De Russische bedrieger Lexus heeft zich met behulp van schmink voorgedaan als Leonid Volkov, de campagneleider van Navalny, om met die valse identiteit Nederlandse en Baltische parlementsleden uitspraken te ontlokken over Navalny en de Russische oppositie. Lexus heeft helemaal geen gebruik gemaakt van deepfake trucs, zegt de andere helft van het bekende Russische bedriegersduo Lexus en Vovan.

Bedrieger Lexus grimeert zich als Leonid Volkov. Foto uit archief van Aleksej Stoljarov (Lexus)

door Hella Rottenberg

‘Ik kan ondubbelzinnig zeggen dat er absoluut geen gebruik is gemaakt van deepfake. De technologie om zulke dingen live online te doen bestaat niet. Deepfakes zijn verzinsels van krankzinnige parlementsleden en Volkov’, zei Vovan tegen de site Baltnews.  Ten bewijze overlegde Vovan, wiens echte naam Vladimir Koeznetsov is, een foto van Lexus (echte naam: Aleksej Stoljarov) die zich aan het schminken was als Volkov.

Vovan ontkende dat  de zoom-gesprekken uit de koker kwamen van een Russische inlichtingendienst, zoals de voorzitter van de commissie buitenland van het Letse parlement veronderstelde. Over details van de voorbereiding van de gesprekken wilde hij niets zeggen. Dat gebeurt later, als het duo over de actie alles publiceert, zei hij. 

Volgens een aanwezige bij het videogesprek met de Tweede Kamerleden, zo meldde Nieuwsuur, vroeg 'Volkov' op een gegeven moment of de kamerleden geld op zijn bitcoinrekening wilden storten. Daarbij liet hij een spaarvarken zien. 'En tenslotte liet hij een houten speelgoedgeweer zien. Toen begrepen wij wel dat het niet serieus was', aldus de zegsman van Nieuwsuur.

Vorige week trad de nep-Volkov ook op bij de Letse televisie. Daar vertelde hij dat de bekende Russische vlogger Joeri Doed de leiding zal overnemen van Navalny’s Anticorruptiefonds. De journalisten van het programma meenden een ‘wereldprimeur’ te pakken te hebben en voelden kennelijk geen nattigheid.  

Daarin waren zij niet de enigen. De Letse parlementariër Richard Kols schreef op Facebook dat hij op 16 maart een email ontving van Leonid Volkov met het aanbod om de buitenlandcommissie te vertellen over de situatie rond Navalny, politieke gevangenen in Rusland en de poging Navalny te vergiftigen. Op 18 maart sprak ‘Volkov’ met Estse parlementariërs en op 19 maart met Litouwse. Op 23 maart waren de Letten aan de beurt. Volgens Kols was het gesprek per videoconferentie met ‘Volkov’ vaag en kort, maar was dat het enige ongewone. Hij kreeg pas een vermoeden van bedrog toen Oekraiense collega’s over hun ervaring met ‘Volkov’ vertelden. ‘Maar in het geval van Oekraine was het gedrag van de bedriegers totaal anders – openlijk provocatief en vreemd, waardoor ze begrepen dat er iets niet klopte’, aldus Kols.

Tweemaal Leonid Volkov, links de echte, rechts de nep-Volkov. Foto van Facebook-account Volkov

Leonid Volkov noemde op Facebook de campagne van Lexus en Vovan ‘heel indrukwekkend’. ‘Het indrukwekkendste is “mijn” gezicht tijdens de videogesprekken met de Baltische parlementariërs. Het lijkt op mijn echte gezicht. Maar hoe slaagden ze erin om het in een zoom-gesprek te gebruiken? Welkom in het deepfake tijdperk’, schreef hij. Volkov deed in een filmpje voor hoe je kunt testen of je te maken hebt met deepfake: door te vragen of de figuur met wie je spreekt zich wil omdraaien en gezichten wil trekken. Dat filmpje werd weer met satanisch plezier gedeeld door Lexus en Vovan op hun twitter-accounts.

Iedereen trapte erin, behalve OVSE

De twee telefoonbedriegers waren al maanden met succes bezig om zich als Volkov voor te doen. Zo belden zij in februari met de secretaris-generaal van Amnesty International, vlak nadat Amnesty besloten had om Navalny’s erkenning als gewetensgevangene in te trekken. In het gesprek gaf de leiding van de organisatie toe dat deze beslissing schade had toegebracht aan Navalny. De opname van het videogesprek laat alleen de vertegenwoordigers van Amnesty zien, niet het gezicht van de nep-Volkov.

