De vierde en volgens de grondwet laatste termijn van president Poetin begint onder een ongelukkig gesternte. Hij mag dan een schitterende verkiezingsoverwinning hebben geboekt,  bij zijn inauguratie menen vele commentatoren – ook in Rusland – dat de glans al dof aan het worden is. Durft hij te hervormen of stuurt hij Rusland dieper de stagnatie en het isolement in? De voortekenen wijzen op het laatste.

 Poetin wordt voor de vierde keer ingezworen als president. Foto Kremlin.ru

door Hella Rottenberg

Twee weken voor zijn herverkiezing deed Poetin beloften om het welzijn van de bevolking te verbeteren en het land te moderniseren. Forse investeringen in wegen en transport, in gezondheidszorg en onderwijs werden aangekondigd. Pensioenen zullen gelijke tred houden met de verhoging van salarissen, de demografische daling zal worden gestopt, huizenbouw en stadsvernieuwing staan hoog op de agenda.

Op de dag van zijn inauguratie tekende Poetin een decreet met een lange reeks doelstellingen voor zijn nieuwe zesjarige termijn. In deze mei-decreten ontbreekt iedere beschrijving van de manier waarop Rusland naar deze vergezichten kan toewandelen.  

Een paar punten:

• Rusland moet over zes jaar tot de vijf grootste economieën ter wereld horen
• Het aantal mensen werkzaam in het MKB moet toenemen tot 25 miljoen mensen
• De levensverwachting moet stijgen tot 78 jaar
• De lucht moet 20 procent schoner zijn
• Rusland moet in de top tien staan van landen voor wat betreft  onderwijs en in de top vijf voor wat betreft wetenschappelijk onderzoek en technische ontwikkeling.

Economen betwijfelen openlijk het realiteitsgehalte van de plannen.
Rusland kampt met economische stagnatie, sancties en gebrek aan investeringen, dus waar haalt de overheid het geld vandaan?  Het groeitempo van de Russische economie is de vorige termijn van Poetin gemiddeld onder de 1% blijven steken, en dat terwijl de olieprijs de afgelopen twee jaar is verdubbeld.

Over de economische sancties van Europa en Amerika haalde Rusland tot voor kort zijn schouders op, tot op 6 april de VS weer met nieuwe maatregelen kwamen waardoor met name de aliminiumexport een geweldige opdonder kreeg. Het is onvoorspelbaar aan wie Washington de volgende klap uitdeelt. Dit maakt van Russische obligaties en aandelen een giftig bezit. Investeerders willen ze kwijt, maar niemand durft ze te kopen. De Russische staat zal moeten bijspringen om grote industrieën waar tienduizenden mensen werken overeind te houden.

Steeds meer staatsbedrijven

Het uitblijven van investeringen is het gevolg van een feitelijke deprivatisering van de economie. De afgelopen jaren heeft de staatssector zich weer meester gemaakt van tweederde van de economie. Tussen 2005 en 2015, zo schat de Russische Federale Antimonopolie Dienst, is het aandeel van de staat en de staatsbedrijven gestegen van 35 naar 70% van het BNP. De staatssector verdringt het particuliere bedrijfsleven, want de overheid trekt de eigen bedrijven voor en ontwricht het economische leven. Tel daarbij op vriendjespolitiek en nepotisme waar het gaat om  de particuliere sector, willekeur en rechteloosheid plus de buitenlandse sancties en ‘een slechter klimaat voor investeringen kun je niet verzinnen’, zo schreef onlangs publicist Boris Grozovski.

De financiering van de extra uitgaven wordt een lastige puzzel. Het reservefonds van olie-inkomsten is uitgeput. En een groeispurt van de economie ligt niet in de rede, al belooft – of hoopt – Poetin in zijn ‘mei-decreten’ op een verhoging van de arbeidsproductiviteit van 5% per jaar.  Een andere optie waarover wordt gesproken, is verhoging van de belastingen – de flattax op de inkomsten van burgers bijvoorbeeld van 13% naar 15% optrekken  -, of van de pensioenleeftijd. Beide impopulaire maatregelen, waartegen Poetin opziet.

