Daags na de lokale en regionale verkiezingen van 10 september kraait de oppositie in Moskou voorzichtig victorie. Kandidaten van de oude politieke partij Jabloko en van de nieuwe gelegenheidscoalitie Verenigde Democraten, die voormalig parlementariër Dmitri Goedkov had gesmeed, wisten in 10 van de 146 deelraden van de hoofdstad de meerderheid aan zetels in de wacht te slepen. 

De wijken, waar oppositionele kandidaten de heersende politici van regeringspartij Verenigd Rusland hebben verslagen, liggen bijna allemaal in het centrum van de stad of rond de staatsuniversiteit in het zuiden van Moskou. Ook in de wijk waar president Poetin officieel is geregistreerd, dolf Verenigd Rusland het onderspit. In de rest van de stad was de oppositie minder succesvol. Bij de zestien gouverneursverkiezingen in Rusland boekte de oppositie evenmin succes.

President Poetin brengt zijn stem uit in de Gagarin-wijk te Moskou. Foto Kremlin

In hun eerste reacties waren regeringswoordvoerders en oppositiegroepen positief gestemd over de uitkomsten van de lokale en regionale verkiezingen.

Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov zei daags na de stembusgang dat de uitslagen in Moskou illustreren dat er in Rusland sprake is van ‘politieke competitie’ en ‘pluralisme’. Peskov legde er de nadruk op dat het grootste deel van de hoofdstad in handen is gebleven van Verenigd Rusland. Dat kandidaten van andere partijen ook zetels wisten te winnen, noemde Peskov ‘prachtig’.

'We hebben het centrum overgenomen', betoogde een van de campagneleiders van de gezamenlijke oppositie. Dmitri Goedkov sprak van een ´kleine stedelijke revolutie´. De landelijk bekendste oppositievoorman, corruptiebestrijder Aleksej Navalny was eveneens opgetogen over de uitslagen in Moskou. Voor radiostation Echo Moskvy zei Navalny, die in september 2013 meedeed aan de burgemeestersverkiezingen in Moskou en toen tegen zittend burgemeester Sergej Sobjanin maar liefst 27,24 procent van de stemmen haalde: ‘De mensen zien heel goed dat de koning van het Kremlin naakt is.’

Regeringsgetrouwe burgers blijven thuis

Maar de voorlopige uitslagen van de verkiezingen in 82 gemeenten en 16 regio’s zijn voor zowel de oppositie als de regering aanleiding voor meer reflectie op langere termijn. Of de uitslagen iets zeggen over de presidentsverkiezingen van maart volgend jaar is helemaal de vraag.

Ten eerste was de opkomst in veel steden laag tot dramatisch laag.

In de agglomeratie Moskou bleef de opkomst bij de deelraadsverkiezingen steken bij 15 procent. In de stad zelf was de opkomst met 12 procent zelfs nog lager. Hiermee wordt een al jaren durende trend verder versterkt. Bij de parlementsverkiezingen een jaar geleden was de opkomst in Moskou ongeveer 35 procent, 13 procentpunt lager dan het landelijke gemiddelde.

Door deze geringe belangstelling onder de Moskovieten kon de oppositie, die wel in staat was haar aanhang te mobiliseren, relatief veel zetels halen. In heel Moskou zijn vermoedelijk 190 oppositionele deelraadsleden gekozen op in totaal 1502 deelraadszetels.

Of dat Verenigd Rusland zorgen moet baren, kan worden betwijfeld. De regering had in de aanloop naar de verkiezingen weinig campagne gevoerd. Ook de zogeheten ‘administratieve bronnen’ waren maar beperkt aangesproken door het zittende bestuur. Een voorbeeld. Maatschappelijk werkers en thuiszorgers, die normaal met de stembiljetten bij hun cliënten aan huis komen en zo informele druk uitoefenen op het stemgedrag van deze merendeels bejaarde burgers, zijn dit keer niet massaal ingeschakeld. Er resten nog zes maanden om het campagneplan voor de presidentsverkiezingen bij te stellen.

Of de nieuwe deelraadsleden in Moskou hun eerste electorale succes verder kunnen exploiteren, moet komend half jaar ook nog blijken. De deelraadsleden hebben een heel gevarieerde achtergrond. Ze komen uit verschillende politieke groeperingen, zoals Jabloko en Solidariteit van Ilja Jasjin. Die partijen hebben tot nu toe weinig aanstalten gemaakt om samen te werken. Dmitri Goedkov heeft zijn kandidaten bovendien via sociale media gerekruteerd zonder al te veel aandacht voor hun politieke of organisatorische kwaliteiten. ‘Nieuwe technologie, ons politieke Uber’, zoals hij zelf zei.

Nieuwe jonge gouverneurs

De opkomst in de regio’s was hoger dan in Moskou. Behalve raden in 82 regio’s stonden er ook gouverneursposten op het spel: zestien in totaal. De kandidaten van Verenigd Rusland wonnen ze alle zestien. De participatie bij de zestien gouverneursverkiezingen schommelde tussen 30 procent en 40 procent. In Tomsk, Novgorod en Karelië bleef de opkomst onder de 30 procent hangen. Uitschieters naar boven waren Mordovië (ruim 80 procent), Belgorod en Saratov (meer dan 50 procent).

De gouverneur van Saratov moest een dag na de verkiezingen overigens ontslag nemen. Tijdens de organisatie van de stembusgang waren zoveel onregelmatigheden gemeld dat de federale recherche van het Onderzoekscomité (SK) een onderzoek begon. Ook elders in Rusland zijn lokale bestuurders al ontslagen wegens wanordelijkheden tijdens de verkiezingen. De regering wil zo laten zien dat ze bereid is korte metten te maken met stembusfraude, aldus de nieuwssite RBK. Herhaling van de zogeheten Bolotnaja beweging in 2011-2012, toen vooral in Moskou tienduizenden burgers de straat op gingen uit protest tegen de ‘gefikste’ Doemaverkiezingen van december 2011, moet koste wat kost worden voorkomen.

Volgens RBK zal de gouverneur van Saratov niet de enige regionale bestuurder zijn die komende maanden, in de aanloop naar de presidentsverkiezingen, het veld moet ruimen. Afgaande op bronnen in het Kremlin gaat RBK er van uit dat een tiental gouverneurs zal worden ontslagen om plaats te maken voor vers bloed. De overwinningen van de interim-gouverneurs, bijvoorbeeld van de 30-jarige Anton Alichanov in de lastige exclave Kaliningrad, zouden er volgens het Kremlin op wijzen dat de kiezers behoefte hebben aan nieuwe gezichten. De opkomst in Kaliningrad bewijst dat overigens niet direct. Nog geen 40 procent van de kiezers kwam zondag 10 september bij de gouverneursverkiezingen opdagen. Alichanov wordt niettemin aangeprezen als perspectiefvol. Hij is de jongste gouverneur van heel Rusland.

Luister ook naar de vlog van onze auteur Mark Galeotti over de verkiezingsresultaten.