Het zou een wonder zijn als Aleksej Navalny volgend jaar meedoet aan de Russische presidentsverkiezingen. Een – volgens de oppositieleider – politiek gemotiveerde veroordeling in een fraudezaak verspert hem die weg. Als het aan zijn campagneleider Leonid Volkov ligt, is de strijd echter nog lang niet gestreden. ‘Het Kremlin moet gaan inzien dat het politieke risico om Navalny uit te sluiten van de verkiezingen groter is dan om hem te laten deelnemen.'
door Wabke Waaijer
Campagneleider Leonid Volkov: ‘Hij zál meedoen aan de verkiezingen. Anders heeft ons werk toch geen enkele zin?’ Foto Wabke Waaijer
‘Kan je deze week nog langskomen, daarna hangt Volkov mogelijk weer een celstraf boven het hoofd’, aldus de persvoorlichter van Leonid Volkov (37). Wegens het organiseren van een niet toegestane verkiezingsbijeenkomst in Nizjni Novgorod moet Volkov binnenkort weer voor de rechter verschijnen. In verband met zijn overvolle agenda was het sowieso niet makkelijk om een afspraak te maken met de man achter Ruslands meest spraakmakende oppositieleider.
Het hoofdkantoor van de beweging Navalny zetelt in een sjiek Moskous zakencentrum. In tegenstelling tot de pompeuze lobby van het gebouw, is het kantoor van Navalny’s staf recht toe recht aan. Het nieuwe werken is er ook doorgedrongen. In een open kantoortuin tikken jongeren driftig op hun laptops. Hiervandaan worden de tachtig kantoren van Sotsji tot aan Vladivostok aangestuurd met Volkov aan het hoofd.
De campagneleider en zijn medewerkers kennen geen rust. Hun missie is om tussen eind december en eind januari 300.000 fysieke handtekeningen te verzamelen van mensen die op Navalny willen stemmen. Zonder handtekeningen, geen kandidatuur. Kleine adder onder het gras is dat er per regio niet meer dan 7500 handtekeningen mogen worden opgehaald. Daarom moeten de handtekeningen uit minimaal 40 verschillende regio’s komen. Naast de handtekeningen is er ook een keur aan andere gegevens van de stemmer nodig, één fout en de handtekening is ongeldig. Daarom heeft Navalny kantoren door heel Rusland geopend om alvast zoveel mogelijk mensen te registreren. Volkov houdt rekening met slechts één scenario. ‘Hij zál meedoen aan de verkiezingen. Anders heeft ons werk toch geen enkele zin?’
Maar met die veroordeling in de fraudezaak gaat dat toch nooit lukken?
‘Het Kremlin moet gaan inzien dat het politieke risico om Navalny uit te sluiten van de verkiezingen groter is dan om hem wel te laten deelnemen. Dat is ook het doel dat we ons hebben gesteld aan het begin van deze campagne. We moeten de allergrootste politieke beweging van het land worden en aantonen dat verkiezingen zonder Navalny geen verkiezingen zijn. De verkiezingen bieden de mogelijkheid om een enorme hoeveelheid onrust en spanning te veroorzaken bij de regering. Zij hebben alle macht, al het geld. De regering heeft niets te winnen, maar alles te verliezen. De presidentsverkiezingen van 2018 zijn dus heel erg belangrijk, maar tegelijkertijd slechts een episode binnen onze bredere strijd.’
Tijdens het interview slurpt Volkov gulzig aan zijn thee en met een verontschuldigende blik werkt hij haastig wat koekjes naar binnen. Het gesprek wordt meermaals onderbroken door dringende telefoontjes. Het is telkens een gevecht met lokale autoriteiten om verkiezingsbijeenkomsten te mogen organiseren. Sinds september bezocht Navalny voor zijn verkiezingstournee al talloze Russische steden en tot aan het einde van het jaar hoopt het team nog tientallen plaatsen te bezoeken.
