In Moskou weet de politieke elite zich nog even geen raad met de nieuwe verhoudingen in de Verenigde Staten nu Joe Biden zich uit de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft teruggetrokken ten gunste van zittend vice-president Kamala Harris. In Kyiv is er voorzichtig sprake van een beetje opluchting omdat de kansen op een overwinning van Donald Trump en zijn anti-Oekraïense running mate J.D. Vance iets lijken af te nemen.
President Zelensky en vicepresident Harris tijdens NAVO-top in Washington. Foto AFGP/ANP.
Officieel onthoudt het Kremlin zich van uitvoerig commentaar op de jongste ontwikkelingen in de Amerikaanse verkiezingscampagne. ‘Dat is niet onze binnenlandse aangelegenheid en staat daarom niet op onze dagorder. Onze prioriteit is het om de doelen van de speciale militaire operatie [de oorlog tegen Oekraïne – red.] te bereiken’, zei woordvoerder Dmitri Peskov nadat zondagavond 21 juli bekend was geworden dat Biden de fakkel wilde overdragen aan Harris. ‘Eerlijk gezegd zijn we niet erg verbaasd. De laatste jaren hebben ons geleerd dat niets in de Verenigde Staten ons nog kan verbazen.’ Over de kansen van Harris hield het Kremlin zich op de vlakte. ‘Ze heeft zich enkele malen retorisch niet vriendelijk uitgelaten over ons land. Maar de plussen en de minnen kunnen we nog niet fixeren’, aldus Peskov.
Seksisme en racisme
Buiten het Kremlin was de toon minder ingetogen. Daar was de verrassende electorale wending in de Verenigde Staten onderwerp van zowel kwaadaardige spot als serieuze analyse. De plotselinge kandidatuur van Kamala Harris werd daar kennelijk opgevat als een nieuwe onverwachte dreiging voor Rusland, vooral omdat een eventuele overwinning van de Democraat koren op de molen van Europa zou zijn.
Persvoorlichter Maria Zacharova van het departement van Buitenlandse Zaken veroorloofde zich een sarcastisch geintje. ‘Joseph Biden heeft verklaard dat hij uit de presidentiële race is gestapt. Maar hij voegde er niet aan toe waarheen precies’, schreef ze op haar Telegram-kanaal. Zacharova pleitte vervolgens voor een ‘onderzoek naar de samenzwering van de Amerikaanse media en politieke kringen die de ware aard van [Bidens] mentale toestand verborgen hielden en zo de publieke opinie manipuleerden’.
De woordvoerder van minister Sergej Lavrov van Buitenlandse Zaken verwees op dit sociale medium ook naar nog ruigere of beledigende commentaren op Kamala Harris. Talkshowgastheer Vladimir Solovjov typeerde haar als louter een ‘gekke lachende vrouw’ die in schril contrast staat tot de ‘sterke’ kandidaat J.D. Vance. De politicoloog Andrej Sidorov, decaan van de faculteit Internationale Betrekkingen van de staatsuniversiteit MGOe, zocht het in een racistische associatie. ‘Kamala met de atoomknop is erger dan een aap met een granaat’, zei Sidorov in het televisieprogramma van Solovjov. Een andere gast noemde haar ‘de duivel in zijn zuiverste vorm’. De populaire boulevardpers gebruikte vergelijkbare beelden. De boulevardkrant Komsomolskaja Pravda kwalificeerde Harris als een ‘gekkie’. Volgens de net iets serieuzere Moskovksy Komsomolets zou ze beter op haar plaats zijn als ‘decoratie in een psychiatrische inrichting’.
Zelensky op bezoek in Witte Huis bij toenmalig president Trump. Foto ANP
'Trump begrijpt ons beter'
Meer doorwrochte analyses draaien vooral om de vraag of het vertrek van Joe Biden de kansen van Donald Trump zal verkleinen en wat de consequenties zijn van een eventueel goed resultaat van Kamala Harris en andere Democraten bij de presidents- en parlementsverkiezingen in de Verenigde Staten over ruim drie maanden.
Anatoli Lebedev, topambtenaar op Buitenlandse Zaken, schrijft in de Nezavisimaja Gazeta: ‘In theorie zou Trump de mensen in Oekraïne, de Donbas en de Krim beter moeten begrijpen en geeft zijn rentrée in het Witte Huis waarschijnlijk hoop op het begin van een moeilijke maar betekenisvolle Russisch-Amerikaanse dialoog.’
Politicoloog en spindoctor Aleksej Moechin denkt niet dat Harris kans maakt tegen Trump. ‘Een vrouw is nog nooit president van de Verenigde Staten geweest. Er is daar blijkbaar nu de neiging om een kandidaat te kiezen volgens het principe “wie is nog niet onze president geweest?” Er was nooit een zwarte man – zo werd het Obama. Er was nimmer een vrouw van kleur. Bingo. Een vrouw van kleur met liberale overtuigingen. Harris is een kandidaat met zeer beperkte functionaliteit. Ze is ooit in Afrika geweest. Afrikaanse landen wendden zich daarna tot Rusland’, zegt Moechin in de staatscourant Rossiiskaja Gazeta Gazeta.
Meer continuïteit dan verandering
De minst demagogische analyse komt voor rekening van Fjodor Loekjanov, professor internationale betrekkingen aan de Economische Hogeschool van Moskou en directeur van de op de Bilderberg-conferentie geënte presidentiële discussieclub Valdai.
