In het voorjaar van 2014 ontstonden in de oostelijke provincie Donbas opstandjes tegen de nieuwe machthebbers in Kiev. Ze liepen uit op een heuse oorlog, die moreel, materieel en militair werd gesteund door het Kremlin. Wat weten we nu eigenlijk van die Russische betrokkenheid? Wie is er de baas in de Donbas?
door Laura Starink
Tijdens zijn traditionele eindejaarspersconferentie op 17 december 2015 zei Vladimir Poetin dat hij ‘nooit ontkend’ heeft ‘dat er in de Donbas mensen [van ons] zijn die problemen oplossen, onder meer in de militaire sfeer’. Een fantastisch staaltje Orwell-taal van het Kremlin, onderdeel van de geheime oorlog die Rusland tegen Oekraïne voert. Het was de eerste keer dat Poetin openlijk zei dat zijn land militair betrokken is bij het conflict in Oost-Oekraïne.
Nog geen maand na de vlucht van de Oekraïense president Viktor Janoekovitsj, op 22 februari 2014, lijfde Poetin de Krim in bij Rusland. Hij rechtvaardigde die opmerkelijk brutale daad met het argument dat op de Krim een genocide dreigde tegen de Russische bevolking en dat de Russische partijleider Nikita Chroesjtsjov de Krim in 1954 ten onrechte aan Oekraïne cadeau had gedaan. Later ging hij er prat op dat hij die beslissing met slechts vier getrouwen had genomen, maar er zijn sterke aanwijzingen dat de plannen al veel langer klaarlagen.
Twee weken voor de annexatie zag ik op de Krim de ‘groene mannetjes’, zoals de Russische commando’s werden gedoopt, die zwarte bivakmutsen droegen en hun legerinsignes hadden verwijderd. Het waren mannen van de Russische militaire inlichtingendienst en militairen van de Zwarte Zeevloot, die al decennia gelegerd is in Sevastopol op de Krim. Zij verlieten illegaal hun legerbasis en namen strategische objecten op de Krim in. Oekraïense militairen stonden machteloos: Kiev, nog niet bekomen van de opstand, durfde niet in te grijpen. Op de punt van de bajonet werd in twee weken tijd een referendum georganiseerd, waarbij een meerderheid van de bevolking voor aansluiting bij Rusland zou hebben gestemd. Op 18 maart werd de annexatie bekrachtigd met een plechtige ondertekening in het Kremlin. Er ging een enorm gejuich op in Moskou en op de Krim. De kreet Krim nasj, de Krim is van ons, was geboren.
'Groene mannetjes' bewaken een legerbasis in Sevastopol op de Krim
In steden als Charkov, Donetsk en Odessa, die sterke banden hebben met Rusland, zag een deel van de bevolking wel wat in een eigen variant van het Krim-scenario. Velen hoopten op hogere pensioenen, een toekomst voor de zieltogende steenkolenmijnen van de Donbas en bescherming door een krachtige leider. De voedingsbodem voor de opstand werd gelegd door de Russische televisie, die dag in dag uit ageerde tegen de ‘fascistische junta’, die in Kiev met een staatsgreep de macht zou hebben overgenomen. De beelden van brandende autobanden, barricades en woedende mannen met bivakmutsen die molotovcocktails naar de politie gooiden misten hun effect niet. Dat Kiev na het vertrek van Janoekovitsj weer snel tot rust kwam, werd niet getoond (de inwoners gaan er nog steeds prat op dat tijdens de hele opstand op de hoofdstraat Chresjtsjatik geen winkelruit aan diggelen is gegaan, laat staan dat er is geplunderd).
Na bezettingen van overheidsgebouwen, waarbij wapens werden buitgemaakt, werden in mei in Donetsk (1 miljoen inwoners) en Loegansk (500.000 inwoners) twee volksrepubliekjes uitgeroepen. De Russische invloed was van meet af aan zichtbaar. Mensen uit Charkov, Donetsk en Marioepol vertelden me onafhankelijk van elkaar dat de demonstraties werden opgezweept door jonge Russen in sportkostuum die van over de grens in bussen werden aangevoerd. De opstand in de Donbas, zei Sergi Taroeta op de Oekraïense tv, was ‘een Russische special operation met machinegeweren’ die gebruikmaakte van ingehuurde bewakingsdiensten. Staalmagnaat Taroeta werd in de zomer van 2014 door Kiev benoemd tot gouverneur van Donetsk, tot de rebellen de stad overnamen. Hij zat er met zijn neus bovenop en stond op een dodenlijst van de rebellen. Als Kiev toen direct krachtig had opgetreden, was de opstand met gemak neergeslagen, zei Taroeta. Maar Kiev vreesde een inval van de Russische troepen, die vlak bij de grens werden samengetrokken. Later die zomer organiseerde Taroeta de verdediging van havenstad Marioepol tegen Russische tanks.