'We moeten de allergrootste politieke beweging van het land worden'
De autoriteiten van de verschillende Russische steden werken echter met de dag minder mee. De welbespraakte Volkov foetert hoorbaar aan de telefoon omdat ze zelfs in uithoeken van Rusland uitsluitend ‘adskije plosjtsjadki’ (Russisch voor ‘helse plekken’) krijgen toegewezen. Daarom proberen ze het voortaan op particulier terrein. Onlangs werd Navalny door een zakenman in Irkoetsk uitgenodigd om bij zijn meubelcentrum te komen spreken. De volgende ochtend hing er een toegetakelde varkenskop aan de deur van zijn kantoor.
Vanuit het hoofdkwartier van Navalny's beweging sturen de medewerkers de kantoren in tachtig steden aan. Foto Wabke Waaijer
De grootste bijeenkomsten tot nu toe vonden plaats in Jekaterinburg en Omsk met respectievelijk ongeveer 8000 en 6000 deelnemers. Volkov is tevreden over de opkomst in de verschillende steden. ‘Gewoonlijk komt ongeveer een half procent van de plaatselijke bevolking naar zo’n evenement.’ Maar waarom doen de autoriteiten zo krampachtig over verkiezingsbijeenkomsten waar slechts een half procent van de plaatselijke bevolking op afkomt? De campagneleider heeft hier maar één antwoord op. Achter deze ogenschijnlijk onschuldige aantallen gaat volgens hem een gestaag groeiende politieke beweging schuil.
Wordt u in Moskou op straat herkend?
‘Niet vaak. Maar wel altijd in de Ikea, eigenlijk heel grappig. Dat is dus waarschijnlijk het publiek dat we bereiken, de stedelijke middenklasse. De laatste drie, vier keer dat ik de Ikea bezocht raakte ik telkens in gesprek met mensen en eindigden we met selfies!’
Begin oktober zat u een paar dagen in de cel. Hoe wordt u daar behandeld?
‘Heel goed. Het zijn geen gevangenismedewerkers waar ik mee te maken heb maar gewone politieagenten. Onder hen bevinden zich veel van onze aanhangers. Dit zijn mensen met een zwaar leven; ze verdienen weinig, krijgen van hun leidinggevenden nooit een aardig woord te horen. Zij willen hun werk goed uitvoeren, betrouwbare politieagenten zijn. Maar zij worden door hun meerderen gedwongen om een bepaald quotum aan steekpenningen binnen te halen. Zij begrijpen onze strijd tegen corruptie dus heel goed en zijn geïnteresseerd in wat wij doen. Ik denk dat onder de groep minst verdienende politieagenten ongeveer 60% onze aanhangers zijn.’
Piramide
Het aantal aanhangers van Navalny is volgens de campagneleider niet uit te drukken in één cijfer want het hangt er vanaf waarnaar je kijkt. ‘Het is een omgekeerde piramide met verschillende lagen. Laten we uitgaan van grofweg 20 miljoen mensen die hoogstwaarschijnlijk op Navalny zouden stemmen als er volgende week verkiezingen zouden zijn. Ja, dan doen we even alsof hij mee mag doen zonder druk van buiten of bovenaf. De kleinere laag daaronder omvat dan de ongeveer 2 miljoen mensen die ons voortdurend volgen op internet. Die kijken dus echt iedere video en reageren actief met chatberichten.
Vervolgens komen de 200.000 mensen die actief betrokken zijn bij de campagne. Daarna krijg je die ruwweg 20.000 mensen die meedoen aan protestacties en daarvan zijn dan weer pakweg 2000 bereid om zich te laten arresteren.’ Dit is de reden waarom een verkiezingsbijeenkomst met een half procent van de bevolking Volkov optimistisch stemt. ‘Dat betekent dat 5% ons in die stad goed kent en ondersteunt en uiteindelijk hoort 25% over ons via familie of vrienden die op de bijeenkomst waren.’
