Wetenschappers, psychologen, journalisten en mensenrechtenorganisaties hebben felle kritiek geleverd op de draconische straffen en gebrek aan bewijs in de zogenaamde 'Netwerk'-zaak. Een tiental boekwinkels hield uit protest een dag hun deuren gesloten. Een militaire rechtbank in de provinciestad Penza veroordeelde op 10 februari 2020 zeven jongeren tot lange gevangenisstraffen, van 6 tot 18 jaar strafkamp. De linkse jongeren zouden plannen hebben gesmeed om de staat omver te werpen. Ze zeggen zelf dat hun bekentenissen onder marteling zijn afgedwongen. Zelfs een partijleider van de 'systeemoppositie' in de Doema uitte zijn verontwaardiging over de vonnissen.
Het bordje 'Ik hou van Penza' in het centrum van de stad werd kort na de uitspraak beklad: 'Ik martel Penza' (Bron: Semnasem)
In de uitspraak van de zaak rondom de vermeende terroristische organisatie 'Netwerk' kregen zeven jongeren hoge straffen opgelegd op basis van twijfelachtige beschuldigingen. Deze uitspraak heeft in Rusland stevige reacties opgeroepen. Op 17 februari sloten vijftien onafhankelijke boekhandels hun deuren om hun werknemers de gelegenheid te geven te protesteren tegen de uitspraak. Boekhandel Piotrovski, gevestigd in Perm en Jekaterinburg, verklaarde op haar Instagram-account: 'Hoe kunnen we verhelderende, eeuwige, goede boeken verkopen terwijl mensen gemarteld worden? Hoe kun je iemand aanmoedigen om te sympathiseren met personages uit welk boek dan ook als je voor een gedachte, een uitgesproken fantasie, een gigantische, praktisch levenslange, gevangenisstraf kunt krijgen?'
'De echte terreurdaad is het vonnis in de Netwerk-zaak'
Stalin-terreur
Naast de protestactie van de boekhandels publiceerden Russen uit verschillende beroepsgroepen open brieven waarin ze de nadelige gevolgen van de zaak voor de samenleving benadrukken. Zo ondertekenden ruim 3000 wetenschappers een verklaring waarin ze hard uithalen naar de bewijzen die de basis vormden van de veroordelingen. 'Alles wat wij weten over de "Netwerk"-zaak wijst erop dat die volledig is gefabriceerd. Het ronduit onrechtvaardige vonnis bewijst dat het rechtssysteem in ons land totaal verlamd is. Niet de verzonnen "terroristische aanslagen", die de verdachten zogenaamd "gepland hadden te plannen", maar het vonnis in de "Netwerk"-zaak is de echte terreurdaad. Dat legt een bom onder de fundamenten van de Russische staat.'
Ook ondertekenden ruim 300 psychologen een open brief waarin staat dat 'wij vinden dat er in de 21ste eeuw geen martelingen en afgrijselijke, onmenselijke vonnisen meer mogen voorkomen op basis van zulk zwak bewijs, vrijwel alleen gebaseerd op bekentenissen die onder marteling zijn afgelegd. Dit is een schok voor burgers van Rusland. Dat creëert juist de voorwaarden voor geweld en onderdrukking en het ontstaan van gevaarlijke psychische problemen in onze samenleving.'
Mensenrechtenactivisten zien in de vonnissen een terugkeer naar de rechtsspraak uit de jaren dertig van de Stalin-tijd, toen vermeende politieke tegenstanders onder verzonnen voorwendselen in showprocessen werden veroordeeld. Zo schreef de Moskouse Helsinki-Groep in een brief aan president Poetin: 'Voor de samenleving bewijst de "Netwerk"-zaak dat de praktijken van de Grote Zuiveringen [uitgevoerd eind jaren '30 door Stalin - red.] teruggekeerd zijn op overheidsniveau.'
