De aanslag van maandag 3 april in de metro van Sint Petersburg, die aan 14 mensen het leven kostte en tientallen gewonden maakte, is volgens de autoriteiten gepleegd door een jonge migrant uit de Centraalaziatische republiek Kirgizië. De 22-jarige Akbarzjon Dzjalilov voerde een zelfmoordactie uit, zo blijkt uit het onderzoek. Dzjalilov zou uit de stad Osj komen en al vijf jaar in Sint Petersburg wonen. Men gaat na of hij banden had met IS. Er is alle reden voor Rusland om zich zorgen te maken over de opkomst van het jihadisme en islamisme, schrijft de Amerikaans-Russische onderzoeker Leon Aron, wiens analyse wij in verkorte vorm weergeven.

Metrostation in Sint Petersburg, vlak na de bomaanslag

door Redactie

Rusland is een belangrijke leverancier van jihadisten die vechten voor IS. Geschat wordt dat er 2.400 burgers met de Russische nationaliteit actief meevechten met IS. Ter vergelijking: er zijn zo’n 1.800 Franse IS-strijders, 750 Britse en Duitse en 470 Belgische jihadisten. Alleen uit Tunesië en Saoedi-Arabië komen meer IS-strijders dan uit Rusland.

De aantallen IS-strijders uit Rusland zijn het gevolg van demografische, religieuze en politieke ontwikkelingen in Rusland en de voormalige Sovjet-republieken in de afgelopen 25 jaar.

Rusland telt nu 20 miljoen moslims (14 procent van de bevolking), een grote toename sinds 2002 toen er 14,5 miljoen (10 procent) moslims in Rusland woonden. Deze groei is voornamelijk toe te schrijven aan gastarbeiders uit Centraal-Azië en Azerbeidzjan: er wonen nu 6,5 miljoen islamitische gastarbeiders in Rusland vergeleken met 360.000 in 2002.

Met 1,5 a 2 miljoen moslim-migranten is Moskou na Istanboel in Europa de stad met de meeste moslims. Veelal zonder werkvergunning, gemarginaliseerd, uitgebuit en vaak slachtoffer van racistisch geweld, zoeken veel van deze arbeiders steun bij geloof. Kirgiezen, Tadzjieken, Oezbeken die de weg naar de moskee in hun eigen stad niet kenden, worden praktiserende moslims in Moskou. Een onbekend aantal van hen raakt onder de invloed van radicale imams.

In Moskou zijn er slechts vier moskeeën. Dit dwingt duizenden gelovigen om in privé-appartementen bijeen te komen. Daar voelen radicale predikers zich veiliger.

Ronselaars in Moskou

Moskou speelt een sleutelrol bij het ronselen van jihadisten. Volgens Russische bronnen zijn alle 300 Oezbeken, die zich hebben aangesloten bij IS, in Rusland geronseld toen ze daar als migranten werkten. Voor 80 procent van de Tadzjiekse jihadi’s geldt hetzelfde. Daartoe hoort ook hun leider Nusrat Nazarov. Volgens de Nationale Veiligheidsraad van Tadzjikistan zijn er 700 Tadzjieken naar Syrië gereisd, van hen zouden er 300 gesneuveld zijn.

Draconische anti-migratie maatregelen zijn misschien nuttig op korte termijn, maar nutteloos tegen het islamisme dat zich vanuit de noordelijke Kaukasus verspreidt over het zuid-oosten van Rusland. Russische experts, zoals Malasjenko van het Moskouse Carnegie Center, schatten dat er duizenden salafistische gebedsgroepen in Rusland bestaan en dat het islamisme vrijwel over alle regio’s in Rusland is verspreid, inclusief Siberië en het Verre Oosten.

Net als in het seculiere Europa, worstelt Rusland met een spiritueel vacuüm. Een behoorlijk aantal Russische bekeerlingen versterkt de gelederen van de jihadisten. Zij willen zich vaak bewijzen. Een aantal aanslagen in Rusland van de afgelopen jaren werd gepleegd door zulke bekeerlingen.