Navalny op campagne in Smolensk in gesprek met tegenstander, een rector, die door Navalny beticht is van corruptie. Foto Navalny.com
Ook het misverstand dat Navalny het vooral van de jonge Russen zou moeten hebben, laat zich volgens Volkov uitleggen aan de hand van de piramide. ‘Met de burgermeestersverkiezingen van Moskou in 2013 kwamen de meeste stemmen voor Navalny van vrouwen van boven de 45. Bij de protesten zien we nu jonge mensen. Maar dat is ook logisch want als student kun je het je veroorloven om activist of vrijwilliger te zijn. Zodra je een hypotheek en drie kinderen hebt, is er ineens geen tijd meer om de straat op te gaan. Logisch dat onze vrijwilligers jong zijn. Die 200.000 actieve vrijwilligers die we hebben, die moet je zien als onze media. We hebben niet de mogelijkheid om ons op televisie zichtbaar te maken. Dus die vrijwilligers zijn onze televisie. Via die vrijwilligers proberen we miljoenen andere mensen te bereiken o.a. via familieleden en vrienden.’
Volkov hoopt via de duizenden jongeren die van Navalny’s veelal online campagne op de hoogte zijn ook hun naasten en de ouderen in de provincie te bereiken. De propaganda die zij dagelijks via de staatstelevisie tot zich krijgen is geen reden tot wanhoop denkt hij. ‘Het zijn de mensen van middelbare leeftijd en bejaarden die televisie kijken. Dat is dus de generatie die is opgegroeid in de Sovjet-Unie en die is gewend dat men op televisie altijd liegt. Dus een omaatje in de provincie die nog geen YouTube kijkt maar wel televisie, die weet misschien niet precies wat er waar of niet waar is, maar ze gelooft echt niet alles. Dus zodra wij deze groep wel zouden bereiken of dat nu via YouTube is omdat de kleinkinderen het laten zien of op een andere manier, zullen ze echt wel ontvankelijk zijn voor onze ideeën.’
Hoe wordt de campagne gefinancierd?
‘De campagne draait voor 99% op vrijwilligers. Alles wordt gefinancierd op basis van donaties. Verspreid over de 80 kantoren door heel het land hebben we een kleine 300 betaalde medewerkers in dienst. Die 3 à 4 medewerkers per kantoor krijgen een salaris dat tegen het modale inkomen van de betreffende regio aanligt. In Moskou is dat rond de 50.000 tot 60.000 roebel (730 tot 870 euro). Zelf ontvang ik geen salaris. Er is namelijk niet genoeg geld om mij naar marktwaarde te betalen. Maar ik zie het als een investering in de toekomst. Daarnaast ben ik zelfstandig ondernemer, met een eigen IT bedrijf waar ik mijn inkomsten uithaal.’
Wat hebben jullie tot nu toe bereikt?
‘We voeren de grootste verkiezingscampagne van het land. We hebben meer dan 200 miljoen roebel aan particuliere giften opgehaald. Dat is nog nooit vertoond. Als wij er niet waren dan zouden de verkiezingen volgens het bekende formaat verlopen, dus het zou gaan tussen Poetin, Zjirinovski en Javlinski. Niemand zou er naar omkijken. Nu zijn honderdduizend jonge mensen zich gaan interesseren voor de politiek, de toekomst van het land houdt hen bezig. En wij dwingen de regering om hierop te reageren. Alles wat ze nu doen, moet je zien in de context van het politieke gevecht dat ze met ons leveren.’
Ksenia Sobtsjak heeft zich onlangs kandidaat gesteld. Heeft dat invloed op jullie campagne?
‘Nee, wij oefenen juist invloed uit. Ksenia Sobtsjak die zich kandidaat stelt voor de presidentsverkiezingen kon alleen gebeuren omdat onze campagne er is.’
'Slechts een heel kleine groep is tevreden. De meerderheid wacht op verandering'
Wat kunnen jullie de Russen bieden?
‘Rusland is het rijkste land van Europa met oneindig veel grondstoffen. Een vat olie kost inmiddels ook alweer 60 dollar. Toch is ons land straatarm met een slechte infrastructuur, verschrikkelijke wegen en ziekenhuizen. Russische burgers zouden in welvaart kunnen leven zoals in Scandinavië en Canada. Als we de corruptie overwinnen. De meest simpele problemen zijn te herleiden tot corruptie. Dat weet ik goed als voormalig lid van de stedelijke Doema in Jekaterinburg. Als er een gat in de weg gerepareerd moet worden dan wordt er in plaats van 10 centimeter slechts 5 centimeter grind gebruikt. Zo’n reparatie van de wegen wordt gegund aan bijvoorbeeld een neef van de broer van de persoon die gaat over deze budgetten. Op die manier verdwijnt het geld. Om die corruptie te overwinnen hebben we vrije pers nodig, een onafhankelijk rechtssysteem en eerlijke verkiezingen.’
