Rusland wentelt zich in eenzaamheid. Volgens het Kremlin zelf heeft de nucleaire supermacht minder vrienden dan ruim een half decennium geleden.

door Hubert Smeets

Rusland heeft in dit nieuwe document zijn vijandbeeld daarom verder aangescherpt. Dat blijkt uit de nieuwe veiligheidsstrategie, die de doctrine van 2009 vervangt en die president Poetin op oudjaarsdag heeft getekend.Rusland heeft een nieuwe defensiedoctrine. Op oudjaarsdag 2015 tekende president Vladimir Poetin een geactualiseerde Veiligheidsstrategie. Rusland voelt zich omsingeld door vijanden, met name uit het Westen.

De NAVO is volgens de nieuwe veiligheidsstrategie de grootste "bedreiging voor de nationale veiligheid" van Rusland, zelfs een grotere bedreiging dan het moslimterrorisme dat in de Kaukasus en Centraal-Azië aan de poorten rammelt.

Islamitische Staat (IS) bijvoorbeeld is volgens het Kremlin geen autonome factor maar het 'resultaat van de politieke dubbele standaard die enkele staten er in de strijd met het terrorisme op nahouden'.

Wie bedient zich van die dubbele moraal? Afgaande op de tekst van de Strategie Nationale Veiligheid der Russische Federatie tot 2020, zoals de doctrine officieel heet, zijn het de Verenigde Staten en de Europese Unie. VS en EU worden in de tekst om de haverklap in één adem genoemd, alsof het Westen als falanx optrekt.

Europa niet alleen handelspartner

Dat is nieuw. In de vorige doctrine, in 2009 opgesteld voor toenmalig president Dmitri Medvedev, was Europa een handelspartner en nog geen potentiële vijand. In 2009 werd die negatieve rol alleen toebedeeld aan de NAVO. Bovendien was dit militaire bondgenootschap in die Medvedev-jaren een "bedreiging voor de internationale veiligheid” in brede zin, niet exclusief voor Rusland.

In 2009 zette Rusland zijn kaarten daarom nog op samenwerking met het collectieve veiligheidsverdrag ODKB, een tegenhanger van de NAVO waarin zes van de vijftien ex-Sovjetrepublieken zich in 1992 hebben verenigd, en op betere banden met Azië. Maar in juli vorig jaar gaf Poetin zijn nationale veiligheidsraad opdracht om deze strategie te herzien. Oog in oog met een beleidsdocument van de Verenigde Staten, waarin Washington begin juli een grotere militaire paraatheid jegens "revisionistische staten” als Rusland had aangekondigd, moest de Russische doctrine voor het hele hele "gebied” van de voormalige Sovjet-Unie "gecorrigeerd” worden.

Het resultaat van deze strategische aanpassing is dat het Kremlin nu niet meer op coalities bouw maar liever op zijn eigen militaire macht vertrouwt. Oorlogsgeweld wordt in de nieuwe doctrine nadrukkelijk genoemd als middel om de "nationale belangen te verdedigen” wanneer de vreedzame politieke, juridische of diplomatieke wapens "ineffectief” blijken te zijn.

Het begrip ‘nationaal belang’ is overigens wel breed gebleven. Ook de Russisch-talige diaspora hoort daarbij. Als Russen buiten Rusland zich bedreigd voelen, acht Moskou zich gemachtigd in te grijpen.

Dat de Russische leiding zich in haar defensiedoctrine minder wil verlaten op internationale samenwerking komt niet uit de lucht vallen. Het Pew Research Centre uit Amerika peilde afgelopen zomer de stemming jegens Rusland in een groot aantal landen. Bijna nergens wordt Poetins politiek positief bejegend, ook niet in drie van de vijf BRICS-landen. Duitsland en Frankrijk representeren de stemming met een negatief oordeel van 27 respectievelijk 30 procent. Alleen in Vietnam (75 procent), Ghana (56 procent) en China (51 procent) kan Rusland rekenen op een waarderend woord van de meerderheid, aldus Pew. Ook in Moskou worden dit soort cijfers serieus genomen.

Bloemenrevoluties

In eigen land doen ze er echter niet toe. Een vijandbeeld spoort met het omsingelingssyndroom dat in Rusland van oudsher de kop opsteekt als de internationale spanningen stijgen. In de nieuwe militaire strategie wordt de theorie dat Rusland door vijanden wordt omringd dan ook uitgewerkt. Het Westen creëert rondom het land "spanningshaarden” om de integratie van Eurazië te dwarsbomen. De Euraziatische Unie onder auspiciën van Moskou is van levensbelang. Zonder die gemeenschap moet de Russische economie zwemmen in een zee van sterkere economieën die spelregels bepalen waaraan ook Rusland moet voldoen. De steun van de VS en de EU voor de 'ongrondwettige staatsgreep' in Kiev [het protest vóór een associatieverdrag met de EU en tegen president Janoekovitsj in 2013-2014, hs] was volgens Moskou een onderdeel van het westerse beleid om aan de grenzen van Rusland instabiliteit te scheppen en gebruik te maken van de interne economische zwaktes: het 'lage concurrentievermogen en de grondstoffenafhankelijkheid' van Rusland. VS en EU stoken dat op door 'bloemenrevoluties tegen legitieme regimes te inspireren', een voor een ambtelijk stuk ongebruikelijk openhartige verwijzing naar de zogeheten rozenrevolutie in Georgië (2003) en oranjerevolutie in Oekraïne (2004).

Daarbij blijft het niet, zo meent het Kremlin. In buurlanden zet Amerika een 'netwerk van militair-biologische laboratoria op. Het Kremlin doelt waarschijnlijk op het Richard G. Lugar Center for Public and Animal Health Research, dat een testlocatie nabij de Georgische hoofdstad Tbilisi heeft: volgens Rusland een dekmantel voor biowapens.

Volgens het Kremlin zetten de 'VS en bondgenoten' alles op alles om de wereld te blijven domineren. Het doel van Poetin is trouwens even groots. Met de nieuwe doctrine moet juist Rusland zijn 'status als een leidende wereldmacht' heroveren.