Wilders gaat naar Moskou. Lang was er in de Tweede Kamer consensus over de hoofdlijnen van het Ruslandbeleid van Nederland. De vermoedelijke betrokkenheid van Russische militairen bij het neerschieten van de MH17 in juli 2014 droeg daaraan bij. Anders dan zijn geestverwanten in Europa hield PVV-leider zich sinds de MH17-ramp op de vlakte. Daarin komt nu verandering. ‘Rusland staat aan onze kant’, aldus Wilders. Wat is er gebeurd?
door Hubert Smeets
Lang heeft Geert Wilders getalmd. Maar nu heeft de PVV-leider dan toch een eigen Rusland-lijn uitgezet. Hij wil een positieve band met de leiding in Moskou opbouwen. Die koers van de PVV onderscheidt zich van bijna alle andere politieke partijen in Nederland maar spoort weer wel met die van zijn geestverwanten elders in Europa. Geert Wilders gaat begin volgend jaar naar de Doema in Moskou om daar ‘te laten zien dat er hier ook patriotten zijn’. Of hij door president Vladimir Poetin zal worden ontvangen, is onbekend. Hoe dan ook: ‘Rusland staat aan onze kant’, zegt Wilders in een interview met Elsevier.
Zijn keuze voor Rusland wordt vooral ingegeven door het Russische patriottisme en de rol die Moskou in het Midden-Oosten speelt. ‘In plaats van kritiek uit te oefenen, moeten we beseffen dat Rusland onze bondgenoot is in de strijd tegen terrorisme en massa-immigratie vanuit Afrika. Zij hebben daar net zo veel mee te maken als wij’, aldus Wilders in het vraaggesprek met Elsevier-redacteur Eric Vrijsen. De PVV'er gaat daarom ‘tegenwicht bieden aan de hysterische russofobie die her en der heerst’.
Geert Wilders tussen Marine Le Pen en Frauke Petry. Foto Twitter
Volgens Wilders wordt Rusland misbruikt door politici uit het regerende establishment. ‘Ik vermoed dat zulke politici [zoals D66-fractievoorzitter Alexander Pechtold in Nederland, HS] valse vijandbeelden scheppen om te verhullen wat echt belangrijk is, namelijk strijd tegen de islam.’
Ook als het gaat om vrede en veiligheid in Europa kiest de PVV voor toenadering tot Rusland. Moskou voelt zich in de ogen van Wilders terecht bedreigd door de uitbreiding van de NAVO in oostelijke richting. ‘Ik ben een groot fan van de NAVO en de Amerikanen, maar hier heeft Rusland een punt’, aldus de fractievoorzitter van de PVV in de Tweede Kamer.
Over zijn bezoek aan de Doema begin volgend jaar heeft Wilders medio november overleg gevoerd met de Russische ambassadeur in Den Haag, Aleksandr Sjoelgin. De PVV betaalt die reis zelf, zegt Wilders. ‘Ik accepteer geen leningen en geen giften uit Rusland. Dat deed ik nooit en dat zal ik niet doen. Er rollen geen roebels door de gangen van de PVV.’
In voetsporen Front National
Geert Wilders treedt met deze politieke trip – hij gaat niet als gewoon burger, maar als volksvertegenwoordiger – in de voetsporen van zijn geestverwanten, die zich binnen het Europees Parlement hebben verenigd in de fractie Europe of Nations and Freedom. Eerder afgelopen jaar waren onder anderen Marine Le Pen (Front National, Frankrijk), Heinz-Christian Strache (FPÖ, Oostenrijk), Frauke Petry (voormalig Alternative für Deutschland) en Matteo Salvini (Lega Nord, Italië) in Moskou op bezoek bij president Vladimir Poetin of andere hoge regeringsfunctionarissen.
