Rechters van het Constitutioneel Hof in Oekraïne hebben met een reeks uitspraken de bestrijding van corruptie geblokkeerd. Daarover is een politieke strijd op leven en dood uitgebroken. President Zelensky heeft een wet ingediend om de 15 rechters te ontslaan en de uitspraken terug te draaien, maar behalve dat het de vraag is of deze wet een meerderheid krijgt, schendt zijn maatregel de grondwet.
President Zelensky op televisie in debat over de crisis rond het Constitutioneel Hof en de corruptiebestrijding. Foto president.gov.ua
Op 27 oktober legde het Hof de bevoegdheden lam van het Nationaal Agentschap ter Voorkoming van Corruptie (NAZK) en verklaarde het strafbaar stellen van valse opgave van bezit ongeldig. Ambtenaren moeten via een online-systeem opgave doen van hun inkomsten en bezittingen. Als die niet met elkaar in overeenstemming lijken, wordt er een onderzoek gestart en kunnen ze een boete of celstraf krijgen. Door de uitspraak van het Hof – die de wet buitenproportioneel acht en daarom ongrondwettelijk – moeten 110 lopende strafrechtelijke onderzoeken worden gestaakt. Het Nationaal Agentschap is het belangrijkste en meest gerespecteerde instrument ter bestrijding van de corruptie in Oekraïne.
Met zijn uitspraken gaf het Hof gehoor aan een motie van 47 parlementsleden. Van hen zijn 44 lid van een pro-Russische partij en drie van een groep die gecontroleerd wordt door oligarch Ihor Kolomojsky. Het is voor het eerst dat Zelensky zich ferm verzet tegen dubieuze uitspraken van het Constitutioneel Hof en voorstellen van de pro-Russische oppositie.
Volodymyr Zelensky werd in 2019 gekozen op twee beloften: hij zou een einde maken aan de oorlog in Oost-Oekraïne en de endemische corruptie keihard gaan bestrijden. Zijn campagne kreeg vleugels dankzij zijn komische tv-serie ‘Dienaar van het Volk’ waarin hij een gewone fatsoenlijke leraar speelde die uit het niets president werd. Deze serie werd vertoond op het tv-kanaal van Kolomojsky en van hem kreeg Zelensky ook andere steun. Nu komt de president keihard in botsing met zijn voormalige sponsor.
Spoedzitting veiligheidsraad
Zelensky noemde de besluiten een gevaar voor de nationale veiligheid, riep een spoedzitting bijeen van zijn nationale veiligheidsraad en liet vervolgens een wetsvoorstel schrijven, dat het mandaat van het Hof introk en de uitspraken ongedaan maakte. Zelensky verklaarde dat ‘een groep mensen de situatie in het land wilde destabiliseren’ en zei dat de pogingen om de anti-corruptie instellingen te ontmantelen niet geaccepteerd zouden worden door de bevolking en de regering.
‘De geschiedenis veroordeelt overwinnaars niet’
Tegen zijn fractie van Dienaar van het Volk, de partij waarmee hij de verkiezingen won, waarschuwde Zelensky in dramatische bewoordingen dat de besluiten van het Hof tot chaos en bloedvergieten kunnen leiden. ‘Als we de chaos die het Hof vanwege geld creëert, niet stoppen, zullen er gevechten op straat uitbreken. Zijn we bereid om ons land op het spel te zetten? Zoniet, dan moeten we onze verantwoordelijkheid nemen en in actie komen.’
Rechters van het Constitutioneel Hof, in het midden voorzitter Oleksandr Toepitsky. Foto ccu.gov.ua
'Constitutionele staatsgreep'
Rechters van het Hof reageerden fel. Volgens de voorzitter van het Hof, Oleksandr Toepitsky, draag het wetsvoorstel van Zelensky ‘kenmerken van een constitutionele staatsgreep’. Tegen de opperrechter is vorige week een strafrechtelijk onderzoek wegens hoogverraad geopend, omdat hij in 2018 toen de Krim al door Rusland was geannexeerd, een stuk land op het schiereiland zou hebben gekocht. Een veroordeling zou hem zijn functie kosten, maar voordat het zover is, kan hij rechterlijke uitspraken blijven doen.
