Rusland zet de wereldwijde internetconcerns Google en Amazon onder druk om mee te werken aan het verbod van de berichtendienst Telegram. De Russische overheid kan het niet meer alleen, nu blijkt dat ze niet in staat is om Telegram in Rusland effectief te blokkeren. Telegram is er tot nu toe namelijk in geslaagd om grotendeels uit de greep te blijven van Roskomnadzor, de staatsinspectie voor de communicatiesector in Rusland. Andere sites hebben wel last van de actie tegen Telegram. Een medewerker van president Poetin heeft zich daarvoor verontschuldigd.

Pavel Doerov, oprichter van Telegram, houdt vast aan recht op privacy. Foto rechtenvrij

Telegram is populair omdat het de berichten zo versleutelt dat niemand ze kan kraken. De inlichtingendienst FSB eiste echter toegang tot die data met het argument dat terreurnetwerken moeten worden opgespoord. Omdat Telegram weigerde, werd de rechter erbij gehaald. Deze besloot vorige week dat de chatdienst mag worden geblokkeerd.

Roskomnadzor begon vervolgens op maandag 16 april met zijn pogingen om de services van Telegram voor het Russische publiek af te sluiten. Daarbij werden op een zeker moment 2,5 miljoen IP-adressen van Google en Amazon geblokkeerd. Telegram zelf bleef echter in de lucht. Na de uitspraak van de rechter had Telegram zijn data verplaatst naar servers in de clouds van deze twee techgiganten.

Grof geschut versus wizzkids

Eigenaar en oprichter van Telegram, Pavel Doerov, wilde niet dat zijn klanten, om de Russische autoriteiten te omzeilen, zelf virtueel privénetwerk (VPN) zouden moeten aanleggen. Nadat het verbod door de rechter was goedgekeurd, ging Telegram er daarom toe over om de app via steeds nieuwe IP-adressen aan te bieden, die ook toegankelijk zijn voor klanten zonder VPN. Doerov had daartoe adressen aangemaakt bij cloud-servers van onder meer Google en Amazon. De vanuit Riga opererende nieuwsite Meduza heeft deze methode in zijn Engelstalige versie helder uitgelegd.

Daarmee ontketende Doerov een klassiek kat-en-muisspel. Op deze manier hoefden de gebruikers van Telegram weinig tot niets te doen om toegang te houden tot de app, terwijl Roskomnadzor steeds achter de feiten aanliep. Eén van de gevolgen was dat de inspectiedienst, met hagel schietend, eveneens IP-adressen ging platleggen die niet aan Telegram toebehoorden. Zodoende werden ook andere Russische internetbedrijven die gebruik maken van de servers van Google en Amazon getroffen door de blokkade, zoals andere berichtendiensten, online-winkels, scholen, taxicentrales en zelfs autodealers.

De speciale internetadviseur van  president Vladimir Poetin heeft zich voor de televisie verontchuldigd voor deze 'ingewikkelde geschiedenis'. Volgens de presidentiële adviseur German Klimenko moet Roskomnadzor voortaan 'accurater' werken. Klimenko voegde er tegelijkertijd ook een dreigement aan het Russische bedrijfsleven aan toe. De problemen illustreren ook dat het voor Russische ondernemingen riskant is om met Amerikaanse cloud-diensten te werken, aldus Klimenko bij de televisiezender NTV. Klimenko waarschuwden ook Google, Amazon en Facebook dat ze zich moeten voegen naar de Russische wetgeving.

De omwegen die Telegram aanlegt, kosten uiteraard geld, maar niet heel veel. Volgens experts, die door de nieuwssite RBK werden geraadpleegd, kan Telegram dit lang volhouden en intussen werken aan nieuwe alternatieve wegen om zijn app voor de Russische markt beschikbaar te houden. Bovendien is het aantal gebruikers in Rusland sinds de blokkade door Rozkomnadzor met een kwart toegenomen.

Motieven Pavel Doerov

Pavel Doerov, die sinds 2014 niet meer in Rusland woont, omdat hij last kreeg met de autoriteiten, heeft gezegd dat hij een politieke strijd voert. ‘De terreurdreiging in Rusland zal niet verminderen, want extremisten zullen versleutelde communicatiekanalen blijven gebruiken via andere berichtendiensten of via VPN. Het verbod is volgens ons ongrondwettig en wij zullen het recht op geheime correspondentie voor Russen blijven verdedigen’, zo reageerde Doerov. Later maakte hij bekend miljoenen uit eigen zak te willen betalen aan mensen die via VPN en Proxy-servers Telegram actief kunnen houden. Doerov wil in bitcoins uitbetalen. 

Het conflict tussen Doerov en de Russische overheid escaleert zo verder. Roskomnadzor eist nu van Google en Amazon dat het geen ruimte meer biedt aan Telegram. Apple en Google moeten ook de verkoop van de Telegram-app gaan staken. Als Amerikaanse concerns de Russische berichtendienst blijven ‘hosten’ dan lopen ze het risico dat zij worden gesloten, zei Roskomnadzor-chef Aleksandr Zjarov in een interview met dagblad Izvestia. 

Ook Facebook moet er rekening mee houden te worden gesloten als het concern van Mark Zuckerberg zich niet voegt naar de eisen van Rusland door de data van de gebruikers onder Russisch toezicht te plaatsen, aldus Zjarov. Volgens de journalist en inlichtingenspecialist Andrej Soldatov, kenner van de FSB en andere staatsveiligheidsdiensten, is het niet verbazingwekkend dat Zjarov zijn blik naar Facebook, Amazon en Google verbreed. ‘Ze hebben besloten dat de politieke kosten van het blokkeren van Telegram en miljoenen IP-adressen niet zo hoog zijn. Als je die grens eenmaal over bent, kun je alles doen,’ aldus Soldatov in een interview met The Guardian.

Lange adem?

Of met deze omwegen Telegram op langere termijn gered kan worden, is de echter vraag. Nieuwe anti-terrorismewetgeving in Rusland heeft het gebruik van privé-communicatiekanalen aan strenge regels onderworpen. De telecomwaakhond Roskomnadzor heeft laten weten omzeiling van de blokkade niet te zullen natrekken. Dat is het werk van de justitiële instanties, aldus directeur Zjarov. Telegram heeft in Rusland tussen de 12 en 15 miljoen gebruikers. Ook elders is Telegram een populair communicatiekanaal. Wereldwijd zijn er 200 miljoen gebruikers, vooral in landen waar de overheid graag controle uitoefent is de app een belangrijke dienst. In Iran, bijvoorbeeld, zijn er liefst 50 miljoen gebruikers, in Saoedi-Arabië 3,5 miljoen. Pavel Doerov heeft Telegram zo ingericht dat de privacy van gebruikers heel goed is beschermd. De dienst werkt met een end-to-end encryptie, waarbij de berichten zonder tussenkomst van een provider van telefoons naar telefoon worden gezonden.