Marine Le Pen liet zich ook financieel ondersteunen door Russisch geld. Het Front National ontving in 2014 een lening van 11 miljoen euro, waarvan 9,4 miljoen euro werd overgeboekt via de in Praag gevestigde First Czech Russian Bank en de Europarlementariër Jean-Luc Schaffhauser. Het Front National vroeg in 2016 om een nieuwe lening van 26 miljoen euro, nodig om de verkiezingscampagnes in 2017 te kunnen financieren. Dat krediet kreeg de partij vermoedelijk niet, hoewel Le Pen zich in de aanloop naar de presidentsverkiezingen schaarde achter de annexatie/hereniging van de Krim in 2014. Dit jaar maakte de regering in Moskou juist aanstalten het eerdere verstrekte geld terug te vorderen.
Succesvolle partijdiplomatie Moskou
Het voornemen van PVV-leider Wilders om poolshoogte te nemen in Moskou is de zoveelste bevestiging dat de Russische leiding waarde hecht aan nauwe banden met de partijen uit de fractie Europe of Nations and Freedom.
Marine Le Pen op bezoek bij president Poetin. Foto Kremlin
Tot een paar jaar geleden had de regering van Rusland vooral goed contact met het Front National en Lega Nord. In andere Europese landen moest ze het doen met bewegingen aan de flanken van het politieke spectrum, meestal in de hoek van radicaal rechts en soms ook ter linkerzijde. Bij het afscheidingsreferendum op de Krim in maart 2014 bijvoorbeeld waren weliswaar waarnemers aanwezig van het Vlaams Belang (België), FPÖ en BZÖ (Oostenrijk), Die Linke (Duitsland) en de communistische KKE (Griekenland), maar ook representanten van groepen als het extreemrechtse Jobbik uit Hongarije en de ‘nationaal bolsjewistische’ Parti Communautaire National-Européen, een partij die neonazi’s en maoïsten samenbrengt en uiteenlopende leiders als Slobodan Milosevic en Moammar Gaddafi heeft ondersteund.
Sinds 2016 zijn die marginale groepen niet meer zo belangrijk. Officiële samenwerking met de grote zusterpartijen van de PVV is relevanter voor Moskou geworden.
MH17
In dit kamp ontbrak tot nu toe echter de PVV van Wilders. Hoewel de PVV-fractie in het Europees Parlement meestal met de andere partijen in Europe of Nations and Freedom stemt tegen Moskou-kritische resoluties, hield de partijleider in Den Haag zich steeds op de vlakte als het Ruslandbeleid van de Nederlandse regering aan de orde was.
De MH17-crash was daarbij cruciaal. Die ramp, waarbij 194 Nederlanders omkwamen, raakte niet alleen grote delen van de samenleving maar ook de overgrote meerderheid van de Tweede Kamer. Anders dan sommige ‘burgerjournalisten’ en ‘Boek-sceptici’ in Nederland, die geen vertrouwen hechten aan de voorlopige resultaten van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) en het Joint Investigation Team (JIT) sprak Wilders zich jarenlang niet negatief uit over de kwaliteit van het onderzoek.
De PVV onderschreef in oktober 2015 het eerste rapport van de OVV. Daarin is sprake van een Boek-raket, die de Maleisische Boeing heeft neergehaald. Sommige sceptici bleven niettemin geloven in de versie dat de MH17 zou zijn neergeschoten door een Oekraïens SU-25-gevechtsvliegtuig, een theorie die vier dagen na de ramp door het Russische ministerie van Defensie werd gelanceerd maar nu ook in Moskou niet meer wordt verdedigd. Wilders op zijn beurt zweeg over alle scenario’s die de ronde deden.
In een interview met de BBC begin 2017 liet de PVV-leider echter wel in het midden of ook hij ervan uit gaat dat de Boek-raketinstallatie die de Maleisische Boeing neerschoot boven de Donbas uit Rusland afkomstig was. Wilders zei tegen de BBC er niet om te willen wedden of het nu wel of niet een Russische Boek is geweest.
In retrospectief blijkt dat het begin van een koerswending te zijn geweest.
