Rusland gaat voort op de weg richting autarkie. In zijn jaarlijkse ’troonrede’ voor het parlement liet president Vladimir Poetin er geen twijfel over bestaan dat toenadering tot het Westen ondenkbaar blijft en dat hij zijn kaarten zet op de ontwikkeling van een nationale economie met zo min mogelijk internationale connecties.

 
Toehoorders bij troonrede. In het midden patriarch Kirill. Links: Oud-premier Medvedev, Doemavoorzitter Volodin, premier Misjoestin, Senaatsvoorzitter Matvijenko en chefstaf Vaino. Foto: Kremlin.

Poetin, die na de presidentsverkiezingen van zondag 17 maart begint aan zijn vijfde ambtsperiode als staatshoofd, accentueerde zijn autarkische koers door in zijn toespraak tot de Doema en de Federatieraad (de twee kamers van het Russische parlement) opmerkelijk weinig aandacht te besteden aan de mondiale positie van Rusland. Poetin refereerde wel aan de voortdurende economische groei van de BRICS-landen, die volgens hem in 2030 met 31,5 procent mondiaal marktaandeel economisch nagenoeg even dominant zullen zijn als de westerse G7. Maar hij ging amper in op de politieke steun die hij zoekt in het ‘mondiale Zuiden’.

Ook zijn waarschuwingen aan het adres van het Westen waren kort. Impliciet dreigde hij Europa en Amerika met een nucleaire oorlog, mocht de NAVO inderdaad besluiten Oekraïne direct militair te hulp te schieten. ‘We herinneren ons het lot van hen die ooit hun contingenten naar ons land stuurden’, zei hij in een verwijzing naar de Russische burgeroorlog na de Oktoberrevolutie van 1917, waarin buitenlandse troepen een rol speelden. ‘Nu zullen de gevolgen voor interventionisten veel tragischer zijn’, omdat ‘wij ook wapens hebben die doelen op hun grondgebied kunnen raken’, aldus Poetin, die eerder had aangekondigd dat ook de nieuwe hypersonische Sarmat-raket binnenkort op het Oekraïense slagveld kan worden ingezet. De dreiging van het Westen ‘maakt de kans op een conflict met kernwapens reëel’, voegde president eraan toe.

Vaderlandse waar

Poetin besteedde het merendeel van de twee uur durende redevoering tot het parlement, ministers, topambtenaren, lokale bestuurders, religieuze leiders en ‘gewone’ Russen – de opzet lijkt op de State of the Union in de Verenigde Staten – aan zijn autarkische beleidsplannen die de komende zes jaar moeten worden gerealiseerd. De lijst liet zich lezen als een staalkaart van de chronische maatschappelijke problemen waarmee Rusland nu al decennia kampt.

Volgens Poetins economische blauwdruk moet Rusland op eigen benen kunnen staan. De president wil vooral de afhankelijkheid van invoerproducten verminderen. Toen hij in 2000 voor het eerst aantrad, vormde de import 26 procent van het bruto binnenlands product. In 2023, het tweede oorlogsjaar, was dat aandeel teruggebracht tot 19 procent. In 2030, als Poetins komende ambtstermijn ten einde loopt en de vraag aan de orde komt of hij doorgaat tot 2036, moet de rol van de import zijn teruggedrongen tot 17 procent van het Russische nationaal inkomen.

Om die doelstelling te bereiken, moet Rusland een hogere productiviteit gaan halen in de industriesectoren ‘consumptiegoederen, farmacie en werktuigbouw’. Door het nijpende personeelstekort – door de oorlogseconomie is er zoveel krapte op de arbeidsmarkt dat er nauwelijks nog geschoolde arbeidsreserve over is – moet in 2030 minstens 40 procent van de investeringen in de grote bedrijven worden gestoken in arbeidsproductiviteit en digitale technologie, eiste Poetin.

Net als in voorgaande jaren kondigde Poetin een hele reeks infrastructurele investeringen aan. Variërend van nieuwe autosnelwegen vanuit Moskou naar Sint-Petersburg, Kazan en Rostov a/d Don, nieuwe spoorlijnen ter ontsluiting van de Arctische vloot in het Noorden tot de aanleg van aardgas in Kamtsjatka en andere regio’s in het Verre Oosten.

Demografie

Lang stond Poetin stil bij de noodzaak om de Russische bevolking kwantitatief te versterken. Door de oorlog, die niet alleen heeft geleid tot het verlies van ruim driehonderdduizend Russische soldaten die aan het front zijn gesneuveld of gewond geraakt, maar ook tot een uittocht van achthonderdduizend tot een miljoen jonge mannen, dreigt Rusland extra te vergrijzen.