Een ander lid van het Hof, Ihor Slidenko, zei dat Zelensky zijn land in de afgrond stortte als hij het Hof naar huis zou sturen en dat hij daarmee solliciteerde naar ‘150 jaar cel’. Volgens Slidenko kan Zelensky alleen met geweld de rechters ontslaan en staat dit gelijk aan een oorlogsverklaring. Voorzitter Toepitsky deed ook nog een duit in het zakje door te stellen dat zonder de hoogste rechters het land uiteen zal vallen en dit tot bloedvergieten zal leiden.
'Zelensky solliciteert naar 150 jaar cel'
Zelensky’s wetsvoorstel was dinsdag nog niet ingediend bij het parlement. Koortsachtig worden allerlei andere opties geopperd, die wel in lijn zijn met de grondwet en toch de gewraakte uitspraken van het Hof onschadelijk kunnen maken. Ze variëren van uitbreiding van het aantal rechters tot een hoger quorum voor uitspraken van de rechters. Tegen deze mogelijkheden zijn echter ook allerlei bezwaren, zoals dat ze de personele hervorming van het Hof uitstellen of de reeds genomen besluiten niet kunnen terugdraaien.
Oekraiense parlementsleden overleggen over crisis rond Hof. Foto rada.gov.ua
Zelensky deed maandag een beroep op zijn fractie om voor zijn wetsvoorstel te stemmen, ook al biedt deze ‘geen perfecte legale route’. ‘De geschiedenis veroordeelt overwinnaars niet’, zei Zelensky tegen zijn fractie. ‘Als ik besluit dat mijn wet de enige manier is om de crisis op te lossen, dan moeten jullie die steunen. Als we een andere, minder conflictueuze manier vinden, zullen we een andere oplossing voorstellen’, aldus de president.
De rechters van het Constitutioneel Hof van Oekraïne zijn autonoom en machtig, want eenmaal aangesteld, kunnen ze alleen door de eigen collega’s worden weggestemd. Van de 18 zetels zijn er 15 bezet. Tien rechters zijn benoemd door Zelensky’s voorganger Porosjenko, drie door het parlement en twee door het congres van rechters. Rechters van het Hof worden voor 9 jaar aangesteld.
Vernietiging van hervormingen
Daria Kalenioek van de ngo Anticorruptie Actiecentrum vindt het wetsvoorstel van Zelensky het minste kwaad. Ze legt de verantwoordelijkheid voor de oorzaak van de crisis bij ‘het Kremlin en zijn agenten in Oekraïne’. ‘Zij zitten achter het besluit van het Constitutionele Hof dat de anti-corruptie hervorming vernietigde’, schrijft ze op twitter. Volgens haar hebben Viktor Medvedtsjoek (een nauwe relatie van Poetin, die in het Oekraïense parlement een pro-Russische fractie bestuurt) en Igor Kolomojsky (die probeert zijn genationaliseerde bank terug te krijgen en beschuldigd wordt van grootscheepse fraude) het Hof ertoe gebracht de hele hervorming teniet te doen. Tegen hun geldstromen en tv-kanalen valt volgens haar niet op te boksen.
'Het Kremlin zit achter deze crisis'
Enkele rechters van het Hof hebben zelf niet voldaan aan de wettelijke eis om opgave te doen van hun bezittingen. Twee hebben geen opgave gedaan van hun inkomsten in de laatste twee jaar. Andere rechters hebben bezittingen die hun inkomsten ver te boven gaan of bezitten via hun vrouw of kinderen grote stukken land en vastgoed, aldus een publicatie van het Anticorruptie Actiecentrum.
Europese en Amerikaanse vertegenwoordigers in Kiev waarschuwden dat visumvrij reizen en kredieten in gevaar komen, als Oekraïne met z’n corruptiebestrijding stopt. De EU liet in een verklaring weten dat corruptiebestrijding de hoeksteen is van het Associatieverdrag met Oekraïne en riep de autoriteiten op de anti-corruptie wetten snel weer in werking te stellen. Andere wetten waaraan het Westen grote betekenis hecht, zoals het toestaan van de verkoop van land en het deposito-garantie fonds voor spaarders dreigen ook te sneuvelen doordat het Constitutioneel Hof deze op de agenda heeft staan en onwettig kan verklaren.
Bronnen: Kyiv Post, Antac.org