In hoeverre zitten de Russen op dergelijke veranderingen te wachten?
‘Slechts een heel kleine groep is echt tevreden. Waarschijnlijk diegenen die van het regime profiteren. De meerderheid zit wel op verandering te wachten. Maar omdat ze van alternatieve informatiebronnen zijn afgesneden weten ze niet waar die veranderingen vandaan moeten komen.’
In de staatsmedia wordt Navalny van van alles en nog wat beschuldigd, onder andere van xenofobie. Hoe kijkt u daar tegenaan?
‘Dat is zuivere propaganda. Ik ondersteun Navalny’s standpunt wat betreft de invoering van een visumregime voor de Centraal Aziatische landen. Wij willen een open grens, zonder visums met Europa maar men zal de visumplicht voor Russen nooit intrekken zolang de grens met Centraal Azië niet dicht is.’
Wat zou er gebeuren met die miljoenen illegale migranten als Navalny president zou worden?
‘Die worden dan uitgezet. Ze heten niet voor niets illegalen. Het spijt me, maar is wat momenteel gebeurt dan zo humaan? Migranten worden voortdurend teruggestuurd. Bovendien is het een bron van inkomsten voor de politie. Ze pakken iemand op, vragen 50.000 roebel en laten ze weer gaan. Die open grens met Centraal Azië is op dit moment niet alleen een bron van corruptie, maar ook van drugsverkeer en radicale Islam. Natuurlijk heeft de Russische economie arbeidsmigranten nodig. Maar we willen dat het duidelijk is voor hoe lang iemand komt en waar hij zich bevindt. De migratiedienst schat dat er op dit moment tussen de 5 en 10 miljoen illegale migranten in Rusland zijn. Die ruwe schatting geeft al aan hoeveel onduidelijkheid er is over wie die migranten zijn en waar ze leven. Dan hebben we het nog niet eens over hun leefomstandigheden. Die zijn vaak ronduit verschrikkelijk.’
Stel Navalny wordt president. Wat zou hij als eerste doen?
‘De politieke gevangenen bevrijden en die ambtenaren straffen die niet kunnen uitleggen hoe ze aan hun paleizen, jachten en inkomsten komen. Daarnaast natuurlijk een hervorming van het rechtssysteem. Zonder onafhankelijke rechtspraak hebben alle andere veranderingen die we willen invoeren geen zin.’
'Het wordt een politiek gevecht van lange adem'
Hoe ziet uw ideale Rusland eruit?
‘Allereerst zie ik Rusland als een Europees land. In het begin zal het vergelijkbaar zijn met Oost-Europese landen. Dus een land met problemen maar waar de meerderheid van de inwoners een waardig bestaan kan leiden. Een land waar maatschappelijke instituten zoals de rechtspraak werken, en waar de regering niet steeds uit dezelfde mensen bestaat. Op de lange termijn zie ik een rijke toekomst weggelegd voor Rusland. Kijk maar naar de grondstoffen maar ook naar het talent in ons land. We winnen nog steeds vaak op wiskunde olympiades! Maar laten we op zijn minst het niveau van Estland halen!’
Poetin wordt waarschijnlijk herkozen. Hoe willen jullie het enthousiasme voor Navalny ook na die tijd vasthouden?
‘Inderdaad zal Poetin – ook onder de voor ons meest gunstige omstandigheden – weer president worden. Het wordt een politiek gevecht van de lange adem. Maar autoritaire regimes zoals dat van Poetin zijn eindig. Het Rusland van Poetin verschilt in essentie niet veel van het Indonesië van Soeharto of het Portugal van Salazar. Het draait allemaal om het verkopen van de olie terwijl het volk tevreden wordt gehouden met een zo laag mogelijke levenstandaard. Ondertussen vult de regering zelf haar zakken. Dit soort regimes vallen of staan vaak met hun oprichter. Na de dood van hun leider transformeren ze in een meer acceptabelere staatsvorm. Ik verwacht meer democratie in de nabije toekomst.’