De Russische hand
In de Volksrepubliek Donetsk was de top van meet af aan Russisch: de Moskouse consultant Aleksandr Borodaj werd premier en de Moskoviet Igor Girkin (die zich Strelkov – de schutter – noemde) minister van Defensie. Strelkov heeft naar eigen zeggen tot 2013 voor de Russische militaire inlichtingendienst gewerkt. Eerder vocht hij als commando in Tsjetsjenië, Moldavië en Servië en nam deel aan de opstand op de Krim. In interviews schepte hij op hoe hij half april met een groep van vijftig zwaarbewapende Russische commando’s van de Krim naar het Oost-Oekraïense stadje Slavjansk ging om de opstand te leiden.
In Slavjansk vertelde museumdirectrice Lilia Zander me hoe de commando’s van Strelkov bij nacht en ontij in een villa naast haar museum neerstreken. Van daaruit namen ze de volgende ochtend het politiebureau in. Strelkov voerde in Slavjansk een schrikbewind, tot het Oekraïense leger begon terug te vechten en hem op 5 juli uit de stad verdreef. Strelkov riep het Kremlin dringend op om troepen te sturen, maar Moskou aarzelde. In de Donbas verschenen wel steeds meer Russische wapens en Russische patriotten, die zich aan de kant van de opstandelingen schaarden.
Twee Moskovieten leidden aanvankelijk de Volksrepubliek Donetsk: minister van Defensie Igor Strelkov en premier Alekandr Borodaj
Die patriotten werden in Rusland openlijk geworven. Op televisie werd hun strijd verheerlijkt als de verdediging van de ‘Roesski Mir’ (Russische wereld), zakenlui doneerden grif geld voor de heilige oorlog tegen het fascisme. Toen een Russische ronselaar uit Jekaterinburg de overheid vroeg zijn wervingspraktijken te legaliseren, kreeg hij officieel ten antwoord: ‘Wij kunnen uw verzoek niet honoreren, maar danken u voor uw patriottisme.’ Het is exemplarisch voor Ruslands tactiek: aanmoedigen, maar officiële betrokkenheid blijven ontkennen.
Het doel van Rusland en de rebellen was het opbreken van Oekraïne. Het oosten van het land, langs een denkbeeldige lijn van Charkov via Dnepropetrovsk tot Odessa werd Novorossia (Nieuw Rusland) gedoopt, zoals het bekendstond ten tijde van tsarina Catharina de Grote. Het Oekraïense leger, aanvankelijk verbluft, herpakte zich in de zomer van 2014. De oorlog laaide fel op. Tientallen Russische hulpkonvooien reden zonder toestemming van de Oekraïense overheid en met minimale controle door de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) de grens over, die inmiddels over een lengte van 400 kilometer zo lek als een mandje was. Volgens de eerder genoemde ronselaar smokkelden die vrachtwagens ook wapens en vechters Oekraïne binnen.
De OVSE moet met enkele honderden internationale waarnemers het oorlogsgebied controleren. De organisatie wordt tegengewerkt door de rebellen, die haar de toegang tot de grens ontzeggen. Omdat de Russen ook lid zijn van de OVSE moet de organisatie zich diplomatiek uitlaten. Toen ik woordvoerder Michail Bociurkiw in Kiev vroeg of de OVSE Russische militairen ziet in de Donbas, zei hij dat zijn waarnemers regelmatig ‘ongemarkeerde militaire konvooien, vele met zware wapens als houwitsers en raketlanceerinstallaties’ zag, die afkomstig waren van, bijvoorbeeld, de Russische Kamaz-fabrieken, evenals ‘mannen in uniform zonder herkenningstekens, die spreken met een Russisch accent’. De Oekraïners lachen om de OVSE. De Russische waarnemers die aan de inspectietochten deelnemen, bellen hun komst gewoon door aan de rebellen, zodat de wapens zwijgen als de missie ter plekke aankomt, is hun stellige overtuiging.
