Het einde van de Armeense enclave Nagorno-Karabach lijkt in zicht. Dinsdag begon Azerbeidzjan aan een kort offensief waarmee het de leiders van de niet-erkende republiek naar de onderhandelingstafel dwong. Donderdag vonden de eerste gesprekken plaats tussen vertegenwoordigers van de Azerbeidzjaanse regering en het Armeense bestuur van Nagorno-Karabach. Armenië vreest voor het lot van de Armeense bevolking van de enclave.

Mensen verzamelen zich op het vliegveld van Stepanakert. Foto Twitter.

Het staakt-het-vuren dat woensdag na een dag strijd werd afgekondigd, hield niet langer dan een paar uur stand. Terwijl donderdagochtend in de Azerbeidzjaanse stad Jevlach onderhandelingen plaatsvonden, was in Stepanakert, de hoofdstad van Nagorno-Karabach, geweervuur te horen. Ondertussen is het in Armenië, dat Nagorno-Karabach decennialang heeft ondersteund, onrustig. In Jerevan vonden de afgelopen dagen protesten plaats tegen premier Nikol Pasjinjan, en honderden Armeniërs lieten op de stoep van de Russische ambassade hun onvrede horen.

Mislukken diplomatieke oplossing

De afgelopen weken nam de spanning rond Nagorno-Karabach toe. Aanleiding was de blokkade van de Lachin-corridor, sinds 2020 de enige verbinding tussen Armenië en Nagorno-Karabach. Al meer dan een half jaar blokkeren Azerbeidzjaanse activisten, vermoedelijk gesteund door de regering van president Ilham Alijev, deze weg. De enclave heeft sindsdien te kampen met tekorten aan onder meer voedsel en medicijnen. Lees dit artikel, dat eerder op Raam op Rusland verscheen, voor meer informatie over de humanitaire crisis in Nagorno-Karabach en de historische context van het conflict.

Terwijl de situatie in Nagorno-Karabach almaar nijpender werd, toonde de Armeense premier Pasjinjan zich bereid om te praten over het opgeven van de enclave. Een paar maanden geleden leek een diplomatieke oplossing voor het conflict daarmee dichterbij dan ooit. Armenië en Azerbeidzjan konden het op een paar belangrijke punten echter niet eens worden. 

Zo eist Jerevan veiligheidsgaranties voor de 120 duizend Armeniërs in Nagorno-Karabach. Armenië vreest voor het lot van deze bevolking, wanneer het gebied in Azerbeidzjaanse handen valt. Nagorno-Karabach maakt formeel deel uit van Azerbeidzjan, maar functioneert sinds de jaren '90 als de facto onafhankelijke staat. Azerbeidzjan bezweert dat extra garanties niet nodig zijn; de veiligheid van de bevolking wordt gegarandeerd door de Azerbeidzjaanse grondwet, zegt Bakoe.

Azerbeidzjan wil op zijn beurt dat Armenië de zogenaamde Zangezoer-corridor opent, die de Azerbeidzjaanse exclave Nachitsjevan met de rest van het land moet verbinden. De corridor zou tevens een verbinding over land vormen tussen Azerbeidzjan en bondgenoot Turkije, die een grens deelt met Nachitsjevan.

'Eendaagse oorlog'

De oorlog van 2020 toonde aan dat Azerbeidzjan Armenië in vrijwel alle opzichten de baas is. Het land beschikt over een veel groter en moderner leger en heeft bovendien meer bondgenoten dan Armenië. Een militaire escalatie om een betere onderhandelingspositie af te dwingen hing al geruime tijd in de lucht. 

Dinsdag kondigde het Azerbeidzjaanse ministerie van Defensie het begin aan van een ‘antiterroristische operatie’ in Nagorno-Karabach. Bakoe eiste de volledige overgave van etnisch Armeense troepen in de enclave en de ontmanteling van het Armeense bestuur. Azerbeidzjan viel militaire posten, grensdorpen en hoofdstad Stepanakert aan met raketten, mortieren en drones. Volgens de autoriteiten van Nagorno-Karabach vielen er meer dan 200 doden, onder wie zeker 10 burgers.

