Wie peilingen onder Russische burgers van 2000 en 2017 vergelijkt, ziet waarom Poetin populair is. In 2000 had het Westen hooguit medeleven met Rusland, een vorm van minachting. Nu is het Westen bang voor Rusland, en angst – dat is respect, schrijft socioloog Alexei Levinson van het gerenommeerde Levada Centrum.

door Alexei Levinson

De grootste prestatie van Vladimir Poetin, vinden Russen op dit moment, is dat het Westen Rusland is gaan respecteren. Wat was het uitgangspunt in het jaar 2000, toen Poetin het overnam van Boris Jeltsin?

Een opiniepeiling uit dat jaar liet zien dat Russen veronderstelden dat de basishouding in het Westen jegens Rusland medeleven was (24%). Maar dit is in de ogen van de Russen het tegenovergestelde van respect. Daarom noemde men respect van het Westen drie keer minder vaak dan medeleven. Angst, dat voor Russen samengaat met respect, werd nog minder vaak genoemd.

'Het moederland roept!', monument ter herinnering aan Slag om Stalingrad, Foto Wikipedia

Medeleven bleek in de opvatting van onze burgers verwant aan minachting van het Westen (21%) of onverschilligheid (19%) jegens ons. Destijds kenmerkte de houding van Russen tegenover het Westen zich door neutrale gevoelens (35%) of in net zo’n hoge mate (34%) door respect. Dat betekende dus dat wij hen meer respecteerden dan zij ons.

Daarom was het vermoedelijk eenvoudig om het land ervan te overtuigen dat wij op de knieën lagen voor het Westen. In het begin van Poetins presidentschap ontwaarden wij in de houding van het Westen vooral medeleven en minachting en nauwelijks angst. En in onze houding tegenover het Westen overheerste juist respect of onverschilligheid. Angst was er evenmin.

Zeventien lange jaren gingen voorbij, toen hielden we eenzelfde opiniepeiling. Over medeleven van het Westen wordt niet meer gerept (4%). De gevoelens, die door Russen aan het Westen worden toegeschreven, zijn vooral ongerustheid (22%) en simpelweg angst (21%) jegens ons. En als er meer angst is, dan is het respect natuurlijk ook verdubbeld (15% in plaats van 8%).

Nauwelijks meer respect voor Westen

Is onze houding tegenover het Westen veranderd? Ja. De twee grootste veranderingen zijn: wij respecteren het Westen niet langer (15% in plaats van 34%) en voelen meer minachting (7% in plaats van 3%). Wij zijn nóg minder bang voor het Westen dan voorheen (3% in plaats van 4%). Ons wapen is onverschilligheid, ons belangrijkste gevoel – geen enkel. Het antwoord ‘zonder specifieke gevoelens’ op de vraag hoe Russen tegenover het Westen staan, wordt nu niet door 35% maar door meer dan 40% gekozen. Daarmee bewijzen we dat we zonder hen kunnen.

De rating van Poetin steeg tot piekhoogte (tegen de 90%) tijdens de conflicten met Georgië in 2008 en met Oekraïne in 2014, toen Poetin liet zien dat wij het Westen niet gehoorzamen. (Het is een bekend fenomeen, een volk schikt zich in afhankelijkheid van eigen mensen om maar niet afhankelijk te zijn van vreemden, zelfs als dat symbolisch is.)

De anti-westerse opstelling werd - in combinatie met de voorstelling van Rusland als een supermacht en goedkeuring van het optreden van het staatshoofd - een van de drie bouwstenen, waarop in het bewustzijn van de massa na de annexatie van de Krim het resultaat van de Poetin-jaren rust. De drie elementen werden als synoniem begrepen en door een absolute meerderheid gesteund. Tegenover de EU staat 52% negatief en tegenover de VS 51%, dus ook de meerderheid.

Maar er zijn ook verschillen in opvatting over de genoemde drie elementen. Anti-westerse gevoelens zijn sterker te vinden bij arme groepen, terwijl hun kritiek op Poetin groter - en zijn rating lager – is. Omgekeerd is onder de jeugd de rating van Poetin hoger dan gemiddeld (88% bij een gemiddelde van 82%), maar bestaat er bij hen een positievere houding tegenover de VS (48% bij gemiddeld 37%). Onder de elite die loyaal is aan de president overheerst nu zelfs een positieve houding jegens de VS (50%).

Dit artikel werd eerst gepubliceerd in de krant Vedomosti