In de oorlog in de Donbas zijn al meer dan 9.000 doden gevallen
Na het neerhalen van de MH17 op 17 juli verving Moskou de Russische top van de Volksrepubliek Donetsk door lokale mensen. Dat Russen de leiding hadden over een ‘spontane volksopstand’ maakte immers geen erg overtuigende indruk. Het gebied kwam in de greep van rivaliserende bendes, die plunderden, kidnapten en martelden. De Tsjetsjenen van Ramzan Kadyrov vochten vetes uit met Russische kozakken en in elk zichzelf respecterend stadje was een rebellencommandant heer en meester. Zo organiseerde Aleksej Mozgovoj, commandant van bataljon Prizrak (Spook), een volkstribunaal waarop twee verkrachters bij handopsteking werden veroordeeld. Een kreeg de doodstraf, de ander mocht zijn schuld in de loopgraven afkopen. Of het doodvonnis is voltrokken is niet bekend. Het hele tribunaal is op YouTube te vinden. Een fascinerend schouwspel.
Bij Ilovajsk grepen de Russen met eigen troepen in
Het Oekraïense leger had inmiddels versterking gekregen van enkele tientallen vrijwilligersbataljons, die zeer gemotiveerd waren om hun land te verdedigen. Half augustus was het grondgebied van de beide Volksrepublieken aanzienlijk geslonken. Bij de lukrake beschietingen door het Oekraïense leger vielen veel burgerslachtoffers. De rebellen beschuldigden hen van genocide, volgens de Oekraïners schoten de rebellen expres vanuit woonwijken om burgerdoden te veroorzaken.
Toen de Oekraïners Donetsk en Loegansk nagenoeg hadden omsingeld, greep Rusland voor het eerst met eigen troepen in. Het mislukken van de opstand was voor Rusland onacceptabel. Volgens Oekraïense, Russische en NAVO-bronnen kwamen half augustus een paar duizend Russische soldaten met tanks en zware artillerie de grens over. Oekraïense soldaten raakten omsingeld in het stadje Ilovajsk. Op 25 augustus toonden de Oekraïners tien Russische soldaten die gevangen waren genomen. Volgens Poetin waren ze bij oefeningen ‘verdwaald’.
Russische tanks op weg naar de Donbas
Op 28 augustus publiceerde de NAVO satellietbeelden waarop luchtdoelraketten waren te zien bij Krasnodon in rebellengebied. Ze sprak van een ‘aanzienlijke escalatie’ en van ‘extra bewijs dat Russische gevechtstroepen, uitgerust met professionele zware wapens, binnen Oekraïens grondgebied opereren’. Het doel van de inval was de ‘separatistische troepen’ te versterken en te bevoorraden ‘in een schaamteloze poging om het momentum van de strijd te wijzigen, dat op dit ogenblik in het voordeel van de Oekraïense strijdkrachten uitpakt,’ aldus de NAVO.
Na onderhandelingen kregen de omsingelde Oekraïners een vrije aftocht geboden, maar toen zij Ilovajsk in colonne verlieten, werden zij op 29 augustus door de Russen neergemaaid. Honderden Oekraïners kwamen hierbij om het leven. Een Duitse televisieploeg ontsnapte maar net aan het bloedbad. Een dierenarts uit de buurt zei een jaar later tegen een journalist van dagblad Trouw: ‘Het was gruwelijk om te zien. Er lagen honderden uitgebrande wrakken van tanks, pantserwagens en andere voertuigen. De weg was glibberig van het bloed. Overal lagen lichaamsdelen. Op een plaats zag ik een stapel doden van bijna twee meter hoog, misschien door de drukgolf van de explosies.’ In een ziekenhuis in Dnepropetrovsk sprak ik in het najaar van 2014 met een tiental Oekraïense bataljonssoldaten die bij Ilovajsk gewond waren geraakt. Allen zeiden bestookt te zijn door Russische troepen.