Sindsdien is er in de politieke kaart van Nederland bovendien ook iets anders veranderd. De PVV, de op een na grootste fractie in de Tweede Kamer, moet in het parlement sinds maart 2017 het Forum voor Democratie (FvD) naast zich dulden.
Partijleider Thierry Baudet van FvD appelleert aan groepen kiezers, die voor Geert Wilders grotendeels onbereikbaar zijn gebleven. Beide partijen zijn tegen de Europese Unie. Net als de PVV is ook FvD tegen het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. Maar de partij van Baudet heeft dat standpunt ingebed in een opvatting over het huidige Rusland. In zijn partijprogramma bepleit FvD een ‘normalisering van de relatie met Rusland’, zonder dat daaraan voorwaarden worden gesteld, bijvoorbeeld rond de MH17, en stelt het Forum vast dat er weliswaar extra moet worden geïnvesteerd in de krijgsmacht maar dat er geen sprake is van een ‘acute buitenlandse dreiging’.
Eén pro en vier anti’s
De aantrekkingskracht van het huidige Rusland ligt in het patriottisme en de vier anti’s die het Kremlin sinds de herverkiezingen van president Vladimir Poetin in 2012 uitdraagt. Anti-migratie, anti-universele waarden, anti-EU en anti-Amerika. De anti-islamitische agenda van de nieuw rechtse, niet-liberale partijen in Europa past daarin. Het volksnationalisme herkent zich in het patriottisme in Rusland. Net als Donald Trump met zijn leuze ‘Make America great again’, streven Rusland en de partijen uit Europe of Nations and Freedom naar een herstel van het verleden.
Die wederzijdse aantrekkingskracht is op zichzelf niet nieuw. Antiwesterse gevoelens zoeken al anderhalve eeuw een uitlaatklep in pro-Russisch sentiment. Vooral in Europa, om preciezer te zijn vooral in Duitsland, is het een oude trend om bij de nakende ondergang van het Avondland in Rusland te rade te gaan. Friedrich Nietzsche deed dat in zijn Götzen-Dämmerung (1889). Onder het kopje Kritik der Modernität schreef Nietzsche dat Rusland ‘de enige macht is die vandaag nog een lange adem in zijn lijf heeft, die kan wachten en een belofte in zich heeft in tegenstelling tot de erbarmelijke Europese kleinstaterij en nervositeit’. En het Westen? ‘Dat leeft in het heden en jachtig. Dat leeft onverantwoordelijk. En juist dat noemt men vrijheid,’ vond Nietzsche eind negentiende eeuw.
Het idee dat in Rusland nog wél geestelijke of politieke diepgang te vinden is, in tegenstelling tot het oppervlakkige Westen, is ook nooit voorbehouden geweest aan de ene of de andere ideologische kring. De russofilie als tegenhanger van russofobie bereikte nota bene in de Weimarrepubliek (1919-1933) een hoogtepunt onder linkse én rechtse intellectuelen. ‘Allen zwichtten voor een antidemocratische en antiwesterse aantrekkingskracht die de jonge Sovjet-Unie op hen uitoefende net zoals het tsarisme eerder,’ aldus de Duitse historicus Jörg Himmelreich drie jaar geleden in een essay voor de Neue Züricher Zeitung.
Het denken van Thierry Baudet past in deze traditie. Geert Wilders is in deze bijt wel een vreemde eend. Zijn positieve oriëntatie op de Verenigde Staten laat zich niet zomaar verzoenen met het anti-Amerikanisme van zijn meeste geestverwanten in Europa. Het presidentschap van Donald Trump, die zelf een positieve Rusland-koers voorstaat en beide parlementariërs al steunde voordat hij in november vorig jaar werd gekozen, verbindt Baudet en Wilders nu op politiek niveau en stimuleert tot een ‘vriendschappelijke en serieuze benadering’ van Rusland, zoals de PVV-leider het in het interview met Elsevier zegt.