Nog een mogelijkheid is de geldpers aanzetten of het begrotingstekort laten oplopen. Poetin beschouwt een stabiele roebelkoers en lage inflatie als de kurk waarop de tevredenheid en rust van de maatschappij drijft, dus dat hij dit uitgangspunt zal loslaten ligt niet voor de hand.  Blijft over bezuinigingen op de andere overheidsuitgaven: de bureaucratie, defensie en veiligheidsdiensten.

Hervormer Koedrin

Alexei Koedrin, de liberaal denkende vroegere minister van Financiën en persoonlijke vriend van Poetin,  over wie speculaties gingen dat hij zou terugkeren in de regering of een functie zou krijgen in de presidentiële administratie, pleit voor zo’n ombuiging. In Poetins derde termijn is aan defensie en veiligheid zes jaar lang  veel geld toebedeeld, de komende zes jaar zijn de sociale uitgaven aan de beurt, vindt Koedrin. 

Zijn programma, dat hij 21 maart in de krant Kommersant publiceerde, beperkt zich niet tot verschuivingen in de begroting. Meer vrijheden en meer democratie zijn nodig willen economische hervormingen kunnen slagen. ‘Zonder vergroting van de ruimte voor politieke concurrentie is ontwikkeling niet mogelijk’, schrijft Koedrin  zonder omhaal. Hij wil Rusland ombouwen van grondstoffenproducent naar een moderne, gedigitaliseerde, concurrerende en op export gerichte economie.

Daarvoor is aansluiting bij Europa en de rest van de wereld nodig en vrijheid onontbeerlijk. Koedrin liet zich in niet mis te verstane termen uit over de blokkering van de versleutelde berichtendienst Telegram. Hij vond het niet alleen stom uitgevoerd, maar ook ‘een stap die de digitalisering van Rusland compliceert’. Zelf, zo liet hij weten, bleef hij Telegram gebruiken. Volgens de Financial Times zou Koedrin de man moeten worden, die voor Poetin de relaties met Europa op orde brengt, dat wil zeggen de sanctiepolitiek weet te stoppen.

Mocht Koedrin inderdaad een functie krijgen toebedeeld, dan is dit voor sommigen een signaal dat Poetin de noodzaak van hervormingen inziet. Zo zegt Jevgeni Gontmacher, een econoom die Koedrin goed kent: ‘Als Koedrin toetreedt tot de administratie of regering, zou dit aangeven dat zij het eens zijn over een agenda van verandering, ook in de buitenlandse politiek, want zonder zo’n verandering, zijn hervormingen simpelweg onmogelijk in Rusland.’  Anderen zijn sceptisch: zij geloven niet dat Poetin werkelijk politieke en economische hervormingen aandurft. Hij moet balanceren tussen allerlei machtsgroepen en is bang dat hij de greep verliest.

Medvedev weer premier

De benoemingen die maandag bekend zijn geworden, duiden bepaald niet op een koerswending. Dmitri Medvedev, de trouwe knecht van de president, is herbenoemd tot premier. Behalve dat dit een voortzetting van het beleid uit Poetins derde termijn symboliseert, trekt Poetin een lange neus naar de oppositie, naar Alexei Navalny die vorig jaar in tachtig steden betogers de straat op kreeg met een film op YouTube waarin de puissante rijkdom door corruptie van de premier aan de kaak werd gesteld. Hoezo corruptie? Hoezo protest? Medvedev wordt gewoon weer premier.

Koedrin wordt in elk geval geen minister van Financiën. Anton Siloeanov blijft op die post en wordt tevens eerste vice-premier.  Siloeanov was de opvolger van Koedrin, toen deze in 2011 zijn ontslag nam, omdat hij in conflict was geraakt met Medvedev over verhoging van het militaire budget. 

Het heeft er dus alle schijn van dat Poetin zijn beleid dat de afgelopen jaren steeds centralistischer en repressiever werd, zal continueren. Het betekent dat pas de wal het schip zal keren. Wie ook de opvolger van Poetin zal zijn, te benijden valt hij of zij niet.