Volgens Oekraïne zijn in de oorlog in de Donbas inmiddels 2.269 Oekraïense militairen gesneuveld. Maar ook de Russen moeten forse verliezen hebben geleden. Die worden door de Russische overheid doodgezwegen. Hun lichamen werden de grens over gesmokkeld en stiekem begraven. Familieleden kregen alleen smartengeld in ruil voor stilzwijgen, meldde het Comité van Soldatenmoeders, dat naam maakte tijdens de Russische oorlogen in Tsjetsjenië. Destijds trokken moeders van verdwenen soldaten daar op eigen houtje naartoe om hun hun zonen te zoeken; deze keer durven veel moeders zelfs niet te praten over hun verdriet, zegt het Comité. Een Russische plaatselijke politicus uit Pskov publiceerde gesprekken met Russen die in Oekraïne hadden gevochten; hij werd het ziekenhuis in geslagen. Poetin verklaarde informatie over omgekomen soldaten tot staatsgeheim.
De Russische opmars kwam tot stilstand bij de havenstad Marioepol aan de Zee van Azov. Het is voor de Russen een cruciaal bruggenhoofd voor de bevoorrading van de geïsoleerde Krim. Marioepol wordt nog steeds gedomineerd door Azovstal en Iljitsj, de gigantische walmende staalfabrieken van oligarch Rinat Achmetov. De Dag van de Staalarbeider is hier tot op de dag van vandaag een feestdag.
Sporen van de oorlog in Slavjansk
Op 24 augustus 2014 kwamen Russische tanks ook hier de grens over. Journalist Anna Moerlykina van nieuwssite 0629 in Marioepol vertelde me dat in de stad paniek uitbrak. ‘De verwachting was dat een colonne van wel honderd tanks de stad zou innemen. Ik was bereid om hoogstpersoonlijk voor de tanks te gaan liggen,’ zei Moerlykina. ‘Iedereen pakte zijn koffers en ontvluchtte de stad. Er waren kilometerslange files. De rest van de bevolking kocht de winkels leeg.’ Maar de Russen stopten vijf kilometer voor de stadsgrens. Moerlykina denkt dat ze een stadsguerrilla niet aandurfden.
Na Ilovajsk begreep president Porosjenko dat Oekraïne geen partij was voor het Russische leger en dat Europa zijn land niet militair te hulp zou komen. Op 5 september sloot hij in de Wit-Russische hoofdstad Minsk noodgedwongen een wapenstilstand. Pas als Kiev een decentralisatie zou doorvoeren en de rebellenrepubliekjes een vorm van autonomie zou verlenen, zou het de controle over de eigen grens terugkrijgen, aldus het staakt-het-vuren van Minsk. Een onmogelijke opgave. Het akkoord hield niet lang stand: tegen het einde van het jaar werd opnieuw hevig gevochten bij het vliegveld van Donetsk en het spoorwegknooppunt Debaltsevo. Ook hier vochten Russische reguliere troepen mee.
Hoe dat was weten we dankzij de Boerjaat Dorzji Batomoenkoejev, een jonge soldaat van het Russische leger, die zwaargewond in het ziekenhuis van Donetsk belandde. Hij vertelde zijn verhaal uitgebreid aan de Russische oppositiekrant Novaja Gazeta. Zijn eenheid van driehonderd beroepssoldaten was naar de grensstad Rostov gebracht voor ‘militaire oefeningen’. Iedereen wist dat Oekraïne het doel was, maar er werd niet openlijk over gesproken. Op een avond in januari 2015 kreeg hij een marsbevel, de volgende ochtend was hij in Donetsk. Zijn tank werd bij Debaltsevo in de fik geschoten. Hij liep zware brandwonden op aan armen en gezicht. De Russische soldaten knapten het vuile werk op, daarna keerden de rebellen terug om te poseren voor triomfantelijke filmshots voor de Russische televisie, zei Batomoenkoejev. Hij ging ervan uit dat hij tegen fascisten had gevochten, al had hij enige gewetenswroeging. Na de slag bij Debaltsevo ging een nieuw wankel bestand in, dat Minsk-II ging heten.
Wat is de toekomst van de Donbas?
In de loop van 2015 begon het tij te keren. Het Kremlin kreeg last van de sancties en de dalende olieprijs, de weerstand van de Oekraïners was taaier dan verwacht en op een openlijke oorlog wil Rusland het (nog) niet laten aankomen. Tot woede van Russische nationalisten besloot het Kremlin dat de Donbas deel van Oekraïne moet blijven. Rusland is inmiddels aan een andere oorlog begonnen. Eind september startte Poetin tot verrassing van de VS en Europa een bommencampagne in Syrië om president Bashar al-Assad in het zadel te houden. Syrië is het enige overgebleven bruggenhoofd van Rusland in het Midden-Oosten. In Oekraïne zag men het als een afleidingsmanoeuvre: Poetin wil weer serieus meepraten met de groten der aarde en probeert onder de sancties en het isolement uit te komen.