Tataren en Basjkieren

Misschien wel het grootste potentiële gevaar is de verspreiding van islamisme onder de Tataren en Basjkieren. De Tataren zijn deel van Rusland sinds Ivan de Verschrikkelijke hun hoofdstad Kazan innam in 1552. De Tataren waren een geassimileerde en patriottische minderheid, tot dit eind vorige eeuw en beginjaren van deze eeuw begon te veranderen.

Van de negen Russische gevangenen in Guantanamo, waren er zes Tataren. Minstens 200 Tataren vochten vorig jaar met IS mee. De schijnbaar plotselinge opkomst van het islamisme onder de Tataren en Basjkieren is verbonden met risico-factoren die voor heel Rusland opgaan. Na het instorten van de atheistische Sovjet-staat, was de vraag naar religieus onderwijs immens. In twintig jaar tijd groeide het aantal moskeeën in Tatarstan en Basjkirostan van nauwelijks 25 tot meer dan 1.500.

Om aan de behoefte aan imams te voldoen, stuurden religieuze gemeenten duizenden jongemannen voor studie naar het Midden –Oosten, voornamelijk naar Egypte, Saoedi-Arabië, Syrië en Tunesië. Veel toekomstige imams werden blootgesteld aan een fundamentalistische of radicale versie van de islam.

Tatarstan loopt ook het risico de weg in te slaan van Tsjetsjenië: van een seculiere strijd voor onafhankelijkheid naar fundamentalisme en islamisme. Tatarstan is het enige gebied binnen Rusland met zijn eigen president en een breed gedefinieerde autonomie. Zelfs onder Poetins centralistische politiek heeft het Kremlin de ogen grotendeels gesloten voor de separatistische gevoelens onder de jeugd en de intellectuele elite van Tatarstan. Het Kremlin beschouwt dit als een aanvaardbare prijs voor controle over Ruslands grootste moslim-gebied.

‘Sharia light’ in Tsjetsjenië

De Tsjetsjeense sterke man Ramzan Kadyrov tijdens bezoek aan Jordanië

In ruil voor pacificatie heeft Poetin de baas van Tsjetsjenië, Ramzan Kadyrov, de vrije hand gegeven. Kadyrov heeft geleidelijk aan een ‘sharia light’ in zijn leengoed ingevoerd, waarbij Russische wetten en zelfs Russische politie wordt genegeerd. In regeringsgebouwen moeten vrouwen een hoofddoek dragen. Polygamie en het uithuwelijken van jonge meisjes wordt, op z’n minst stilzwijgend, aangemoedigd. Een meisje van 17 werd tegen haar wil en die van haar familie gedwongen te trouwen met een plaatselijke politieman, die al getrouwd was en zeker dertig jaar ouder dan zij was. Kadyrov keurde dit goed en was zelfs bij de bruiloft aanwezig.

Na de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo in Parijs kwamen tienduizenden moslims uit heel Rusland in Grozny bijeen ter ‘verdediging van de profeet Mohammed’. Op een video die verspreid is via Russische sociale media was te zien hoe 20.000 Tsjetsjeense politiemannen en militairen geüniformeerd en bewapend op commando van Kadyrov ‘Allahu Akbar’ schreeuwden om trouw aan ‘opperbevelhebber Poetin’ te zweren.

Lees hier het originele artikel van Leon Aron op de website warontherocks.com The Coming of the Russian Jihad

Leon Aron is directeur Rusland bij de neo-conservatieve denktank American Enterprise Institute. Hij werd geboren in Moskou, studeerde in Moskou en later New York. Hij schreef over Jeltsin het boek Yeltsin: a Revolutionary Life en over de instorting van het communisme Roads to the Temple: Truth, Memory, Ideas and Ideals in the Making of the Russian Revolution, 1987-1991