Na er al eerder op te hebben gehint, heeft president Poetin nu de belangrijkste contouren van de nieuwe staatsideologie van Rusland ontvouwd. Met een ‘gezond conservatisme’ en strikt etatisme moet Rusland worden beschermd tegen interne crises en westerse zeloten.
Hoewel president Vladimir Poetin bij zijn aantreden in 1999 verklaarde geen ‘officiële staatsideologie’ voor Rusland te willen – dat zou ten koste gaan van de ‘intellectuele en geestelijke vrijheid’ van de burgers, schreef hij eind dat jaar in zijn presidentiële verkiezingsmanifest – begint hij de laatste jaren steeds nadrukkelijker een heuse staatsideologie te schetsen.
Op de jaarlijkse conferentie van de elitaire Valdaj Discussie Club heeft Poetin de contouren ontvouwd van de ideologie waarmee Rusland de komende tijd te maken krijgt om zich beter te kunnen beschermen tegen zowel binnenlandse crises en westerse kapitalistische modellen, die de maatschappelijke orde overhoop zouden kunnen gooien, als tegen buitenlandse ‘zeloten’, die de traditionele en unieke Russische beschaving kunnen bedreigen. In een gesprek met een zaal selecte zakenlieden, functionarissen en journalisten op 21 oktober in Sotsji vatte Poetin deze ideologie samen als ‘gezond conservatisme’.
Sociale ongelijkheidheid
Poetin nam op de Valdaj-conferentie in Sotsji scherp afstand van de economische en culturele ontwikkelingen in Europa en Amerika. Het ‘huidige kapitalisme’ uit het Westen heeft zichzelf volgens de president uitgewoond. De sociaaleconomische problemen, die daarvan het gevolg zijn, zijn intussen zo bedreigend worden voor de mensheid dat ze associaties oproepen met de ‘wereldoorlogen en de bloedige maatschappelijke cataclysmen’ uit het verleden.
Poetin in Sotsji, 21 oktober 2021. Foto Kremlin.
Poetin wees daarbij op de groeiende vermogensongelijkheid en sociale tegenstellingen in de wereld, tussen arme en rijke staten maar ook binnen de welvarendste landen. Rusland, waar de tegenstelling tussen de rijkste toplaag en armste onderkant afgelopen drie decennia een ongekende vlucht heeft genomen, liet hij daarbij overigens buiten beschouwing. De maatschappelijke spanningen, die daarvan het gevolg zijn, leiden tot ‘ongecontroleerde migratie’ die op haar beurt weer voedsel geeft aan sociale onrust. Hetzelfde geldt voor de coronapandemie, die door het lockdown-beleid van veel regeringsleiders de volkeren niet verbindt maar juist verdeelt. Ook hier vermeed Poetin het coronabeleid van zijn eigen regering en het gebrek aan vaccinatiebereidheid onder de burgers in Rusland aan de orde te stellen.
Culturele vernietiging
Op het culturele niveau is er eveneens een wereldwijde strijd gaande, aldus Poetin in Sotsji. De president vergeleek pleitbezorgers van de zogenaamde ‘progressieve’ waarden en normen, die in het Westen tegenwoordig als woke gelden, met de bolsjewieken die in de jaren twintig in Rusland een nieuwe mens wilden scheppen. Ook de communisten vernietigden de eeuwenoude religieuze en sociale waarden onder het mom van ‘vooruitgang’. Poetin liet niet na om te benadrukken dat deze bolsjewieken, met hun dogma’s ontleend aan Marx en Engels, indertijd ook modieus in het Westen waren, ‘net als nu’.
Deze nieuwe westerse waarden leiden volgens Poetin tot ‘omgekeerd racisme’ en zo tot ‘omgekeerde discriminatie van de meerderheid in het belang van de minderheid’. Dit staat haaks op de ‘geestelijke’ tradities van Rusland. ‘Bij ons in Rusland, voor de absolute meerderheid van onze burgers, is het om het even welke huidskleur iemand heeft en of het een hij of een zij is. Ieder van ons is een mens’, zei Poetin, wederom niet refererend aan het klassieke racisme dat ook in Rusland voorkomt en soms gewelddadige vormen aanneemt.
Alles voor de staat
De verdedigingslinie die Rusland daartegen moet bouwen, is volgens Poetin ook na twintig jaar presidentschap nog niet af. Weliswaar heeft de Russische samenleving, wijs geworden door de destructieve ervaringen van de Oktoberrevolutie in 1917 en de ontmanteling van de Sovjet-Unie in 1991, een ‘collectieve immuniteit ontwikkeld tegen opstand en sociale of politieke ineenstorting', maar het gevaar van destabilisering van Rusland is daarmee nog niet geweken. De enige macht die het Russische volk voor deze mondiale bedreigingen kan behoeden is de staatsmacht. De hele bijdrage van Poetin was doordrenkt met de macht die de staat moet hebben en houden. Alleen met een consequente etatistische koers kan Rusland zich 'gezond conservatieve' beschaving in stand houden.
Vermoedelijk daarom gaf Poetin zijn toespraak in Valdaj een titel die in een triade was gegoten: ‘Mondiale shock 21ste eeuw: de mens, de waarden en de staat.'