De Russen begonnen intussen orde op zaken te stellen in de Donbas. Rivaliserende rebellenbendes werden uitgeschakeld, tientallen ongehoorzame opstandelingen zijn domweg geliquideerd. De laatste kozakkencommandant van Loegansk, Pavel Drjomov, werd in december vorig jaar opgeblazen. Rusland bemoeit zich actief met het opzetten van een werkende bestuursstructuur en de normalisering van het economische leven. Maar het valt niet mee een oorlogsgebied op afstand draaiende te houden. In De Donbas Paradox hebben onderzoeksjournalisten van non-profitorganisatie De Zwarte Zee berekend dat de rebellen zich sinds maart 2014 meer dan 50 staatsmijnen hebben toegeëigend en ontelbare binnen- en buitenlandse bedrijven hebben geplunderd. De steenkolensmokkel met Rusland en Oekraïne levert hen miljoenen op. Alle binnen- en buitenlandse banken zijn in de zomer van 2014 gesloten. De enige functionerende bank is de nieuwe Republikeinse Centrale Bank, die in handen is van de opstandelingen.
Het midden- en kleinbedrijf is goeddeels kapot, maar de grote fabrieken van oligarchen als kolen-en-staalkoning Rinat Achmetov zijn ongemoeid gelaten. Het Kremlin heeft hun nationalisatie verboden. De grote jongens onderhandelen buiten de rebellen om rechtstreeks in Moskou met een functionaris uit de presidentiële administratie, schrijven de journalisten. Maar ook de grote bedrijven hebben enorme schade geleden. Een aantal militaire fabrieken uit de Donbas is met apparatuur en personeel naar Rusland overgebracht.
Rebellen in de Volksrepubliek Loegansk
Volgens het rapport Russia and the separatists in Eastern Ukraine van de International Crisis Group (februari 2016) is Rusland vorig najaar begonnen pensioenen, uitkeringen en salarissen van ambtenaren en separatisten uit te betalen. Dat zou Moskou 1 miljard dollar per jaar gaan kosten, aldus ICG. De roebel is inmiddels de meest gebruikte munteenheid. De Donbas wordt bestuurd door FSB’ers. ‘Alle belangrijke politieke en militaire beslissingen worden genomen in Moskou en hun uitvoering wordt gecontroleerd door Russische functionarissen ter plekke.’ De rebellenleiders erkennen dat zij nauwelijks macht hebben. Wat er bij de vredesonderhandelingen van Minsk gebeurt, wordt in Moskou beslist.
Een veiligheidsman van de Volksrepubliek Donetsk zei tegen ICG: Moskou ‘heeft misschien niet zoveel troepen ter plekke als Oekraïne zegt, maar ze kunnen zeer snel en doortastend optreden’. De rebellenmilities zijn omgevormd tot militaire eenheden onder leiding van Russische officieren. Het rapport citeert een goedgeïnformeerde locale blogger die de rebellen steunt: ‘Het opperbevel van de militaire eenheden, militaire inlichtingen, planning, bevoorrading van de troepen met munitie en benzine is allemaal in handen van “mensen die bepaalde problemen oplossen”, zoals Poetin het zou formuleren’. Voor de locale verkiezingen worden politieke partijen uit de grond gestampt. Ook voor de International Crisis Group staat vast: de Donbas wordt gerund door Moskou.
In september 2015 sprak ik in Marioepol met Tatjana Lomakina, het hoofd van de gemeentelijke sociale dienst, die huist in een paar schamele kantoortjes met veel vrouwen, potplanten en teakhouten bureaus. Marioepol telt een half miljoen inwoners, van wie er 170.000 gepensioneerd zijn. Rusland verbrak de banden met machinefabriek Azovmasj (15.000 werknemers), die totaal op export naar Rusland dreef. De fabriek ging failliet. Sinds de oorlog moet Lomakina nu met hetzelfde budget ook een leger verarmde werklozen en 80.000 vluchtelingen helpen. Toen ik haar vroeg of het aanbieden van het Associatieverdrag misschien toch niet zo’n goed idee was, zei ze verbaasd: ‘Hoezo? Europa heeft hier toch geen tanks heen gestuurd? Dit is een planmatige Russische aanval op de economie van ons land. Rusland is bewust bezig een sterke regio te gronde te richten. Dit gebied is vernietigd ten koste van vele doden en vluchtelingen.’
