De terugkeer van de Russische parlementsleden in de Raad van Europa is een stap dichterbij gekomen, maar nog niet geregeld. De 18-tallige Russische delegatie zal naar verwachting  in januari niet haar opwachting maken voor het nieuwe zittingsjaar van de Parlementaire Assemblee. In elk geval moet eerst Poetin herkozen zijn.

door Hella Rottenberg

De Russen willen harde garanties dat ze niet geconfronteerd worden met een afwijzing van hun volwaardige deelname, inclusief stemrecht.  Wel zal Rusland zitting nemen in een werkgroep van alle 47 lidstaten die de opdracht krijgt nieuwe regels voor te stellen, waardoor wellicht het ontnemen van stemrecht aan een lidstaat in de toekomst uitgesloten wordt.

Dit is de uitkomst van informeel overleg in Parijs tussen een hoge Russische parlementaire delegatie en vertegenwoordigers van de politieke fracties van de Parlementaire Assemblee. Er is een 'open en eerlijk' gesprek gevoerd, verklaarde de voorzitter van de Assemblee Stella Kyriakides. Tijdens deze eerste ontmoeting sinds maart  bleef een 'kloof over een groot aantal politieke kwesties' bestaan, maar werd de noodzaak van verdere dialoog onderkend, zo maakte zij bekend.

Vice-voorzitter Doema Tolstoj: 'Januari is te vroeg'. Foto rechtenvrij

'Meerderheid voor terugkeer'

SP-Eerste Kamerlid Tiny Kox, die deelnam aan het overleg, had op meer gehoopt. Hij dacht dat het overleg de crisis tussen Rusland en de Raad van Europa uit de wereld zou helpen en dat de Russische delegatie in januari haar geloofsbrieven zou komen aanbieden. Kox is er naar zijn zeggen van overtuigd dat de meerderheid van de 324 leden tellende Parlementaire Assemblee, mocht het tot een stemming komen, de terugkeer van de Russische delegatie zou aanvaarden en haar stemrecht zou verlenen. Voor de Russen was echter alleen een harde garantie, dat de Assemblee dit zal besluiten, voldoende om hen over de streep te trekken.

In 2014 stemde de Parlementaire Assemblee voor een resolutie die de 18 Russische parlementsleden hun stemrecht ontnam als strafmaatregel voor de inmenging van Rusland in Oost-Oekraïne en de annexatie van de Krim. Het jaar daarop meldde de Russische delegatie zich in Straatsburg, maar kreeg het lid op de neus, toen de Assemblee de maatregel verlengde. In 2016 en 2017 bleven de Russische parlementariërs weg en verklaarden pas te zullen terugkeren als hun rechten volledig zouden zijn hersteld. Er ontstond een impasse, want  hoe  kon de Assemblee de sanctie opheffen, zonder dat er iets was verbeterd met betrekking tot Oost-Oekraïne en de Krim? Rusland verhoogde de druk door te dreigen helemaal uit de Raad van Europa te stappen en schortte het betalen van zijn contributie op.

Als Rusland de Raad van Europa daadwerkelijk de rug zou toekeren, zou dit volgens verdedigers van mensenrechten een enorme slag voor Russische burgers zijn. Dankzij het lidmaatschap van de Raad van Europa kunnen Russische burgers zich met klachten wenden tot het Europese Hof van de Rechten van de Mens.  Uitspraken van dit Hof zijn bindend. Tanya Lokshina, programma directeur van Human Rights Watch in Moskou, noemt het Hof ‘het meest effectieve mechanisme voor de bescherming van mensenrechten waar het Rusland betreft’.

Januari is 'te vroeg'

Met het instellen van een ad hoc werkgroep, die voorstellen gaat doen voor een nieuwe werkwijze van de Raad van Europa, is er een route uitgezet naar een oplossing zonder dat een van de partijen veel gezichtsverlies  hoeft te leiden. 'Als wij de Raad van Europa en zijn rol deze eeuw willen behouden, moeten we het natuurlijk zo regelen, dat er niet gediscrimineerd wordt en dat een dergelijke mogelijkheid in het reglement van de Assemblee wordt uitgesloten', zo zei Doema-lid Sloetski. Dit besluit te nemen is volgens hem voor de Assemblee echter niet eenvoudig.

In januari zullen de Doema en de Federatieraad stemmen of Rusland in 2018 wil meedoen aan de Parlementaire Assemblee. De kans dat deze stemming een positieve uitkomst heeft, is evenwel vrijwel nihil, zo blijkt uit de uitspraken van de Russen die voor het overleg in Parijs waren. Leonid Sloetski, de voorzitter van de buitenlandcommissie van de Doema, acht de kans 'zeer klein'  dat Rusland in januari in Straatsburg weer gaat meevergaderen in de Assemblee. En volgens de vice-voorzitter van de Doema Pjotr Tolstoj is januari  'te vroeg'.

Risico voor gezichtsverlies

April 2018 is door de Russen gesuggereerd als een beter moment om zich weer in Straatsburg te melden. In januari achten ze het risico van een affront te groot. Het zou gezichtsverlies betekenen voor Poetin. Met de presidentsverkiezingen van maart voor de boeg, wil de Russische regering dit beslist vermijden. In april zal Poetin herkozen zijn en zouden de Russen met een verwijzing naar het gegroeide vertrouwen door het samenwerken in de  werkgroep van de Raad van Europa wellicht durven terugkeren.

De terugkeer van de Russen werd urgent niet alleen door het dreigement van Rusland het lidmaatschap op te zeggen, maar ook omdat de Assemblee in januari enkele sleutelfunctionarissen moet kiezen: een Commissaris voor de Mensenrechten en een rechter voor het Europees Hof voor de Mensenrechten. Door niet mee te stemmen zullen deze instellingen voor de Russen minder legitiem worden.  Volgens Tiny Kox heeft Rusland dit dan aan zichzelf te wijten, want áls de Russen hun geloofsbrieven zouden aanbieden, zouden ze mogen meestemmen, omdat deze  stemmingen plaatsvinden voordat de Assemblee over de geloofsbrieven besluit en tot dat moment alle delegaties mogen stemmen. 'Tot mijn spijt durven de Russen het risico niet te nemen', zegt Tiny Kox. 'Ik heb steeds benadrukt dat de klacht van de Russen dat ze niet mogen meestemmen niet opgaat, als ze hun geloofsbrieven niet aanbieden.'

Struikelblokken

Rusland wil graag lid van de Raad van Europa blijven, zo werd duidelijk uit de gesprekken in Parijs. Maar op de weg naar volwaardige terugkeer liggen struikelblokken. Oekraïne is actief bezig om lidstaten te bewerken om in de woorden van Kox 'toenadering met Rusland te saboteren'.  Kiev vindt de Baltische staten aan zijn zijde en een welwillend gehoor voor zijn standpunt in sommige Scandinavische landen.

Maar het feit dat vrijdag, de dag na het overleg, in het Bureau van de Parlementaire Assemblee tot de ad hoc werkgroep  werd besloten met slechts twee stemmen tegen - een Oekraïner en een Litouwer - geeft volgens Kox aan dat de meerderheid de sanctie tegen Rusland contraproductief vindt en een manier zoekt om er van af te komen.

Zie ook Oplossing: sanctie opheffen, Rusland volledig terug in Raad van Europa en 'Without European Court Russians will be unprotected'