Op maandag 16 maart keurde ook het Russische Constitutionele hof de grondwetswijziging goed waarmee president Poetin nog tot 2036 president zou kunnen blijven. Deze en andere wijzigingen werden in de week hiervoor in razend tempo afgehandeld door de Russische wetgevers. Protesten tegen de ‘nulstelling’ van Poetins presidentiële termijnen werden deze week met harde hand neergeslagen. Meer dan 100.000 Russen ondertekenden inmiddels een petitie waarin de Raad van Europa wordt gevraagd de grondwetswijzigingen te beoordelen.
Naast de grondwetswijziging waarmee Poetin langer president kan blijven, keurde het Constitutionele Hof op maandag ook enkele controversiële eerder voorgestelde wijzigingen voor, waaronder de vastlegging van het huwelijk als ‘een verbintenis tussen een man en een vrouw’, de belangrijke rol van religie voor Rusland, het Russische volk als staatsvormende natie en de voorrang van de grondwet boven internationale besluiten.
Volgens de conclusies van het Hof is de beslissing over de mogelijke verlenging van Poetins presidentschap genomen met oog op ‘de mate van bedreiging voor de staat en de maatschappij, en van het politieke en economische systeem’. Volgens de rechters is een eventuele vijfde en zesde termijn voor Poetin niet in tegenspraak met het verbod op machtsmisbruik, omdat eenieder die daarvoor in aanmerking komt - dus niet alleen Poetin - in directe verkiezingen tot president gekozen kan worden.
De amendenten over religie en het Russische volk zijn naar de opvatting van de opperrechters niet discriminerend ten aanzien van minderheden, omdat hun rechten behouden blijven. Een verbod op het homohuwelijk is, aldus het Hof, in lijn met de tradities, waarden en religie in Rusland en bovendien niet in strijd met enige internationale regelgeving. De goedkeuring van het Constitutioneel Hof volgde op de aanname van de voorstellen door de beide kamers van de Russische wetgeving, die ook snel werden opgevolgd door goedkeuring van alle regionale overheden in het land.
De laatste stap om de wijzigingen door te voeren is het houden van een volksraadpleging, waarbij de kiezers het hele pakket kunnen aanvaarden of verwerpen. Daarbij moet er een opkomst zijn van tenminste 50 procent. President Poetin wil de raadpleging op 22 april laten doorgaan, tenzij het coronavirus dit alsnog onmogelijk maakt.
Valeri Zorkin, de voorzitter van het Constitutionele Hof (foto Kremlin.ru)
Het idee dat Rusland zonder Poetin verloren zou zijn werd eerder ook al geuit door televisiepresentator en Kremlin-propagandist Dmitri Kiseljov. Hij zei: ‘Laten we eerlijk zijn, Rusland zonder Poetin is nog niet levensvatbaar. Ons politieke systeem is nog niet af en nog niet in balans. En er is tot nu toe geen verantwoordelijke oppositie, die de macht kan krijgen in verkiezingen zonder het land te laten ontsporen.’
Voordat het Hof op maandag de wijzigingen als grondwettelijk beoordeelde, bracht radiostation Echo van Moskou een open brief naar buiten die was ondertekend door 350 juristen, journalisten en wetenschappers. Hierin waarschuwen zij parlementsleden en rechters van het Hof voor de voorgestelde grondwetswijzigingen: ‘Er hangt ons land een dreiging over het hoofd van een diepe grondwettelijke crisis en een onwettelijke en anti-grondwettelijke staatsgreep, gekleed in een pseudo-juridische vorm.’ Verder noemen zij de ‘nulstelling’ van Poetins presidentiële termijnen ‘fundamenteel onwettig, politiek en ethisch ontoelaatbaar.’
Meer dan 100.000 Russen ondertekenden een petitie waarin de Raad van Europa wordt gevraagd de amendementen te beoordelen. De petitie werd opgesteld door 120 mensenrechtenactivisten, oppositieleiders en juristen. De verandereningen in de Constitutie 'versterken de nu reeds machtige verticaal van de macht die een ondemocratisch en niet-federaal karakter heeft' en 'bevorderen de verdere isolatie van het land ten opzichte van een democratisch Europa,' aldus de petitie. Ze zijn een inbreuk 'op het fundamentele principe van een democratische staat - het wisselen van de macht'.
Valeri Zorkin: rebel onder Jeltsin, loyaal aan Poetin
De voorzitter van het Constitutioneel Hof Valeri Zorkin, nu 76 jaar, is sinds de oprichting in 1991 lid van het orgaan. In de jaren ‘90 zette hij meermalen president Jeltsin de voet dwars.
Hij verbood de fusie tussen de veiligheidsdienst en de politie, deed een verbod op de communistische partij teniet, verzette zich in maart 1993 tegen Jeltsins plan te regeren per decreet om het weerspannige parlement te omzeilen, en keurde in september 1993 de ontbinding van het parlement niet goed. Jeltsins conflict met de volksvertegenwoordiging eindigde met de beschieting van het parlement, aftreden van Zorkin als voorzitter van het Hof en het aannemen van een nieuwe grondwet.