Al tien jaar voert Poetin een bevolkingspolitiek die gericht is op het stimuleren van meer kinderen en grotere gezinnen, die de ‘traditionele christelijke waarden’ belichamen. De materiële prikkels, zoals verhoging van de kinderbijslag en belastingvoordelen, hebben echter geen soelaas geboden, zo liet Poetin impliciet weten. Circa 30 procent van de ‘meerkind-gezinnen’ leeft nu onder de armoedegrens. Het landelijk gemiddelde is iets meer dan 9 procent. Daarin moet verandering komen.

In 2030, als Poetin als het zo doorgaat zal kunnen beginnen aan zijn zesde termijn, moet het percentage arme meerkind-gezinnen zijn teruggebracht tot 12 procent. Los daarvan moet vooral in noordelijk en centraal Rusland de vruchtbaarheid omhoog, aldus de president. Naast een hernieuwde strijd tegen het alcoholisme, komt er een zogeheten Nationaal Project ‘Gezin’ met een investeringspot van minimaal 75 miljard roebel (750 miljoen euro) voor de regio’s.

Onderwijs

Ook het onderwijssysteem voldoet kennelijk niet. Poetin beschreef een land met een gebrekkige infrastructuur voor scholen en andere onderwijsinstellingen. Sommige gebouwen in de grote steden zijn zo klein dat de leerlingen in twee of zelfs drie ploegen moeten worden onderwezen.

Verder is het curriculum in de ogen van Poetin nog steeds te divers en soms ook te moeilijk. In alle vakken moet er één centraal eindexamen komen, van Smolensk tot Vladivostok, waarbij alle vragen uit de leerboeken moeten komen.

Daarnaast wordt de herkansing voor een vak geïntroduceerd, zodat er meer kinderen in aanmerking kunnen komen voor de toelatingsexamens. In het universitair en hoger onderwijs moeten de leefomstandigheden van de studenten worden verbeterd door nieuwe investeringen in studentenflats, sportaccommodaties en culturele voorzieningen. Ook dit wordt de komende zes jaar vervat in het Nationaal Project ‘Jeugd’.

Ook de arbeidsmarktpolitiek van de regering wordt aangepakt, via een Nationaal Project ‘Kaders’. Oorlogsveteranen uit de ‘speciale militaire operatie’, zoals de oorlog tegen Oekraïne nog steeds officieel heet, krijgen met onmiddellijke ingang voorrang bij de toelating tot de ‘beste en hoogste opleidingen, ongeacht hun rang of taak’. Dit speciale programma voor de militairen heet ‘Tijd der Helden’, zo kondigde Poetin aan. Veteranen krijgen ook een korting van 2 procentpunt op een hypotheek als ze een woning willen kopen.

Overheidsfinanciën

Bij zo ongeveer elke aankondiging van een miljardeninvestering applaudisseerde het publiek, meestal plichtmatig en een enkele keer staande. Bijvoorbeeld toen de president aankondigde dat twee-derde van de schulden van armlastige regio’s zullen worden afgeschreven.

Over de financiering van deze beleidsplannen zweeg Poetin intussen. Wel maakte hij duidelijk dat een deel van het geld moet komen uit binnenlandse besparingen. Zo kondigde de president een speciaal ‘spaarcertificaat’ bij banken aan. Burgers moeten zo hun geld vastleggen voor drie jaar tegen een hogere rente dan ze nu krijgen voor langere termijnen. De staat verzekert de inleg tot 2,8 miljoen roebel (280.000 euro). Om het midden- en kleinbedrijf te stimuleren.

Daarnaast moeten er extra maatregelen tegen kapitaalvlucht worden genomen, zei Poetin. Onderdeel daarvan is een ‘amnestie’ voor kleinere ondernemingen die zich schuldig hebben gemaakt aan ‘fiscale optimalisatie’, anders gezegd, aan belastingontwijking.

Oorlogservaring

Poetin herhaalde dat deze inspanningen nodig zijn om het ‘nazisme’ uit te roeien. ‘Het Westen haalt dezelfde truc uit als in de jaren tachtig’. Net als toen wil het Rusland met militaire confrontaties op de knieën dwingen. ‘Het Westen provoceerde conflicten in de Oekraïne en elders in de wereld’, aldus Poetin. ‘Daarom moet Rusland werken aan een effectieve oorlogseconomie’.

Poetin was optimistisch gestemd. ‘Voor hen in het Westen is oorlog een tekenfilm. Maar wij hebben ervaring met oorlog. Met het terrorisme in de Kaukasus en nu in dé Oekraïne’ [hij benadrukte met het woord ‘de’ dat Oekraïne in feite een deel is van het grote Rusland – red]. 'Wij zijn een groot gezin. We zijn samen. We geloven in onze overwinning’.