Door de sancties van de Europese Unie lijdt het Russische staatsbedrijf Gazprom voor het eerst in een kwart eeuw verlies. Als gevolg van de sancties is de afzet van aardgas naar Europa in 2023 meer dan gehalveerd en de prijs per kubieke meter gedaald. Russische analisten achten de kans niet groot dat de grootste onderneming van Rusland het tij snel zal keren.
In 2023 leed Gazprom voor het eerst in een kwart eeuw verlies.
Door Hubert Smeets
Gazprom, de belangrijkste gasproducent ter wereld en het grootste (staats)bedrijf van Rusland, lijdt voor het eerst in 25 jaar verlies. In 2023 moest het semistaatsbedrijf een financieel tekort van 6,5 miljard dollar (629,1 miljard roebel) in de boeken schrijven. De inkomsten uit alle activiteiten van Gazprom daalden vorig jaar met 27 procent. In 2022 boekte Gazprom nog een winst van 13 miljard dollar.
In 1998-1999 leed Gazprom voor het laatst verlies: 95 miljard roebel, omgerekend naar de toenmalige wisselkoers bijna 4 miljard dollar. De Russische economie verkeerde in dat crisisjaar in ‘default’ omdat de mondiale energieprijzen toen een recordlaagte bereikten en de Russische staat zelfs zijn schulden niet meer kon afbetalen.
Het verlies van Gazprom in 2023 kan een keerpunt zijn voor het bedrijf. Niet alleen omdat het aardgasconcern afgelopen kwart eeuw jaar in jaar uit winst had weten te maken, maar ook omdat het verlies nu, anders dan eind vorige eeuw, niet alleen op het conto van lage gasprijzen kan worden geschreven: het lijkt mede het gevolg te zijn van de westerse sancties tegen Rusland.
Analyse van ondoorzichtige cijfers
Het communiqué van Gazprom over de cijfers van 2023 is niet bijster transparant. Maar Russische analisten van de nieuwsmedia Kommersant, Vedomosti en RBK concluderen uit de jaarstukken dat het wegvallen van de Europese markt de belangrijkste oorzaak is voor het verlies. Met de activiteiten van Gazprom die minder afhankelijk zijn van de Europese vraag, zoals oliewinning, geraffineerde producten en gascondensaat, werd in 2023 namelijk wel een lichte groei behaald.
Hoewel Gazprom zich afgelopen decennia heeft gediversifieerd, draait de bedrijfsvoering in ruime meerderheid op de exploitatie van aardgas. De exportdivisie van Gazprom is daarbij cruciaal. De export was tussen 2020 en het eerste oorlogsjaar 2022 goed voor respectievelijk 33 procent, 56 procent en 63 procent van de omzet. In 2023 daalden de inkomsten uit de export ineens ruim tweeënhalf keer.
Door de sancties die de Europese Unie na het begin van de grootscheepse invasie in Oekraïne stapsgewijs heeft afgekondigd, is in 2023 de export van aardgas via de pijpleidingen naar Turkije en Europa meer dan gehalveerd. In 2022 werd nog 62 miljard m³ aardgas door deze pijpen aan westerse consumenten verkocht. In 2023 was de omvang gedaald tot 24 miljard m³. Het transport van aardas naar China via de pijplijn De kracht van Siberië compenseerde dit verlies niet. Integendeel: ook aan China werd in 2023 minder geleverd dan in 2022. De krant Novyje Izvestija kwalificeert deze ‘dramatische gebeurtenis’ als een ‘lawine’.
Naast dalende exporten aan Europa wordt het verlies over 2023 ook veroorzaakt door de dalende gasprijzen. In 2022 profiteerde Gazprom van de paniek op de wereldmarkt, waar op het hoogtepunt ongeveer 3000 dollar voor duizend kubieke meter aard werd betaald. In 2023 daalde de mondiale prijs langzamerhand met een factor zes naar circa 500 dollar per 1000 m³.
Belastingklimaat in oorlogseconomie
Het verlies over 2023 is niet alleen te wijten aan de verminderde export naar Europa. Door de hogere loonkosten en licht dalende roebelkoers, die de inflatie verder heeft aangewakkerd, zijn ook de operationele uitgaven van Gazprom met 8 procent gestegen. De opbrengsten uit de elektriciteitswinning daalden mede daarom met 35 procent.