Alleen de Parlementaire Assemblee van de OVSE was zo alert om contact op te nemen met Leonid Volkov om na te trekken of hij verzocht had om een gesprek. Het was een merkwaardig briefje, vonden ze bij de OVSE, geschreven in bijzonder slecht Engels.

Populair Russisch duo

Het duo Vovan en Lexus heeft zijn bekendheid te danken aan een jarenlange reeks van telefoongesprekken met prominente politici en beroemdheden, waarin zij zich een valse identiteit aanmeten. Met hun vragen ontlokken zij vertrouwelijke antwoorden of laten mensen volkomen door de mand vallen. De gesprekken publiceren ze op YouTube en andere kanalen. Vaak ook vertoont de Russische staatstelevisie hun ‘grappen’.   

Recente slachtoffers van hun bedrog zijn prins Harry en de Canadese premier Trudeau. Andere doelwitten waren NAVO-secretaris generaal Stoltenberg, de Turkse president Erdogan, Elton John, Boris Johnson, de Franse president Macron en Amerikaanse senatoren. Tegenover Macron stelden ze zich voor als de nieuwe Oekraiense president Zelensky om in een gesprek van een kwartier te horen hoe het Franse Oekraïne-beleid eruit zou zien. Macron maakte de grap dat Oekraïne in elk geval in één opzicht verschilde van Rusland. ‘Jullie hebben nog niet al je tegenstanders gevangen gezet.’  

Slachtoffers zijn vijanden van het Kremlin

Door hun keuze voor vijanden van het Kremlin en hun agenda die spoort met die van de Russische staatsmedia, verdenken Russische kritische journalisten hen ervan voor het Kremlin of een Russische inlichtingendienst te werken.

In een uitvoerig interview uit 2016 vraagt Daniil Turovski van de nieuwssite Meduza of ze de streng geheime telefoonnummers van presidenten en premiers krijgen van de FSB of andere inlichtingendienst. Daarop antwoordt Lexus: ‘Veel mensen vinden ons leuk en lekken telefoonnummers aan ons.’ Niet de FSB, want dat is een bureaucratische en traag werkende organisatie, net als het Kremlin, zegt hij. ‘Dat is onhandig voor onze activiteiten.’  

Terwijl ze zich aanvankelijk richtten op Russische showbizz figuren, begonnen ze vanaf 2012 politici te kiezen voor hun ‘pranks’. Naar eigen zeggen omdat ze zich stoorden aan de Russische oppositie die in dat jaar massale betogingen tegen Poetin hield. Lexus noemde zich in het interview van 2016 fan van de toenmalige Kremlin-adviseur, organisator van mega-manifestaties en schrijver Vladislav Soerkov. Een portret van hem hing in zijn keuken, naast dat van Poetin. ‘Als ik daar zit, kijk ik naar ze en krijg ik inspiratie.’

In 2014 en daarna belden ze vooral met Oekraiense politici en prominenten. Door te doen alsof ze namens de Oekraïense regering spraken, wisten ze de Oekraïense pilote Savtsjenko die in de Donbas gevangen werd genomen en in Rusland tot een lange vrijheidsstraf werd veroordeeld, ervan te overtuigen haar hongerstaking op te geven.   

Terwijl Vovan zegt dat hij de in 2015 vermoorde oppositiepoliticus Boris Nemtsov een aardige vent vond en van mening was dat degenen die verantwoordelijk zijn voor de moord bestraft moeten worden, is hij ook degene die Nemtsov belde en vroeg welke van zijn dochters ‘hij niet erg zou vinden om op te geven voor democratie’. Hij legt vervolgens zijn bedoeling uit: ‘We probeerden hem te provoceren via de telefoon, waarom niet? De grap was om hem een negatieve reactie te ontlokken, zodat er iets heel emotioneels zou gebeuren met een heel beroemde figuur.’   

Op deze manier de Tsjetsjeense leider Kadyrov of Poetin pesten, overwegen ze niet, zeggen ze in hetzelfde interview. ‘Dat zou het land meteen destabiliseren’, zegt Lexus. ‘We zouden ook [de Syrische president] Assad niet bellen, want dat zou de relatie tussen onze landen verstoren.’

Bronnen: Baltnews. Meduza, Reuters, YouTube kanaal Vovan222prank