Als er gisteren, op zondag 26 maart, in Rusland iets duidelijk is geworden dan is het dat de organisatie van Aleksej Navalny, de populaire corruptiebestrijder van het land, serieuze vormen begint aan te nemen. En dat zijn aanhang groeit. Hoewel Poetin alle machtsinstrumenten in handen heeft, zal het hem niet gemakkelijk vallen om de opposant onschadelijk te maken, schrijft Laura Starink.

Protesterende jongeren in Vladivostok met de leuze: 'Verkoop je datsja's. Bouw wegen'

door Laura Starink

Navalny, die in 2018 als tegenkandidaat van Poetin wil deelnemen aan de presidentsverkiezingen, slaagde er bijna in zijn eentje in een lawine aan grotere en kleinere demonstraties tegen corruptie over het hele land uit te rollen, die in Rusland ongekend is. Navalny heeft geen toegang tot de staatsmedia en zijn organisatie FBK (Fonds voor de Strijd met de Corruptie) werkt uitsluitend via internet. Poetin en zijn entourage hadden gisteren beslist een ongemakkelijke dag.

In absolute aantallen (diverse bronnen schatten dat er 60.000 deelnemers waren in het hele land, in december 2011 gingen alleen al in Moskou 120.000 man de straat op tegen verkiezingsfraude) mag de actie misschien niet al te spectaculair lijken, maar de organisatiegraad was hoog. In 99 steden was vantevoren toestemming gevraagd voor de demonstraties, maar slechts in 17 steden (waaronder Novosibirsk en Jekaterinburg, de enige stad waar de burgemeester de demonstraties toejuichte) was die ook verleend. In tientallen andere steden nam een, veelal jong, publiek dus gelijktijdig deel aan niet toegestane meetings. Een unicum in Rusland.

En zo rolde vanaf gisterochtend een estafette over het hele land, van Vladivostok, via Novosibirsk, Tsjita, Barnaoel, Chabarovsk, Tomsk, Oefa, Machatsjkala, Perm, totaan Smolensk en Sotsji toe. Zelfs in het doorgaans bedaarde Petersbug kwamen enkele duizenden mensen in actie, eerst op het Marsveld, later op het Paleisplein bij de Hermitage.

In Moskou gingen duizenden de straat op zonder leuzen en vlaggen, om te voorkomen dat ze zouden worden opgepakt. In de loop van de middag veegde de politie het Poesjkinplein schoon. Alleen al in Moskou zouden tegen de duizend man zijn opgepakt, maar door de bank genomen reageerde de overheid terughoudend. Navalny zelf werd, zodra hij de straat op ging met een paar gymschoenen als actiesymbool over zijn schouder, opgepakt en staat maandag voor de rechter wegens 'de organisatie van massale gelijktijdige aanwezigheid of verplaatsingen van burgers in de openbare ruimte, die een verstoring van de maatschappelijke orde veroorzaken' (art.20.2.2 van het administratief wetboek). Een dag later werd hij voor de snelrechter tot 15 dagen cel en een boete van 20.000 roebel ($ 350) veroordeeld.

Navalny kreeg vanmorgen 15 dagen cel voor de organisatie van de demonstraties

'Partij van Dieven en Oplichters'

Aleksej Navalny strijdt sinds 2008 openlijk tegen de corruptie van het Russische politieke establishment, vooral van Poetins partij Verenigd Rusland, door hem consequent de Partij van Dieven en Oplichters genoemd. Zijn populariteit steeg: in 2013 haalde hij bij de burgemeestersverkiezing in Moskou 27 % van de stemmen. De overheid probeert hem klein te houden door rechtszaken tegen hem te voeren, zoals over een corruptiezaak rondom de aankoop van een partij hout (de zogenaamde Kirovles-zaak), maar ze durft hem vooralsnog niet achter de tralies te zetten. Toen het Hooggerechtshof het vonnis, in navolging van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, vernietigde, veroordeelde een Moskouse rechtbank hem vorige maand opnieuw met een identiek vonnis tot een voorwaardelijke celstraf. Dat moet deelname aan de presidentsverkiezingen onmogelijk maken.

Navalny is overigens bij de presidentsverkiezingen uiteraard geen enkele concurrent voor Poetin: hij heeft geen politieke partij en geen toegang tot de machtselite. Tegenstanders verwijten hem goedkoop populisme. Maar negeren kan Poetin, die zondag precies 17 jaar geleden aan de macht kwam, hem langzamerhand ook niet meer. En die heeft er ongetwijfeld zijn zinnen op gezet in maart 2018 weer met een verpletterende meerderheid te worden gekozen. Een stoorzender kan hij daarbij niet gebruiken. En voor Navalny is de vraag: hoe nu verder? Kan zijn onderzoeksclub uitgroeien tot een serieuze grass roots beweging onder de jeugd? Of blijft het bij hit-and-run speldenprikken die voor de overheid onaangenaam zijn, maar uiteindelijk geen zoden aan de dijk zetten?

