Na negen uur onderhandelen hebben president Zelensky en president Poetin afgesproken dat vóór het einde van het jaar in de Donbas een staakt het vuren ingaat en een tweede gevangenenruil zal plaatsvinden. Vele eerdere onder voorganger Porosjenko overeengekomen bestanden werden binnen enkele dagen al geschonden. Over autonomie van de rebellenrepublieken, verkiezingen, ontwapening, vertrek van Russische troepen en teruggave van de grens aan Oekraïne werd geen doorbraak bereikt. Na afloop gaven de presidenten elkaar geen hand, maar dat de besprekingen binnen vier maanden zullen worden voortgezet wordt als positief ervaren.
Normandië-top in Parijs op 9 december 2019 (foto Elysée)
De leiders, die elkaar voor het eerst ontmoetten, spraken in Parijs met elkaar en met Bondskanselier Merkel en president Macron in het 'Normandië-overleg', opgezet om een einde te maken aan de oorlog in de Donbas, die al aan 13.000 mensen het leven heeft gekost. Tijdens de top kwamen nog drie Oekraïense militairen om aan het front. Over de hete hangijzers kwamen de partijen geen stap dichter bij elkaar, al noemde de Oekraïense president de uitslag 'gelijkspel'. Volgens hem hadden beide partijen concessies gedaan, maar waar die voor Oekraïne uit bestaan is onduidelijk.
In Kiev heerste vooral opluchting dat de politiek onervaren Zelensky stand hield tegen Poetin. Op de persconferentie na afloop zei hij dat de Krim Oekraïens is en blijft en dat er met de opstandelingen geen directe onderhandelingen zullen worden gevoerd, zoals Poetin wil. 'Oekraïne en ik, de president, houden geen directe besprekingen met vertegenwoordigers van illegale autoriteiten in de tijdelijk bezette gebieden', aldus Zelensky.
De verwachtingen waren van tevoren al niet hooggespannen. Zelensky's belangrijkste verkiezingsbelofte was een eind maken aan de oorlog in de Donbas. Volgens hem was zijn voorganger Petro Porosjenko daartoe niet bereid. Uit opinieonderzoek blijkt dat 75 procent van de Oekraïners daarvoor desnoods concessies wil doen aan Rusland. Zelensky's populariteit is na zijn spectaculaire verkiezing in met 2019 volgens sociologisch onderzoek inmiddels gedaald van 73 naar 52 procent.
Gevangenenruil
Wel werd men het eens over een tweede uitruil van gevangenen, maar zelfs hier liepen de formuleringen uiteen. Terwijl Zelensky sprak van een uitruil 'van allen tegen allen', zei Poetin op de persconferentie dat het ging om een lijst met 'vastgestelde personen'. Na afloop van de top zei Zelensky tegen journalisten dat het wat Oekraïne betreft om 72 mensen gaat die worden vastgehouden door de rebellen in de Donbas. Oekraïners die in Rusland rondom het conflict zijn veroordeeld vallen daar niet onder.
Bij een eerdere gevangenenruil, in september, lieten Rusland en Oekraïne ieder 35 gevangenen vrij. De bekendste Oekraïner op de lijst was filmer Oleg Sentsov, die op de Krim was gearresteerd en in Rusland tot 20 jaar veroordeeld wegens 'terrorisme'. Hij ging regelmatig in de gevangenis in hongerstaking. Die eerste grote uitruil werd gezien als een eerste succes van de met grote meerderheid gekozen jonge president Volodymyr Zelensky, hoewel ook onder Porosjenko grote groepen gevangenen zijn uitgewisseld, totdat de onderhandelingen in 2016 vastliepen.
