De relatie Moskou-Washington kan alle kanten op gaan. Escalatie is denkbaar of verder overleg. Maar een doorbraak zit er niet in. Niet tijdens en niet na het bezoek van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson aan Moskou. Dat heeft niets te maken met wie er in Washington en Moskou de leider is, de objectieve voorwaarden voor een akkoord bestaan simpelweg niet, schrijft de Russische regeringsadviseur Fyodor Lukyanov.

door Fyodor Lukyanov

De raketaanval van de VS op Syrisch grondgebied zet een streep onder een periode van merkwaardige redeneringen. Redeneringen over een nieuw tijdperk van Russisch-Amerikaanse betrekkingen, over een ‘megadeal’, en überhaupt over de ‘pro-Russische houding’ van Donald Trump.

Dat laatste is helemaal vreemd – want toen dat idee noch effect had als campagnetruc van Hillary Clinton, noch in de verkiezingen zelf, doofde het niet uit, maar werd zowel in de VS als ook in Rusland een politieke factor.

Minister Tillerson in Moskou tegenover zijn Russische collega Lavrov. Foto State Department

Het gepraat over een deal komt voort uit de persoonlijkheid van Trump. Wanneer iemand een jarenlange carrière achter de rug heeft in het zakenleven en voortdurend over zichzelf spreekt als onovertroffen dealmaker, dan verbaast het niet dat iedereen daarover begint te praten.

Een ‘megadeal’ tussen Rusland en de VS zoemde rond sinds november, nadat Trump de verkiezingen had gewonnen, tot februari, toen duidelijk werd dat er geen ‘bijzondere’ betrekkingen tussen Moskou en Washington werden gesmeed.

Inertie

Theoretisch zou zoiets kunnen. Stel dat de partijen een ongebruikelijke stap hadden gezet, bijvoorbeeld een ontmoeting van Poetin en Trump nog voor of vlak na de inauguratie, dan zou het patroon doorbroken zijn en zou zich een nieuw perspectief openen. Resultaat was dan nog geenszins gegarandeerd, maar dan was er althans een kans geweest dat de sfeer van wederzijdse belangstelling van de twee leiders benut zou kunnen worden.

Maar dit is niet gebeurd, en in plaats daarvan trad de institutionele inertie in. Bovendien werd Rusland instrument in een heftige binnenlandse strijd in de VS, waardoor de handen van de regering gebonden werden, zelfs als zij iets zou hebben willen veranderen in de betrekkingen met Moskou.

‘Jalta’ en ‘Wenen’ niet meer denkbaar

Trouwens, ook als er in een eerdere fase contact was gelegd, waren er hoogstwaarschijnlijk evenmin deals gesloten. Dat heeft objectieve redenen, die niet afhankelijk zijn van wie de leiders zijn.

Ten eerste, in het algemeen: de 21ste eeuw is niet een tijd van deals tussen grootmachten over het lot van kleinere landen. Het lukt zelfs niet iets op te leggen aan de kleinste en uit elkaar vallende staat, en dan hebben we het nog niet over staten die min of meer functioneren. Het ontbreekt grootmachten simpelweg aan macht over de wereld, die heel erg divers is geworden. ‘Jalta’ en ‘Wenen’ zijn ook niet denkbaar, omdat die akkoorden gesloten werden na afloop van een grote oorlog, toen niemand meer twijfelde aan de krachtsverhoudingen. Op dit moment bestaat zo’n duidelijkheid niet en die zal ook niet komen.

Waar is de gelijkwaardigheid?

Ten tweede laat de geschiedenis van de betrekkingen met de VS (en niet alleen met Rusland) overtuigend zien dat de Amerikanen vrijwel nooit een gelijkwaardige verhouding aangaan. Ze zijn alleen vanuit een positie van overwicht bereid om afspraken te maken. Het voorbeeld van de afspraken na de Tweede Wereldoorlog is uniek, omdat gedurende een (in historisch perspectief) korte tijdsspanne een volmaakt machtsevenwicht bestond. Dat zal er niet meer komen, en dus kunnen er ook geen ‘megadeals’ gesloten worden.

Ten derde: een hypothetische deal tussen Moskou en Washington is alleen mogelijk ten koste van het belang van één van de partners. Heeft het voor Rusland zin om zijn banden met China, Iran en andere landen, die strategisch voor de lange termijn van betekenis zijn, te beperken om een of ander akkoord met de VS te sluiten? Beslist niet, temeer daar voor iedere afspraak tussen Rusland en de VS geldt dat deze voortvloeit uit een specifieke situatie en niet langdurig is – dat laat het hele verleden van de relatie zien.

Alle scenario’s mogelijk

Overigens zijn de gebeurtenissen in Syrië op hun manier zelfs nuttig, want iedereen beseft nu dat er nog niets beslist is en dat het spel met nieuwe energie opnieuw kan beginnen. De laatste maanden is door de afwezigheid van de Amerikanen in het strijdgebied de indruk ontstaan, dat de regionale crisis kon worden opgelost zonder de VS, als gevolg van het feit dat zij zich hadden teruggetrokken.

Nu staat wel vast dat Amerika ook onder Trump daar de beslissende factor wil zijn, hoewel het volstrekt onduidelijk is, wat Amerika daar wil doen. Nog minder dan tijdens Obama. En natuurlijk laten de Amerikanen zich leiden, evenals alle andere buitenlandse spelers, door de eigen belangen, en niet door het lot van Syrië.

De Russisch-Amerikaanse betrekkingen kunnen vanaf nu alle kanten op schieten. De radicaalste richting is een scherpe escalatie die het risico van een militaire confrontatie in Syrië kan inhouden. Maar dat lijkt voorlopig niet de bedoeling van de partijen. Er is ook een gunstig scenario denkbaar, waarbij de regering-Trump de wens uit om in gesprek te gaan over serieuze samenwerking.

Rusland wacht op formulering van beleid

Daarin zit een zekere logica. Want tot de aanval op de Syrische luchtmachtbasis hadden de VS een zwakke positie als land, dat het initiatief in de regio kwijt was. Nu kunnen de VS een offensievere pose innemen, wat Trump als leider en als man nodig heeft.

Dus heeft Rusland er belang bij te wachten totdat het de ware bedoelingen van Washington begrijpt. Als die, althans, ooit geformuleerd worden.

Dit artikel werd met toestemming overgenomen en vertaald uit Kommersant