op RBC.ru: 'Voor de president van Wit-Rusland is het duidelijk dat de Poetin-elite tegen zijn land ongeveer net zo aankijkt als tegen Oekraïne, als een non-staat, een fragment van de "Russische wereld". Daarom reageert hij zo geprikkeld op de hybride oorlog van de Russische satellieten met Oekraïne en is hij zo gevoelig voor het begrip "Oekraïense onafhankelijkheid".[...] Psychologisch staat Loekasjenko nu dichter bij Oekraïne dan bij Rusland, wat hem overigens niet belet te manoevreren - dat is zijn enige middel om politiek te overleven.' Kolesnikov concludeert: 'Het huidige Russische politieke establishment heeft weer een kleine stap gezet in de richting van het verlies van Wit-Rusland, na Georgië en Oekraïne. Het imperium, hoe efemeer ook, breidt zich niet uit maar sluit zich als een oester.'

Bronnen: Newsru.com, Belta.by, Belaruspartizan, RBC.ru, RFE/RL