Struikelblokken voor Oekraïne
Het grootste struikelblok is de volgorde van de uitvoering van de zogenaamde Akkoorden van Minsk (2015), die een einde moeten maken aan de oorlog door de autonome status van de rebellenrepublieken te regelen. Daartoe moet de Oekraïense grondwet worden gewijzigd om de 'federalisering' van het land door te voeren, waarna lokale verkiezingen worden gehouden. Tot slot zou Oekraïne de soevereiniteit over zijn eigen grondgebied én grens met Rusland terugkrijgen.
Hierover staan Rusland en Oekraïne al sinds 2015 lijnrecht tegenover elkaar. Rusland eist eerst verkiezingen, zoals vastgelegd in de Minsk-akkoorden, maar Oekraïne wil eerst de controle terug over het eigen grondgebied, vertrek van de Russische troepen (die volgens het Kremlin in de Donbas helemaal niet aanwezig zijn), ontwapening van de rebellen en teruggave van de controle over 400 km grens, die nu via de opstandelingen van de Volksrepublieken Donetsk en Loehansk de facto in Russische handen is. Kiev staat op het standpunt dat alleen verkiezingen kunnen worden gehouden als het weer heer en meester is op zijn eigen territorium. Deze impasse, die al bestond onder Porosjenko, is dus gewoon intact gebleven. Wel gaven Merkel en Macron aan dat het standpunt van Zelensky hout snijdt en dat de volgorde van het routeplan gewijzigd zou moeten kunnen worden.
Steinmeier-formule
Het Normandië-overleg liep in 2016 op dezelfde controverse vast en president Macron heeft het initiatief genomen om de partijen weer om de tafel te krijgen. Daarvoor heeft Kiev al een concessie moeten doen: in oktober accepteerde Zelensky de zogenaamde Steinmeier-formule, die zelfbestuur voor de separatistische gebieden in de Donbas wettelijk moet gaan regelen. In de praktijk heeft die concessie nauwelijks politieke betekenis, maar Poetin stelde die voorwaarde om het Normandië-overleg te hervatten.
Grenspost tussen Rusland en Oekraïne (foto OVSE)
Zelensky hoopte dat hij vervolgens zelf in Parijs ook een concessie in de wacht kon slepen, namelijk dat de volgorde van de afspraken uit de Akkoorden van Minsk, die voor Oekraïne onacceptabel zijn, zou worden veranderd. Hier week Poetin echter geen millimeter. 'De Minsk-akkoorden moeten niet opengebroken worden,' zei Poetin. 'Zo staat het erin en uitgevoerd moet worden wat in de tekst staat.' Poetin kreeg voor elkaar dat dat ook in de slotverklaring van de top is opgenomen. Analist Vladimir Frolov van de Russische website Republic.ru schreef vóór de top dat Moskou de pogingen van Oekraïne om de akkoorden van Minsk aan te passen zou proberen te fnuiken en daarin lijkt het Kremlin geslaagd.
Na de top concludeerde de ex-topdiplomaat dat het er alle schijn van heeft dat Moskou van de Donbas een klassiek frozen conflict gaat maken zoals in Georgië en Moldova. Dat betekent Verelendung van het gebied, dat een zweer blijft in de Oekraïense samenleving en opname van Oekraïne in de EU en de NAVO blokkeert. 'Zelensky heeft in Parijs zijn 'rode lijnen' niet overschreden, maar de verdere logica van de onderhandelingen is vastgelegd in een stramien dat de belangen van Rusland dient. Poetin heeft de tekst van de Minsk-akkoorden nu als troefkaart in handen', aldus Frolov.
Afspraken maken over het terugtrekken van beider troepen op nog eens drie punten van de frontlinie (eerder is dat al op drie contactpunten gebeurd) is mislukt, naar verluidt omdat Zelensky niet kan garanderen dat de Oekraïense militairen zich daaraan zullen houden. Ook over het gasconflict tussen Rusland, dat draait om de doorvoer van Russisch gas en om een aantal Oekraïense rechtszaken tegen Gazprom, werd geen overeenstemming bereikt. De Krim is in het geheel niet ter sprake gekomen.