Voormalig bondskanselier Gerhard Schröder treedt mogelijk toe tot de raad van commissarissen van het Russische staatsenergieconcern Rosneft. In die rol moet bij nauw samenwerken met bestuursvoorzitter Igor Setsjin, een van de machtigste (staats)ondernemers van Rusland en een der belangrijkste bondgenoten van president Vladimir Poetin.

De voormalige SPD-leider staat op de kandidatenlijst die de Russische regering op 11 augustus publiceerde. Premier Dmitri Medvedev heeft de ex-kanselier geselecteerd als ‘onafhankelijk’ lid van de raad van directeuren, in het one-tier systeem dat in Rusland geldt vergelijkbaar met een raad van commissarissen in Nederland.

De andere ‘onafhankelijke’ commissarissen op de lijst zijn Matthias Warnig (tijdens de koude oorlog werkzaam voor de Stasi, thans managing director van de gaspijplijn Nord Stream), Donald Humphreys (oud bestuurder bij ExxonMobil) en Oleg Vjoegin (hoogleraar aan de Hoge Economische School in Moskou).

Namens de Russische staat, die de helft van de aandelen van Rosneft bezit en zodoende zeggenschap heeft over het concern, blijven Andrej Belooesov (economisch adviseur van president Poetin), Igor Setsjin (chief executive officer) en Aleksandr Novak (minister van energie) zitting houden in de directieraad van Rosneft.

Gerhard Schröder (links) en Igor Setsjin. Foto Russische regering

Schröder is vanaf 2006 president van de raad van toezicht van de eerste pijplijn Nord Stream en sinds eind vorig jaar ook bestuursvoorzitter van het nieuwe gasproject Nord Stream 2. Zijn banden met Poetin zijn altijd goed geweest. Ooit noemde Schröder de Russische president een ‘loepzuivere democraat’. Die relatie is niet verslechterd door de Russische hereniging/annexatie van de Krim in maart 2014. Schröder verklaarde deze inbreuk op de territoriale integriteit van Oekraïne door deze te vergelijken met de afscheiding van Kosovo van Servië. Hij volgde daarmee de redenering van Poetin.

Boedel van Yukos

Rosneft is, na het Russische staatsbedrijf Gazprom, het grootste energieconcern ter wereld. Het kon deze positie mede verwerven door de confiscatie van het ooit private concern Yukos van voormalig oligarch Michail Chodorkovski. Nadat Chodorkovski in 2003 wegens belastingfraude en diefstal was gearresteerd – en was veroordeeld tot in totaal twaalf jaar gevangenisstraf – werd Yukos genaast en verkocht aan Rosneft. Topman bij Rosneft was toen Igor Setjsin, tevens adjunct stafchef van de presidentiële administratie in het Kremlin. Volgens Chodorkovksi was de rechtszaak tegen hem een opzetje van Setsjin om Yukos te kunnen overnemen. Het Permanente Arbitrage Hof in Den Haag (PCA) veroordeelde de Russische staat in 2014 tot een schadevergoeding van 50 miljard dollar.

Deze gang van zaken heeft Rosneft tot echter 2014 geen parten gespeeld. Het westerse bedrijfsleven bleef samenwerken met Rosneft. British Petroleum kreeg een aandeel van twintig procent in Rosneft en vertegenwoordigers van BP en Exxon namen ook zitting in de raad van commissarissen.

Sancties

Sinds de Oekraïense crisis kampt het bedrijf echter wel met problemen. Rosneft staat op de sanctielijsten, die de Europese Unie en de Verenigde Staten naar aanleiding van de annexatie van de Krim en de oorlog in de Donbas hebben opgesteld. Topman Setsjin zelf staat weliswaar niet op de Europese zwarte lijst, wel op de Amerikaanse. Maar conform de EU-sancties is dienstverlening aan Rosneft in Europa wel beperkt. De levering van speciale technologische goederen en diensten aan Rosneft is verboden. Banken mogen Rosneft ook geen kredieten met een looptijd van meer dan dertig dagen verschaffen. Een poging van Rosneft om van die lijst te worden geschrapt, mislukte eerder dit jaar. Het Europese Hof wees het bezwaar van het Russische concern van de hand.

Of een commissariaat als dat van Schröder onder die sancties valt, is onduidelijk. Veel zal afhangen van de Duitse regering en of die tot een interventie geneigd is. In juli 2017 heeft het elektronicaconcern Siemens onder druk van de regering zijn investeringen in Rusland aan banden gelegd, nadat was gebleken dat de Russische partners tegen de afspraken in Duitse gasturbines naar de Krim had overgebracht. Maar net als elders in Europa is ook in Duitsland het bedrijfsleven op de keper beschouwd niet enthousiast over de sancties. Omgekeerd heeft Setsjin in mei 2017 laten doorschemeren dat Rosneft komende vijf jaar voor 600 miljoen euro in Duitsland wil investeren.

Gatenkaas

De nieuwe functie van Schröder heeft in politieke kringen in Duitsland en Oekraïne wel tot enige verontwaardiging geleid. ‘Hij verlaagt zich voorgoed als betaalde bediende van Poetins politiek’, aldus de Duitse politicus Reinhard Bütikofer, Europarlementariër voor de Grünen. In een commentaar voor het Duitse tijdschrift Capital hekelt columnist Bernd Ziesemer, voormalig hoofdredacteur van het Handelsblatt, de eenzijdige kritiek op Schröder. De westerse sancties zijn als Zwitserse gatenkaas, schrijft hij. ‘Duitse ondernemingen bedrijven nog altijd miljoenenhandel met Russische grondstoffenconcerns, die juist het doelwit van de sancties zouden moeten zijn. Dat is het eigenlijke schandaal, niet de benoeming van Schröder in het Rosneft-bestuur. Zolang een man als Setsjin nog welkom is in de hoofdkantoren van Duitse concerns, moet men zich over de voormalige bondskanselier niet al te veel opwinden’, aldus Ziesemer.

Rosneft heeft tot nu toe elk commentaar op de eventuele komst van Schröder geweigerd. De oud-politicus zelf ontkende tot voor kort in gesprek te zijn met het Russische staatsbedrijf. De benoeming is formeel nog niet rond. Op de aandeelhouders van 29 september wordt beslist over samenstelling van een nieuwe ‘raad van directeuren’.