Het fiscale beleid van de Russische overheid speelt eveneens een rol. Gazprom moet sinds het begin van de oorlog meer belasting op delfstoffenwinning betalen, omdat de overheid de tarieven van de speciale belasting NDPI heeft verhoogd. Een concurrerend energiebedrijf als Novatek, dat zich meer concentreert op de exploitatie van vloeibaar gemaakt aardas (lng) is van deze belasting gevrijwaard.
In Moskou circuleert het gerucht dat de Russische regering het verlies van Gazprom wil dekken met subsidies uit het staatsbeleggingsvehikel Fonds Nationaal Welzijn. Volgens analist Aleksej Belogorjov van het Instituut voor Energie en Financiën zou dat neerkomen op rondpompen: eerst belasting innen en dan subsidie uit te keren. Een ‘raar idee’, aldus Belogorjov.
Russische analisten betwijfelen of Gazprom dit jaar dividend zal uitkeren. In 2023 werd er geen ‘voorlopig dividend’ uitgekeerd aan de aandeelhouders (voor iets meer dan de helft de staat). Als de overheid al dividend kan trekken, dan zal dat ruim drie keer minder opleveren dan in het eerste oorlogsjaar. In 2022 betaalde Gazprom ruim 50 roebel (50 eurocent) per aandeel. Dit jaar verwacht analist Kirill Bachtin hooguit 15 roebel (15 eurocent) per aandeel.
Het verlies van Gazprom heeft nog meer consequenties voor de federale begroting van de Russische regering. Hoewel het aandeel afgelopen jaren is afgenomen, wordt nog altijd ongeveer een derde van het federale budget gefinancierd uit de inkomsten van olie- en gasexport.
De gewone consument zal intussen het gelag bij Gazprom moeten betalen. Per 1 juni stijgen de binnenlandse gasprijzen met 11 procent.
Kan Gazprom tij snel keren?
Grote vraag is of Gazprom in staat is om het tij de komende jaren te keren. De meeste analisten van Russische media zijn daarover niet optimistisch gestemd.
Ten eerste heeft Gazprom onvoldoende geld om in het eigen bedrijf te steken. In de provincie Tomsk is recent al een groot project voor de productie van methanol geschrapt.
De verhouding tussen schuldenlast en brutoresultaat is in 2023 achteruitgegaan. In 2022 was de verhouding tussen schuld en brutowinst nog 1,1 tegen 1. Vorig jaar is de ratio verslechterd tot 2,8 tegen 1. In 2024 zal het bedrijf bovendien minder investeringen kunnen doen. Analisten verwachten voor 2024 een afname van ruim 10 procent. In 2023 kwam het investeringsprogramma ook al lager uit: ‘slechter dan verwacht’, aldus nieuwssite RBK.
Op langere termijn worden de perspectieven niet rooskleuriger. De kans dat Europa weer aan het Russische aardgas gaat, is heel klein. De verwachtingen over de bouw van een tweede pijplijn naar China door Siberië zijn evenmin hooggespannen. Zonder hernieuwde levering aan Europa en Kracht van Siberië-2 ligt herstel van de financiële resultaten volgens investeringsconsulent Dmitri Sergejev niet in de lijn der verwachtingen.
Mosterdpleisters helpen niet
Aleksej Belogorjov van het Instituut voor Energie en Financiën kijkt op vergelijkbare manier naar de toekomst. Komende jaren is geen doorbraak te verwachten, ook omdat vanaf 2025 een periode van lage prijzen in vooruitzicht ligt, aldus Belogorjov. Directeur Aleksej Gromov van hetzelfde Instituut voor Energie en Financiën gaat nog verder. De Russische regering hoopt op een paradox, zei hij tegen de krant Novyje Izvestija. Nu ze de Europese markt kwijt is, wil ze het binnenland op aardgas aansluiten. Maar de vraag is of dat financieel rendabel is. Rusland heeft geen binnenlandse gasmarkt omdat de staat de prijs bepaalt. En die prijs is in hoge mate afhankelijk van politieke prioriteiten.
Volgens Gromov moet Gazprom nu echt gaan hervormen en daarbij ook hard snijden in binnenlandse personeelskosten, die het bedrijf tot 2023 altijd kon opbrengen dankzij de inkomsten uit de export. ‘Maar we weten allemaal heel goed dat Gazprom niet op die koers ligt’, aldus Gromov. De prijsverhogingen voor de binnenlandse consument lossen volgens hem evenmin iets op. ‘Met een mosterdpleister [behandelmethode bij longaandoeningen – red.] bestrijd je geen maagzweer’.
Bronnen: Gazprom, Novyje Izvestija, Kommersant, RBK, Vedomosti, Interfax.