Loekjanov uit zich ambivalent over het afscheid van Biden. Hoewel hij conform de vaste Kremlinlijn de scheidende Amerikaanse president verantwoordelijk acht voor de oorlog in Oekraïne, erkent Loekjanov ook dat Biden ‘zeer ervaren, tamelijk voorzichtig en relatief rationeel’ opereerde. ‘Degene die hem vervangt, kan niet bogen op al deze kwaliteiten, dus de volatiliteit, zoals ze op de beurzen zeggen, zal toenemen’, betoogt hij in een essay voor de Rossiiskaja Gazeta. Met de jongere Harris, die wordt gesteund door George Soros, zo merkt Loekjanov niet toevallig op, dreigt een ideologische verharding bij de Democraten. Maar hij twijfelt of het beleid van Washington wezenlijk gaat veranderen. ‘De Amerikanen proberen op sluwe wijze een afstand te scheppen tussen Moskou en Peking. Hierbij zullen geen principiële concessies aan Rusland worden gedaan. De Oekraïnepolitiek zal hoogstwaarschijnlijk variëren, afhankelijk van de persoon, of beter gezegd van de groepen die zij vertegenwoordigt’, aldus Loekjanov.
De politieke turbulentie in de VS is niet zozeer belangrijk wegens de Amerikaanse betrekkingen met Rusland specifiek, maar veeleer om de ‘algemene toestand en de vooruitzichten van het politieke systeem’ in Amerika, concludeert Loekjanov. ‘De belangrijkste vraag is of de VS mee veranderen met de mondiale trends (naar een minder gecentraliseerd en diverser internationaal systeem) of, integendeel, dat het land probeert te wedden op de terugkeer van het vroegere universalisme’, schrijft het intellectuele gezicht van de buitenlands politieke elite in Moskou.
Zuchtje van verlichting in Oekraïne
In Oekraïne klinkt vooral een zachte zucht van verlichting. Als met Harris de kansen op een nieuwe Democraat in het Witte Huis groter worden, is dat sowieso positief. Oekraïne heeft bovenal meer ‘strategische zekerheid’ nodig dan Kyiv nu krijgt. Hoewel Biden een belangrijke rol heeft gespeeld in de totstandkoming van de westerse anti-Poetincoalitie en de militaire hulppakketten voor Oekraïne heeft de vertrekkende president afgelopen vier jaar ook vaak een ‘ongerechtvaardigde “voorzichtige” houding’ aangenomen, betoogt topdiplomaat Oleh Sjamsjoer in een artikel voor het weekblad Zerkalo Nedeli / Dzerkalo Tizjnia.
Wat Harris straks te bieden heeft, weet Sjamsjoer niet precies. ‘Tijdens haar vicepresidentschap heeft Harris zich opgeworpen als de standvastige tinnen soldaat van de regering-Biden. Ze heeft herhaaldelijk ontmoetingen gehad met de president van Oekraïne en heeft zich altijd publiekelijk uitgesproken voor blijvende steun tegen de Russische agressie. In een toespraak op de laatste Veiligheidsconferentie van München zei ze dat de Verenigde Staten “de fundamentele principes van soevereiniteit en territoriale integriteit zullen blijven verdedigen en niet zullen toestaan dat een autoritaire imperialist een vrij en democratisch volk tot slaaf maakt”. Maar Kamala Harris heeft de ervaring van Biden, noch zijn vaardigheden op het gebied van buitenlands beleid. Daarom zal ze, als ze wordt verkozen, zwaarder leunen op haar adviseurs’, gokt Sjamsjoer.
De politicoloog Volodymyr Fesenko, directeur van de denktank Penta, volgt eenzelfde redenering. Los van de intriges, die nu in een hogere versnelling zullen komen, zijn de Oekraïense belangen ook bij Harris in betere handen dan bij Trump. ‘Het standpunt van de Democratische partij zal niet veranderen. Het gaat alleen om de nuances van haar persoonlijke standpunt, betoogt Fesenko op de site van NV (voorheen Nieuwe Tijd, nu New Voice).
Angst voor Trumpiaans Congres
De journalist Serhiy Melnyk, diplomatie redacteur van het blad Livy Bereg (Linkeroever, een verwijzing naar de oostelijke zijde van de Dnipro-rivier), voorziet met Harris ook continuïteit, maar vreest wel dat de Democraten hun krappe meerderheid in de Senaat kunnen kwijtraken. ‘Bidens deelname aan de presidentiële race heeft de Democratische Partij eerlijk gezegd verzwakt, waardoor de kansen zijn verkleind dat haar kandidaten na de volgende verkiezingscyclus in het Congres komen. Aangezien de kern van de pro-Oekraïense coalitie bestaat uit Democraten, is dit een belangrijke factor’, schrijft Melnyk voor het kwalitatief hoogwaardige Livy Bereg.
Hoofdredacteur Serhiy Sydorenko van het blad Europese Pravda, een aparte publicatie van de bekende krant Oekraïenskaja Pravda, waarschuwt ook voor de verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden die op dezelfde dag als de Amerikaanse presidentsverkiezingen plaatsvinden. Als de Democraten over de hele linie van de Republikeinen verliezen, krijgt Trump een loyaal Congres en wordt een radicale verandering van het Amerikaanse beleid denkbaar, betoogt Sydorenko. ‘Het zou Amerika en de wereld in een nieuwe realiteit kunnen storten die we eerlijk gezegd niet willen meemaken’.