Het Hof kwam vervolgens voor de vraag te staan of een verlenging van de termijn van president Jeltsin wettig was. Jeltsin was in 1991 gekozen en in 1996 herkozen. Dit gebeurde nadat er in 1993 de nieuwe grondwet was aangenomen. Was daardoor 1996 een eerste termijn en kon Jeltsin in 2000 zich opnieuw kandidaat stellen? Het Hof oordeelde van niet: de kiezers gingen ervan uit dat zij in 1996 Jeltsin voor de tweede maal kozen en de grondwet gunde hem niet meer dan twee termijnen. Dit besluit 'is definitief, er kan geen beroep worden aangetekend’, zo bepaalde het gerechtshof in 1998. Jeltsin trad daarop eind 1999 af en benoemde Poetin tot waarnemend president.
Zorkin werd in de jaren '90 gezien als medestander van de parlementaire oppositie en strijder voor de oude grondwet (waarin het parlement meer macht had dan president). Hij bleef echter ook na 1993 op zijn post, zij het niet als voorzitter. Toen zijn collega-opperrechters hem in 2003 weer tot voorzitter kozen, was dat voor het Kremlin een onaangename verrassing, maar hij bleek loyaal aan Poetin.
Hij keurde beperkingen op het demonstratierecht goed, evenals de annexatie van de Krim, het aanmerken van NGO’s als buitenlands agent en het niet toelaten van oppositieleider Navalny tot de presidentsverkiezingen van 2018.
In 2016 zei hij: ‘Mijn geweten is zuiver, ik heb geen enkele keer aanwijzingen van de president gekregen, op één keer na, dat was in 1993, toen president Jeltsin opbelde en zei: “Wat permitteert u zich? U keert zich tegen de president, en kiest voor een reactionair parlement”. ’
Bronnen: Vedomosti, Meduza
Demonstraties neergeslagen
Toen op 10 maart bekend werd dat Poetin met een nieuwe grondwetswijziging aan de macht zou willen blijven, werden prompt vergunningen om te kunnen protesteren aangevraagd bij de Moskouse gemeente. Deze verbood daarop nog die avond, in verband met de bestrijding van het Coronavirus, alle evenementen met meer dan 5.000 deelnemers, evenals vele kleinere evenementen. Voetbalwedstrijden met duizenden toeschouwers gingen terzelfdertijd in de hoofdstad echter gewoon door.
Daarom vonden door de gehele week eenmansacties plaats. Deze normaal toegestane demonstratievorm werd hard aangepakt: op zaterdag in Moskou werden bij het hoofdkantoor van de FSB 50 mensen aangehouden die in de rij stonden om eenmansdemonstraties tegen de verlenging van Poetins presidentschap te houden. Ook in Sint-Petersburg werden op zondag 25 mensen gearresteerd tijdens eenmansacties, onder wie een man die bloemen legde bij het gebouw van het Constitutionele Hof in een ‘rouwactie’ om de rechtsstaat te herdenken.
Activisten in elkaar geslagen
Een van de arrestanten in Moskou was Lev Ponomarjov, het 78-jarige hoofd van de mensenrechtenorganisatie ‘Voor de Mensenrechten’. Op het politiebureau werd hij, naar eigen zeggen samen met anderen, door meerdere gemaskerde mannen herhaaldelijk tegen het hoofd geslagen, waarna hij in het ziekenhuis belandde. In een reactie op de site van zijn mensenrechtenorganisatie sprak hij van 'provocaties van de veiligheidsstructuren’, en voorspelde hij dat er tegen de arrestanten van dit weekend, net als tegen de jongeren die in de zomer van 2019 werden gearresteerd bij demonstraties in Moskou, ‘rechtszaken gefabriceerd gaan worden’. Ook activiste Vera Olejnikova, die op zaterdag werd gearresteerd, belandde vanuit het politiebureau in het ziekenhuis met hersenletsel en meerdere gebroken botten. Na deze diagnose weigerden de artsen – vermoedelijk onder druk van de politie – haar echter te behandelen en ontsloegen haar uit het ziekenhuis.
Mensenrechtenactivist Lev Ponomarjov (foto Flickr.com)
Kritiek op kosmonaute
Valentina Teresjkova, de oud-kosmonaute en parlementariër die op 10 maart met het voorstel kwam om Poetins presidentiële termijnen op nul te zetten, moest het intussen ontgelden op sociale media. Zo werden online petities, die onder andere oproepen om Teresjkova haar ereburgerschap af te nemen en straten die naar haar genoemd zijn andere namen te geven, ondertekend door duizenden Russen. Kremlin-criticus Alexei Navalny deelde op Twitter het bericht: ‘Valentina Teresjkova was de eerste vrouw die dapper de kosmische duisternis en kou in reisde, om vervolgens het hele land daarheen te brengen.’
Zelf lijkt Teresjkova niet geraakt door deze kritiek. ‘Over deze mensen, die niet van ons land houden en er alles aan doen om narigheid te veroorzaken, wil ik niet eens praten,’ verklaarde zij.
Bronnen: Meduza, OVD-Info, Novaja Gazeta, Svoboda.org, bbc.com/russian
Lees Andrej Archangelski over de juridisch analfabete taal van de amendementen.