Er zit nog geen schot in de eventuele terugkeer van Rusland in de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa. In juli ligt er in Straatsburg wellicht een resolutie ter tafel die dat mogelijk zou kunnen maken. Maar Oekraine stelt vier harde voorwaarden, anders stapt Kiev op. En Rusland eist ook het volle pond. De stand van zaken in de impasse.

door Hubert Smeets

Het is onwaarschijnlijk dat Rusland snel terugkeert in de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE) in Straatsburg. Rusland werd in 2014 geschorst vanwege de annexatie van de Krim en zijn aandeel aan de oorlog in de Donbas. Hoewel Oekraïne zo’n terugkeer niet meer categorisch afwijst, maar nu verbindt aan een viertal strikte voorwaarden, acht Rusland zelf de tijd nog niet rijp en weigert het welke concessie dan ook te doen. Het probleem spitst zich toe op de vraag of Rusland al dan niet onvoorwaardelijk zou kunnen terugkeren in de parlementaire vergadering van de Raad van Europa.

Vier harde eisen

Tot nu toe weigerde Oekraïne daarover na te denken, ongeacht de voorwaarden waaronder de schorsing van de Russische delegatie zou worden opgeheven.

Maar onlangs heeft Oekraïne volgens parlementslid Volodimir Ariev binnen de Raad van Europa ‘informeel’ een viertal harde eisen op tafel gelegd voor een eventuele terugkeer van de Russische parlementariërs in Straatsburg. Als Rusland die eisen zou honoreren, zou een compromis in zicht kunnen komen, liet de Oekraïense delegatieleider doorschemeren tijdens zijn bezoek aan Nederland. Volgens Ariev, een van de vele vicevoorzitters van de parlementaire assemblee, moet Rusland bereid zijn tot de volgende ‘reële stappen’.

1. Overeenstemming over een volwaardige internationale vredesmissie in de Donbas.
2. Openen van onderhandelingen over het ongedaan maken van de annexatie van de Krim.
3. Herstel van de burgerrechten van de Krim-Tataren en de Oekraïners op de Krim.
4. Vrijlating van de Oekraïense 'gijzelaars' die volgens Kiev in Rusland als 'politieke gevangenen' worden vastgehouden.

Volodimir Ariev. Foto PACE

Volodimir Ariev, een partijgenoot van president Petro Porosjenko, erkent dat met name punt 2 een eis is die niet onmiddellijk kan worden ingewilligd. ‘Terugkeer van de Krim naar Oekraïne kost uiteraard tijd. Maar Rusland moet wel stappen in die richting willen zetten en de rechten van de Krim-Tataren en Oekraïners op de Krim herstellen,’ zei Ariev medio juni ter toelichting in een vraaggesprek met de website RaamopRusland.

Ariev heeft de vier voorwaarden niet officieel maar slechts informeel te berde gebracht. Het Nederlandse Eerste Kamerlid Tiny Kox (SP), lid van de parlementaire vergadering, zegt desgevraagd niet op de hoogte te zijn van dit eisenpakket van Kiev. Sinds eind vorig jaar werkt de SP’er aan een compromis dat een terugkeer van de Russische delegatie in Straatsburg mogelijk zou moeten maken. Dat is vooralsnog niet gelukt.

Kox dacht een politieke oplossing te kunnen vinden in een formele redenering. Wegens de annexatie van de Krim en de militaire interventie in de Donbas is de Russische delegatie in 2014 weliswaar geschorst door het parlement van de Raad van Europa. Maar Rusland is nog altijd lid van de Raad van Europa zelf, de Europese waardengemeenschap waar het zich in 1996 bij aansloot. Minister Sergej Lavrov van Buitenlandse Zaken neemt gewoon deel aan het executieve comité van ministers. Deze discrepantie tussen uitvoerende en controlerende macht zou volgens Kox moeten worden opgeheven.

Eind juni knopen doorhakken

Een speciale ad hoc commissie buigt zich nu over de toekomst van de assemblee. De identiteit, rol en missie van de parlementaire vergadering staan daarbij centraal. Rusland neemt deel aan de besprekingen van deze commissie. Kox is in Straatsburg rapporteur voor een eventuele resolutie over eventuele aanpassingen in de werkwijze van de assemblee.

