De populaire burgemeester van de Siberische stad Jakoetsk, Sardana Avksentjeva is na tweeënhalf jaar onverwacht afgetreden. Officieel treedt zij terug vanwege gezondheidsproblemen maar critici denken dat ze tot aftreden is gedwongen omdat ze te weinig loyaal was aan het Kremlin. 

Sardana Avksentjeva, de afgetreden burgemeester van Jakoetsk. Foto Wikipedia, rechtenvrij.

Avksentjeva werd de eerste vrouwelijke burgemeester van Jakoetsk nadat zij tijdens de burgemeesterverkiezingen van 2018 een kandidaat van regeringspartij Verenigd Rusland overtuigend had verslagen. Ze won de verkiezingen onverwacht met bijna 40% van de stemmen namens de weinig bekende partij Wedergeboorte van Rusland (Vozrozjdenije Rossii).

Het was voor het eerst dat Jakoetsk een burgemeester koos die niet tot Verenigd Rusland behoort. Jakoetsk, de grootste stad ooit op permafrost gebouwd, ligt in het Verre Oosten en is de hoofdstad van Ruslands grootste autonome republiek. De regio heeft, net als andere Siberische streken, een onafhankelijke traditie.

Avksentjeva werd liefkozend ‘burgemeester van het volk’ genoemd en was ook buiten Jakoetsk populair. Hoewel Avksentjeva zichzelf niet als oppositie beschouwde, was haar beleid vernieuwend. Al snel na haar verkiezing verslechterde haar verhouding met de gouverneur van de regio Jakoetië, een Kremlin-man. Een burgemeester die kritisch staat tegenover het Kremlin is in Rusland een unicum. 

Tegen verlenging Poetins termijn

Avksentjeva, actief op sociale media, bezuinigde op de uitgaven aan het eigen stadsbestuur. Ze deed de luxe dienstwagens in de verkoop en maakte het openbaar vervoer goedkoper. Ook ondersteunde ze publiekelijk de Siberische sjamaan Alexander Gabysjev die in 2019 te voet vanuit Jakoetsk naar Moskou liep om Poetin ‘te verdrijven’. Maar wat vermoedelijk echt tot woede heeft geleid is het feit dat Avksentjeva afgelopen zomer openlijk tegen de grondwetswijzigingen stemde waarmee Poetin tot 2036 aan de macht kan blijven. Hierna begon de staatspers haar steeds meer te kritiseren.

In een bericht op Facebook in augustus 2020 uitte zij haar bezorgdheid over de manier waarop zij werd zwart gemaakt door ‘bepaalde websites’. ‘Ja, ik ben misschien niet de beste burgemeester in de geschiedenis van de stad, maar ik ben ook niet de slechtste zoals ze me proberen af te schilderen. Na mijn verkiezing begon men ongekende leugens over mij te verspreiden. Dit was te verwachten. Het zou me niet verbazen als ze proberen me strafrechtelijk te vervolgen.’

Dat laatste overkwam de voormalige gouverneur van Chabarovsk, Sergej Foergal die opgevolgd werd door een Kremlingezinde kandidaat. Zijn arrestatie heeft afgelopen zomer een ongekende reeks lokale anti-Kremlinprotesten ontketend die maandenlang aanhielden. In Jakoetsk is het zover niet gekomen. Hier lijkt te zijn gekozen voor een subtielere machtswisseling.

Op 11 januari kondigde Avksentjeva haar aftreden aan. Op haar Instagram account (214.000 volgers) schreef ze dat haar gezin zich grote zorgen maakt over haar gezondheid. ‘De reden – stress en de constante zorgen over de stad. Ik moet toegeven dat ik niet meer elke dag 24 uur kan werken. Morgen lig ik in het ziekenhuis, daarna volgen snel de operaties.’ In november begonnen er geruchten te circuleren in de lokale pers dat Avksentjeva zij vanwege gezondheidsproblemen mogelijk zou aftreden. De geruchten werden door haar meteen ontkend. 'Jullie hebben misschien gemerkt dat ik in de 2,5 jaar van mijn burgemeesterschap geen dag door ziekte verzuimd heb. Ik ben altijd aan het werk.' Nu heet het in de officiële verklaring dat medisch onderzoek in het najaar uitwees dat ze gezondheidsproblemen had.

Jakoetsk, de hoofdstad van de autonome republiek Jakoetië. Foto Wikipedia, rechtenvrij.

Politieke druk

Een bron uit het Kremlin zou in februari vorig jaar tegen de onafhankelijke nieuwssite Meduza gezegd hebben dat de beslissing over Avksentjeva’s vertrek toen al genomen was. Volgens diezelfde bron was Avksentjeva geen politicus die zich heel erg afzette tegen het systeem. ‘Maar het feit dat ze een post bezette die zij had gewonnen van Savinov (kandidaat Verenigd Rusland burgemeesterverkiezingen 2018 – red.) betekende een storing in het systeem die gerepareerd moest worden.’

Met belangrijke parlementsverkiezingen in het verschiet in september 2021, heeft het Kremlin er alle belang bij om op lokaal niveau bestuurders te hebben die loyaal zijn aan Moskou.

 Afgaande op commentaren in sociale media en op online fora is er volgens journalist en politicoloog Vitali Obedin uit Jakoetsk ‘bijna niemand die oprecht gelooft in een aftreden om gezondheidsredenen, de meerderheid denkt dat er druk vanuit de politiek aan vooraf is gegaan.’

De in 2019 ontslagen en populaire, voormalige locoburgemeester Vladimir Fjodorov die in 2018 Avksentjeva steunde in haar kandidatuur, zei tegen de onafhankelijke nieuwssite Meduza dat haar aftreden als een schok komt voor de inwoners van Jakoetsk.

Kremlingezinde opvolger

De 35-jarige locoburgemeester Jevgeni Grigorjev, lid van regeringspartij Verenigd Rusland en winnaar van het Kremlinconcours ‘leiders van Rusland’ is inmiddels officieel benoemd tot waarnemend burgemeester door de gouverneur van de republiek Jakoetië. Wegens het voortijdige vertrek van Avksentjeva worden er vervroegde burgemeesterverkiezingen uitgeschreven voor komend voorjaar.

Opmerkelijk is dat Avksentjeva zelf Grigorjev naar voren heeft geschoven als haar opvolger en daarbij de stad oproept in het voorjaar op hem te gaan stemmen. ‘Ik wil Jevgeny Grigorjev bedanken voor zijn bereidheid om deze last op zich te nemen en voor de beslissing om zich kandidaat te stellen voor de functie van het hoofd van de stad. Als de inwoners van de stad dit goedkeuren zal de continuïteit van de stad behouden blijven’, schreef de opgestapte burgemeester op Instagram. 

Uit commentaren op haar Instagram verklaring blijkt dat inwoners verontwaardigd zijn over de plotselinge machtswissel. ‘Dus de stad heeft tegen Verenigd Rusland gestemd door u te kiezen en u stelt voor om te stemmen op een vertegenwoordiger van Verenigd Rusland’, schrijft één van haar volgers.

Bronnen: Meduza, BBC Russia, Tass, Interfax, Kasparov.ru