Al sinds het begin van de invasie wordt in opdracht van president Poetin gewerkt aan de zogenaamde 'socialisatie' oftewel heropvoeding van tieners uit Oekraïne. Hiervoor zijn zogenaamde tienercentra opgericht. De onafhankelijke Russische nieuwssite Meduza deed onderzoek naar de activiteiten van de tienercentra, evenals naar de richtlijnen voor leraren en maatschappelijk werkers. Het doel van deze aanpak is om de kinderen een Russische identiteit op te leggen en hun Oekraïense verleden uit te wissen.

President Poetin en kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova in maart 2022. Foto: Wikipedia.

Uit het onderzoek blijkt dat Rusland op massale schaal bezig is de Oekraïense identiteit bij kinderen in de bezette gebieden en kinderen die naar Rusland zijn overgebracht uit te roeien. Tegelijkertijd wordt duidelijk hoe bang men in Rusland is voor anti-Russische gevoelens onder Oekraïense kinderen.

Om uit te vinden hoe dit systeem van heropvoeding werkt, sprak de journaliste Lilia Japparova van de Russische nieuwssite Meduza met medewerkers van het Russische Ministerie van Onderwijs en bekeek duizenden documenten.

Federaal Tienerprogramma

In Rusland en in de bezette gebieden worden zogenaamde Federale Tienercentra geopend – jongerencentra – waar activiteiten worden aangeboden met als doel om het Oekraïense verleden van kinderen ‘uit te wissen’ en de Russische identiteit te promoten. Dit is een initiatief van Poetins kinderombudsvrouw Maria Belova-Lvova en van het Russisch Ministerie van Onderwijs dat verantwoordelijk is voor 'de ideologische opvoeding' van Oekraïense kinderen in Rusland en de door Rusland bezette Oekraïense gebieden. Ook voormalig schoolpsychologe en hoofd van de Afdeling voor de Bescherming van Kinderrechten Larisa Falkovskaja, die op de EU sanctielijst staat, speelt een leidende rol in de ontwikkeling van deze Tienercentra. 

Uitwissen Oekraïense verleden

Medewerkers van het programma moeten de kinderen in de nieuw bezette gebieden een positief beeld van Moeder Rusland voorhouden. Ze geven patriottische lessen, organiseren militair-sportieve spelen en zelfs trainingen voor militaire dienst.  Een bron van Meduza die ook namens het Ministerie van Onderwijs met Oekraïense tieners werkt, formuleerde de taak van de medewerkers van het programma als volgt: ‘Het Oekraïense verleden van het kind uitwissen en hen laten integreren in de Russische wereld’. Volgens Meduza zouden deze tienercentra in september 2023 al door 150.000 tieners zijn bezocht.

Via de tienercentra worden de Oekraïense kinderen met Russische propaganda geïndoctrineerd. Een directeur van één van de centra zei dat men bang is dat de tieners door internet een negatief beeld van Rusland krijgen: ‘Tieners zitten natuurlijk allemaal op sociale media waardoor zij beïnvloed worden. [Het gevolg is] dat zij een verkeerd idee krijgen over waarom deze oorlog is begonnen. […] Veel van hen zijn voor Oekraïne, velen zijn kritisch op het staatshoofd.’

Destructieve ideologie

Ook is er door het Ministerie van Onderwijs een methode opgesteld om de omgang of beter gezegd indoctrinatie van Oekraïense kinderen te stroomlijnen. Volgens  de betreffende methode is een zogenaamde 'destructieve ideologie' wijdverspreid onder Oekraïense tieners. Hiermee wordt gedoeld op pro-Oekraïense denkbeelden. Russische leraren en maatschappelijk werkers krijgen de opdracht om de kinderen te onderwerpen aan heropvoeding en hen op te voeden in lijn met 'de spirituele normen en waarden en de  historische- en nationale, culturele tradities van de Russische Federatie'.

De handleiding geeft ook aan dat als kinderen scheldwoorden gebruiken voor Russen of over bepaalde 'politieke thema’s' praten, dit erop kan wijzen dat zij onder invloed zijn van die zogenaamde destructieve ideologie. In de handleiding staat dat de kans groot is dat veel Oekraïense kinderen onder invloed zijn van die ideologie omdat ze nu eenmaal in Oekraïne hebben gewoond. Verder geeft de handleiding instructies over wat je moet zeggen tegen kinderen die hun ouders hebben verloren als gevolg van de Russische invasie en dat de oorlog het gevolg is van een 'complicatie van de geopolitieke situatie'.

Maria Lvova-Belova brengt weeskinderen uit de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk naar de Russische regio Nizjni Novgorod om hen onder te brengen in pleeggezinnen. Foto: Kremlin.ru

Assimilatie in plaats van integratie

Een bron uit het Russische Ministerie van Onderwijs zei tegen Meduza dat de handleiding waarmee de medewerkers van de tienercentra moeten werken ‘een grof schandaal’ is. Volgens deze bron laat de handleiding zien dat de Russen geen enkele intentie hebben om de kinderen ooit terug te laten keren naar hun eigen cultuur en er geen sprake is van integratie maar slechts van assimilatie waarbij de eigen cultuur van de kinderen wordt uitgewist.