15 miljoen keer bekeken

De aanleiding voor de demonstraties van gisteren was de film 'Eto vam ne Dimon' ('Dat noemen we geen Dimon'), waarin Navalny de rijkdommen van premier Medvedev (in de volksmond Dimon genoemd, nickname van Dmitri, de woordspeling met Demon ontgaat niemand) te kijk zet. De film is op YouTube 15 miljoen keer bekeken in Rusland. Medvedev liet gisteren aan het eind van de dag weten lekker geskied te hebben.

Navalny kiest met de aanval op de premier dus niet voor de hoogste leider, hoewel hij nooit een blad voor de mond neemt waar het Poetin betreft. Omdat Dimon niet heeft gereageerd op de film, waarin een drone over de uitgestrekte landgoederen van de premier vliegt, begeleid door vette muziek, besloot Navalny onder de hashtag #Dimonotvetit ('Dimon ter verantwoording') op 26 maart een landelijke demonstratie te houden.

Navalny's FBK verzorgde de hele dag een livestream vanuit het hele land, totdat de politie binnenviel, 17 medewerkers arresteerde en apparatuur in beslag nam. De Russische staatstelevisie daarentegen schonk nauwelijks aandacht aan de protestgolf. Dmitri Kiseljov maakte er in zijn propagandashow Nieuws van de week geen gewag van. In plaats daarvan berichtte hij over corruptie in Oekraïne. De tweede pro-Kremlin anchorman van het land, Vladimir Solovjov, rechtvaardigde zijn stilzwijgen vanmorgen als volgt: wij zijn een democratisch land, dus we zijn vóór demonstraties, mits gesanctioneerd. Toen hij gisteren de afweging maakte of hij aandacht zou schenken aan de acties, leek het hem verstandiger daarmee te wachten tot het stof was neergedaald, schreef hij op de site van Vesti.ru. 'We leven in een ingewikkelde tijd, een terreurdaad is zo gepleegd.'

Solovjov maakte zich vooral grote zorgen over de grote aantallen jongeren die deelnamen. 'Dat betekent dat wij ideologisch de strijd aan het verliezen zijn. Men ziet kans zelfs scholieren mee te slepen. Dat betekent dat dat publiek bewerkt wordt! Zij begrijpen niks en krijgen simpele antwoorden,' waarschuwde de opinion leader, die hiermee zoals gewoonlijk in Rusland suggereerde dat hier duistere krachten aan het werk zijn, mogelijk met buitenlandse connecties.

Een nieuwssite als Lifenews loste het probleem als volgt op: ze meldde sec dat een politieagent gewond was geraakt bij ongesanctioneerde meetings in Moskou en interviewde de man in een ziekenhuisbed, zonder enige contekst over de demonstraties te geven. Ook de arrestatie van Navalny werd gemeld zonder aandacht te schenken aan de achtergrond en de massaliteit van de acties.

Protest in Wit-Rusland haalt tv wel

Dit alles was des te curieuzer omdat de Russische televisie wel aandacht besteedde aan de demonstraties tegen de Wit-Russische president Loekasjenko, een dag eerder in Minsk. Hier gingen tweeduizend mensen de straat op tegen een 'wet op landloperij', die werklozen verplicht extra belasting te betalen wegens lanterfanten. De demonstratie werd hard uiteengeslagen en tallozen werden gearresteerd. Een tv-zender als NTV sprak er schande van en haalde fel uit naar 'moordenaar' Loekasjenko.

Ook Loekasjenko, die wel de enige dictator van Europa wordt genoemd, bevindt zich langzamerhand in een steeds ongemakkelijker spagaat: hij regeert al 23 jaar met harde hand, maar voelt zich tegelijkertijd bedreigd door een opdringerig Moskou, dat het verlies van Oekraïne probeert te compenseren met meer invloed in Wit-Rusland. Loekasjenko en Poetin reageren steeds stekeliger op elkaar. De Russische inmenging in Oekraïne was voor de Wit-Russen een akelig waarschuwingssignaal.

Over de voor deze zomer in Wit-Rusland geplande gezamenlijke militaire oefening 'Westen 2017' zei Loekasjenko al getergd dat elke Russische soldaat na afloop zijn land linea recta weer moest verlaten. Maar uitwijken naar Europa is voor de dictator ook geen echt alternatief: hervormingen naar Europese snit zijn een directe bedreiging voor zijn machtspositie. De Europese Unie veroordeelde het geweld tegen de demonstranten onmiddellijk.

Het was al met al een memorabel weekeinde. Twee autocratische presidenten kregen een waarschuwing van de (hogeropgeleide, stedelijke) bevolking. Ze hebben er ieder op hun eigen manier op gereageerd. In Wit-Rusland was de repressie hard. In Rusland staat Poetin voor de vraag hoe hij de groeiende populariteit van zijn opponent moet keren. Hem onschadelijk maken zal niet eenvoudig zijn.