Verwijzing naar een 'schuilkelder' in Marioepol
Er zijn in Marioepol anders heel wat mensen die vinden dat Kiev verantwoordelijk is voor de oorlog, opperde ik. Ook daarvan wilde Lomakina niets weten. ‘Luister: zijn wij Oekraïners soms de grens overgetrokken om de Russische provincie Koeban te bevrijden? Ik dacht het niet. Verklede Russen zijn óns land binnengedrongen en schieten op óns, de Russisch-sprekenden die zij zeggen te komen verdedigen. Wij zijn niet blind! Wij zien toch van wie het geweld uitgaat?’
Nergens is de kritiek op Kiev zo groot als in het oosten van Oekraïne. Men voelt zich verwaarloosd en in de steek gelaten door de hoofdstad. Toch was volgens het Kievse Internationaal Instituut voor Sociologie in december 2015 maar 33 procent van de bevolking in Oost-Oekraïne voor toetreding tot Ruslands Douane-unie, de tegenhanger van het Europese Associatieverdrag (landelijk gemeten is dat slechts 17 procent). Zelfs in Oost-Oekraïne kiest 32 procent van de bevolking ondanks de oorlog voor toetreding tot de Europese Unie. De overgrote meerderheid vindt ook dat de Donbas bij Oekraïne moet blijven.
Wie heeft er nu gewonnen in de Donbas?
Ruslands project-Novorossia is voorlopig mislukt: de opstand heeft zich niet uitgebreid en 60.000 Oekraïense troepen hebben het rebellengebied inmiddels hermetisch afgesloten. Maar het conflict met Rusland kost de Oekraïners veel geld. Toen het Vrijhandelsverdrag met Europa op 1 januari 2016 inging, verbrak Rusland alle economische banden met Oekraïne. Dat hakt erin: meer dan een kwart van de Oekraïense export ging naar Rusland. Maar ook Rusland lijdt: het is bij lange na niet in staat die import te vervangen met producten van eigen bodem. In de Russische pers las ik het wanhopige verslag van een Russische patriot die, gestimuleerd door Poetins oproep de eigen landbouw eindelijk te ontwikkelen, stad en land had afgezocht naar goede melk om Russische roquefort te gaan maken. Hij vond niet wat hij zocht.
De grote verliezers zijn intussen de inwoners van de volksrepubliekjes, die verzeild zijn geraakt in een conflict waarvan ze zelf de reikwijdte totaal niet hebben overzien. Op het platteland is de nood hoog, de oorlog heeft veel slachtoffers gemaakt en een ravage aangericht en de nieuwe staatjes zijn economisch niet levensvatbaar. ‘Vooral voor de jeugd is het een ramp,’ zegt Aleksej Panitsj, filosoof uit Donetsk. ‘Zij ontdekken tot hun ontzetting dat de diploma’s van de Volksrepublieken nergens ter wereld worden erkend.’
Intussen onderhandelen de Russen met de VS over de toekomst van de Donbas. Het is een merkwaardige situatie: Moskou zit als ‘vredestichter’ aan de onderhandelingstafel om een oorlog te beëindigen die het Kremlin in het geniep zelf heeft veroorzaakt. Vanwege de oorlog in Syrië hebben de Amerikanen belang bij betere betrekkingen met Rusland. De druk op Kiev om de rebellen grote autonomie te verlenen wordt dus opgevoerd. In april moeten er verkiezingen worden gehouden in de Volksrepublieken, maar Oekraïense politieke partijen mogen van de rebellen niet meedoen. Wel eisen ze een eigen leger- en politiemacht, zelfstandige economische banden met Rusland en zetels in het Oekraïense parlement.
Die eisen zijn voor Kiev onaanvaardbaar. Dat geeft Moskou de gelegenheid te zeggen dat de Oekraïense regering het bestand van Minsk saboteert. Zolang over de status van de Donbas niet is beslist, krijgt Oekraïne de controle over zijn eigen grens niet terug. Dit geeft Rusland daar vrij spel. In de Donbas is het trouwens verre van rustig. Volgens de laatste berichten laaien de gevechten opnieuw op. De wereld heeft er alleen geen belangstelling meer voor: de oorlog in Syrië en de vluchtelingenstroom naar Europa slokken alle aandacht op.