‘Bovendien, [in theorie] vindt integratie plaats in een sfeer van multiculturalisme, waarin culturele diversiteit wordt toegelaten en respect voor de cultuur van de minderheid. Maar probeer maar eens respect voor de Oekraïense taal te tonen, voor het volkslied, het wapen, hiervoor wordt je vastgezet! Daarom is integratie van deze kinderen niet mogelijk. Het gaat veeleer om assimilatie of marginalisatie.’

Overigens heeft de meerderheid van de leraren die door Meduza zijn gepolst, aangegeven nog niet met de handleiding gewerkt te hebben. Vaak worden dit soort handleidingen wel aan het schoolhoofd gestuurd maar in de praktijk wordt het niet altijd verplicht gesteld.

Volgens Oekraïne heeft Rusland ruim 19.000 kinderen naar Rusland of de door Rusland bezette gebieden gedeporteerd. Dit aantal verwijst naar het aantal kinderen waar ouders, verwanten of verzorgers een zoekaanvraag voor hebben ingediend. Volgens Oekraïne ligt het werkelijke aantal onder dwang verplaatste Oekraïense kinderen nog hoger. Slechts 388 kinderen zijn tot nu toe teruggekeerd naar Oekraïne na bemiddeling van Oekraïense mensenrechtenorganisaties, de Oekraïense autoriteiten en hulp van andere landen.

Rusland doet alsof het de Oekraïense kinderen een kans biedt om aan de oorlog te ontsnappen door hen naar Rusland of de door Rusland bezette gebieden te halen. Oekraïne en de internationale gemeenschap veroordelen deze deportaties echter omdat het een schending is van het oorlogsrecht. Zowel tegen Lvova-Belova als tegen president Poetin heeft het Internationaal Strafhof in maart 2023 een arrestatiebevel afgekondigd vanwege hun rol bij de deportatie van Oekraïense kinderen naar Rusland en de door Rusland bezette gebieden.

Adoptie van Oekraïense kinderen

De Russische kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova heeft in het verleden beweerd dat de Oekraïense kinderen alleen in pleeggezinnen zouden worden ondergebracht zodat zij de mogelijkheid behouden om terug te keren naar hun ouders. Dit blijkt niet het geval. Kinderen worden ook geadopteerd, blijkt uit documenten die rapporteren over adopties in 2023. Als Oekraïense kinderen eenmaal geadopteerd zijn, is het vinden en terughalen van deze kinderen naar Oekraïne nog lastiger omdat hun naam dan ook veranderd kan zijn. 

Het Russische Ministerie van Onderwijs moet ook rapporteren over overleden geadopteerde Oekraïense kinderen. In de eerste helft van 2023 heeft het Ministerie bericht over vijf overleden kinderen uit de deels door Rusland bezette regio’s Loehansk en Cherson. Eén van de kinderen kwam om het leven door zelfmoord.

Volgen van internetgedrag

Meduza ontdekte dat het voorkomen van zelfmoord onder Oekraïense kinderen in bezette gebieden ook tot de taken van het Ministerie van Onderwijs  behoort. Maar voor zelfmoordpreventie worden maatregelen ingezet die verdergaan dan alleen het voortijdig detecteren van suïcidale gevoelens.

Een IT bedrijf, in 2018 opgericht op bevel van Poetin om onder andere schietpartijen op scholen te voorkomen door online gedrag van tieners te volgen, moet nu ook het internetgedrag van tieners in de bezette gebieden in kaart brengen. In 2023 ontving het bedrijf hiervoor 621 miljoen roebel uit de Russische staatskas en volgens gelekte documenten wordt er de komende drie jaren 1,7 miljard roebel voor uitgetrokken. Op deze manier willen de Russische autoriteiten de verspreiding van ‘anarchisme’, ‘nazisme’, en ‘andere vormen van destructieve informatie online’ in de gaten houden.

Via het softwareprogramma 'profilaktika' zouden al 540 miljoen profielen van tieners (en hun potentieel gevaarlijke familieleden) op sociale media in kaart zijn gebracht. Op basis van het volgen van het internetgedrag wordt er een risicoprofiel gemaakt voor iedere tiener wat betreft de kans dat hij of zij ontvankelijk is voor zelfmoord, terrorisme of extremisme, kortom, allemaal afschrikwekkende termen om te bepalen of een kind 'oppositioneel gezind' is. Het doel is om 85% van de accounts van tieners in de door Rusland bezette gebieden op de radar te krijgen, blijkt uit de documenten die Meduza onder ogen kreeg.