De internationale gemeenschap reageerde verbolgen op het Azerbeidzjaanse offensief. Op initiatief van Frankrijk komt de VN-Veiligheidsraad donderdagmiddag bijeen voor een spoedberaad over de situatie. Leiders van verschillende westerse landen en de Europese Unie hebben Azerbeidzjan opgeroepen het geweld te stoppen. Bondgenoot Turkije koos juist voorzichtig partij voor Alijev: president Recep Tayyip Erdogan herhaalde dinsdag dat Nagorno-Karabach onderdeel is van Azerbeidzjan, en dat het Bakoe steunt in ‘de stappen die Azerbeidzjan neemt in de verdediging van zijn territoriale integriteit’. 

Russische doden

De Russische vredesmacht, die sinds het bestand van 2020 in Nagorno-Karabach aanwezig is, greep niet in. Woensdag, zo’n 24 uur na het begin van het geweld, kondigde Moskou een staakt-het-vuren aan. Nagorno-Karabach zou zijn leger ontbinden en zijn wapens inleveren.

Dat staakt-het-vuren hield niet lang stand. ‘s Avonds vonden nieuwe beschietingen plaats, volgens Armenië zelfs op Armeens grondgebied. Ook nam Azerbeidzjan een voertuig van de Russische vredesmacht onder vuur, waarbij Russische doden zijn gevallen. Het Russische ministerie van Defensie heeft het aantal slachtoffers niet bekendgemaakt, de Kremlingezinde propagandist Margarita Simonjan – zelf van Armeense komaf – spreekt van vijf doden. 

De Azerbeidzjaanse president Alijev heeft persoonlijk zijn verontschuldigingen aangeboden aan zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin. Of de dood van de vredestroepen gevolgen heeft voor de onderhandelingen, is onduidelijk.

Onderhandelingen

In deze roerige context begonnen donderdagochtend de onderhandelingen over het lot van Nagorno-Karabach. Onder toezicht van Russische vredestroepen reisden vertegenwoordigers van het Armeense bestuur van de enclave af naar de Azerbeidzjaanse stad Jevlach. Het gesprek leidde niet tot een openbare verklaring, laat staan dat er sprake was van een doorbraak. Zeker is dat beide partijen elkaar ervan beschuldigen het staakt-het-vuren te hebben doorbroken.

In Azerbeidzjan wordt de ‘eendaagse oorlog’ gevierd als een overwinning. President Alijev sprak van een succesvolle operatie. ‘De dag dat Azerbeidzjan en Armenië hun onderlinge problemen oplossen en een vredesakkoord tekenen is nabij’, voegde Alijev daaraan toe.

Onrust in Armenië

Nadat de gevechten in Nagorno-Karabach waren begonnen, haastte de Armeense premier Pasjinjan zich te zeggen dat zijn land geen partij was in het conflict en dat het Armeense leger op geen enkele manier actief is in Nagorno-Karabach. Zijn regering nam woensdag geen deel aan de onderhandelingen over een staakt-het-vuren.

Veel Armeniërs nemen dat Pasjinjan kwalijk. In Jerevan braken protesten uit tegen de regering-Pasjinjan, die de Armeense bevolking van Nagorno-Karabach onvoldoende zou beschermen. Bij de protesten kwam het tot gewelddadige confrontaties tussen demonstranten en de politie. Verschillende demonstranten werden gearresteerd. De woede richtte zich ook tegen Rusland: bij een protest in Jerevan waren leuzen te horen als ‘Poetin is een klootzak’. In de ogen van veel Armeniërs heeft Poetin hun land in de steek gelaten.

Vluchtelingenstroom

De komende dagen zal blijken of het leger van Nagorno-Karabach zich inderdaad overgeeft. Als dat gebeurt, zal naar verwachting een grote vluchtelingenstroom op gang komen vanuit de enclave richting Armenië. Op het vliegveld van Stepanakert hebben zich de afgelopen dagen grote groepen vluchtelingen verzameld. Russische vredestroepen hebben rond de 5 duizend mensen geëvacueerd uit de gebieden waar hevig wordt gevochten.

Volgens de Armeense vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties is Azerbeidzjan begonnen met etnische zuiveringen in Nagorno-Karabach. Hij riep de internationale gemeenschap op om op te treden tegen de ‘misdaden tegen de menselijkheid’ die Azerbeidzjan in zijn ogen begaat.