Analist Andrej Kolesnikov van denktank Carnegie Moscow is het eens met deze conclusie: '18 jaar cel voor een 27-jarige die niemand vermoord, neergeschoten of in elkaar geslagen heeft en, in tegenstelling tot sommige heldhaftige vertegenwoordigers van onze elites, geen miljoenen gestolen heeft, is puur stalinisme. [...] In dit geval deelde een trojka van rechters [in de Stalin-tijd werden tienduizenden door een trojka van drie rechters veroordeeld - red.] in een militaire rechtbank in Penza gevangenisstraffen uit van 18, 16, 14, 10, negen en zes jaar. Een trojka in de stijl van de [stalinistische geheime dienst - red.] NKVD, een militaire rechtbank, terroristen - dit is een scène uit 1937.'
'Een trojka in de stijl van de NKVD, een militaire rechtbank, terroristen - dit is een scène uit 1937'
Zelfs 'systeemoppositie' uit kritiek
Ook Sergej Mironov, Doemalid en partijleider van Rechtvaardig Rusland, haalde hard uit naar de aanklagers en de rechter in de zaak. 'Wij zijn er al aan gewend dat er met een trieste regelmaat in ons land schandalen aan het licht komen die verband houden met de strafpraktijken van de wetshandhaving tegenover haar eigen burgers,' verklaarde Mironov op de site van zijn partij.
Mironov benadrukte vooral dat de bekentenissen van de verdachten mogelijk onder marteling zouden zijn afgelegd: 'Volgens de veroordeelden zelf zijn hun bekentenissen door marteling verkregen, maar die feiten zijn niet serieus onderzocht en evenmin heeft de rechtbank van het OM geëist dat bewijs geleverd werd dat de bekentenissen wel wettig zijn verkregen. [...] De informatie dat fysiek geweld is gebruikt om de "nodige bekentenissen" te verkrijgen, die is verspreid door de pers en de sociale media, wordt door de samenleving als onbetwistbaar feit beschouwd,' aldus Mironov, die ook verwijst naar de zaak tegen de onderzoeksjournalist Ivan Goloenov, die vrijkwam nadat was vastgesteld dat de politie drugs bij hem had gedropt.
'Als burger en partijleider vind ik dat wetshandhavers de dialoog met de samenleving niet uit de weg moeten gaan en alle nodige informatie moeten verstrekken over het verloop van het onderzoek, om de verdenking van het gebruik van fysiek geweld weg te nemen,' aldus Mironov. Het komt niet vaak voor dat een leider van een partij uit de zogenoemde 'systeemoppositie' (door het Kremlin gedoogde oppositiepartijen) zich zo kritisch uitlaat over misstanden in het rechtssysteem. Mironov riep ruim voor de presidentsverkiezingen van 2018 zijn aanhangers al op om op Poetin te stemmen.
Sergej Mironov, de partijleider van "Rechtvaardig Rusland" (Bron: Kremlin.ru)
'Goloenov-effect' onwaarschijnlijk
De reacties op de zaak rondom het "Netwerk" doen denken aan de zaak rondom Ivan Goloenov, een onderzoeksjournalist die werd gearresteerd op basis van gefabriceerd bewijs dat hij in drugs zou handelen. Na de grote publieke onvrede, waarin zich ook veel collega-journalisten mengden, werd de aanklacht tegen Goloenov ingetrokken en kwam hij weer op vrije voeten. Sommigen, zoals Sergej Karpov, de eigenaar van een van de boekwinkels die hun deuren sloten, hopen dat het protest tegen de uitspraak ook in dit geval ten minste tot een vermindering van de straffen zal leiden. Dat protest veel verschil zal maken, denkt Karpov overigens niet: 'In tegenstelling tot de zaak-Goloenov [die in Moskou speelde - red.] interesseert niemand zich voor de jongens van de zaak in Penza. Hoewel de vonnissen in beide zaken ronduit catastrofaal zijn.'
Het Kremlin zei bij monde van de presidentiële persvoorlichter Dmitri Peskov niet te zullen reageren op de uitspraak, in ieder geval totdat de rechtbank ook in hoger beroep uitspraak doet tegen de verdachten. Wanneer dit hoger beroep plaats zal vinden is nog niet bekend.
(Bronnen: meduza.io, svoboda.org, newsru.com, Novaya Gazeta)