Begin juni kwam de speciale commissie van het Bureau van de PACE, het presidium van de assemblee, bijeen in de Kroatische hoofdstad Zagreb. Deze ad hoc commissie zou onder meer hebben gesproken over een wijziging van de huidige procedure die het mogelijk maakt om de rechten van nationale delegaties in de PACE in te perken, voor Rusland een steen des aanstoots.

De speciale commissie zelf heeft over de resultaten van deze vergadering niets bekend gemaakt. De Russische senator Konstantin Kosatsjov, voorzitter van de buitenlandcommissie van de Federatieraad, was er naar eigen zeggen bij en deed wel verslag. Volgens Kosatsjov zou een meerderheid binnen de commissie voor een wijziging van de interne reglementen zijn. Alleen de vertegenwoordigers van Oekraïne, Litouwen en het Verenigd Koninkrijk zouden zich volgens de Russische politicus tegen een verandering hebben uitgesproken. Maar onbekend is of de andere leden van de speciale commissie zich al definitief over een aanpassing van de procedures hebben uitgesproken. ‘Er is geen consensus, dat is duidelijk, maar het is goed dat het debat gaande is’, aldus Kosatsjov.

De ad hoc commissie moet eind juni verslag uitbrengen aan het presidium van de assemblee. Ze komt op 26 juni voor het laatst in Straatsburg bijeen. Op 28 juni moeten de conclusies worden besproken in het joint committee van de ambassadeurs van de 47 lidstaten van de Raad van Europa. Kort daarop zal Kox rapporteren over een resolutie over ‘identiteit, rol en missie van de assemblee’. Die resolutie zou dan later in de parlementaire vergadering ter stemming kunnen komen. Ook verandering van de huidige reglementen kan aan de orde komen. Beide zouden Rusland het handvat kunnen bieden om terug te keren.

Tiny Kox. Foto Voice of America

Tiny Kox zegt desgevraagd te denken ‘dat Rusland wel in de Raad van Europa wil blijven maar geen haast maakt met een terugkeer naar het interparlementaire deel ervan’.

Russische reactie: nooit

Tot nu toe heeft Rusland niet geantwoord op de vier punten die Oekraïne als voorwaarde stelt. De Russische delegatieleider Leonid Sloetski, voorzitter van de buitenlandcommissie van de Doema, heeft eerder wel laten weten dat er niet op Russische medewerking moet worden gerekend. Tijdens een bezoek aan de assemblee eind april zei Sloetski desgevraagd dat Rusland ‘nooit’ enige PACE-resolutie zal uitvoeren.

Op de achtergrond sluimert ook een breder schisma binnen de Raad van Europa. ‘Voorwaarde van Russische kant is dat elke delegatie gelijke rechten heeft’, aldus Kox. 

Oekraïne is alleen bereid zich daar bij neer te leggen als Rusland instemt met het viertal eisen dat Kiev heeft geformuleerd. Als een meerderheid van de parlementaire vergadering onder mildere voorwaarden zou instemmen met een terugkeer van Rusland, dan zal Oekraïne zich volgens zijn delegatieleider uit de assemblee terugtrekken en kan een grotere breuk binnen de Raad van Europa het gevolg zijn. Want Oekraïne kan rekenen op meer steun dan alleen die van Litouwen en Groot-Brittannië, zoals Kosatsjov deed voorkomen.

De Oekraïense delegatieleider Volodimir Ariev is buitengewoon kritisch over de Nederlandse parlementariër Kox. Volgens Ariev heeft de inzet van SP’er te maken met zijn politiek-ideologische positie. Tiny Kox is voorzitter van de fractie Unified European Left. In deze groep hebben zich onder meer de SP, Die Linke en andere voormalige of nog steeds bestaande communistische partijen verenigd. ‘Na de Maidan [die leidde tot het gedwongen vertrek van president Viktor Janoekovitsj en een pro-Europese omwenteling in Kiev – red.] verloor Kox zijn soldaten op het bord. Hij ziet in dat verlies de hand van Kiev, waar volgens hem fascisten de macht hebben overgenomen. Kox staat onder invloed van ideologische stereotypen,’ aldus Ariev.

In een reactie zegt Kox: ‘Collega Sloetski staat niet bekend vanwege zijn genuanceerde uitspraken, collega Ariev evenmin.’