Sinds de Verenigde Staten en Oekraïne elkaar 11 maart in de Saoedische stad Jeddah troffen, wordt er door Russische, Oekraïense en Amerikaanse experts onderhandeld over een staakt-het-vuren. De Oekraïense politicoloog en directeur van Politiek Onderzoekscentrum Penta Vladimir Fesenko schetst drie mogelijke scenario’s voor het verdere verloop van de onderhandelingen. De Oekraïense nieuwswebsite New Voice herpubliceerde zijn tekst.

Tijdens een persconferentie in Kyiv informeert de Oekraïense president Volodymyr Zelensky de media over de door de VS bemiddelde besprekingen tussen Oekraïne en Rusland. 25 maart 2025. Foto: Stringer / ANP / EPA

Op 11 maart kwamen de Verenigde Staten en Oekraïne tijdens onderhandelingen in de Saoedische stad Jeddah tot een voorstel over een dertig dagen durend staakt-het-vuren. Als de Russische Federatie met de voorwaarden in zou instemmen, kon het tijdelijke bestand direct in werking treden. Met wederzijdse overeenstemming zou het bestand na dertig dagen kunnen worden verlengd. De Russische dictator schoof het voorstel niet direct van tafel, maar kwam met een hele lijst aanvullende voorwaarden en eisen.

Op 18 maart vond een telefoongesprek plaats tussen Trump en Poetin. In dat gesprek zegde Poetin toe voor een periode van dertig dagen te stoppen met het aanvallen van Oekraïense energievoorzieningen (volgens de VS zou het behalve om energievoorzieningen ook om andere kritieke infrastructuur gaan). De afgelopen dagen vonden verdere onderhandelingen plaats tussen Russische, Oekraïense en Amerikaanse experts. Voor het eerst sinds de lente van 2022, toen vredesonderhandelingen gestaakt werden, is er weer sprake van een mogelijk einde aan de oorlog in Oekraïne. 

Zullen deze onderhandelingen werkelijk leiden tot een dertig dagen durend staakt-het-vuren, of zelfs tot een volledig vredesakkoord?

Het verloop van de vredesonderhandelingen zal grotendeels bepaald worden door de Russische president. Poetin staat voor een dilemma: hij moet kiezen tussen Trump en Oekraïne. Aan de ene hand zijn de onderhandelingen met Trump voor Poetin een soort spel. Hij wil dat spel volhouden tot hij een soort ‘Big Deal’ met de VS in de wacht sleept. Aan de andere kant is Poetin geobsedeerd met het idee om Oekraïne als onafhankelijke en westerse staat te vernietigen. Juist vanuit die obsessie is hij de huidige oorlog tegen Oekraïne begonnen.

Drie scenario's

Er zijn drie mogelijke scenario’s voor het verdere verloop en de uitkomst van de onderhandelingen:

1. Onderhandelingen leiden tot een tijdelijk staakt-het-vuren

Rusland en Oekraïne gaan officieel onderhandelen onder bemiddeling van de VS. Dit leidt tot een tijdelijk staakt-het-vuren (gedeeltelijk of volledig, gedurende een periode van dertig dagen of langer). Daarbij tekenen de partijen ook een verklaring waarin ze beloven verder te onderhandelen om tot een volledig vredesakkoord te komen. In dit geval zullen de VS mogelijk een deel van de sancties tegen Rusland opheffen. Afhankelijk van een eventuele verlenging van het tijdelijke bestand, en van het resultaat van de verdere onderhandelingen, valt dit scenario uiteen in twee deelscenario’s:

1. Het staakt-het-vuren wordt na dertig dagen verlengd. De VS heffen een deel van de sancties tegen Rusland op. De oorlog sluimert door, maar de onderhandelende partijen kunnen geen volledig vredesakkoord bereiken vanwege verschillende standpunten over de status van de door Rusland bezette gebieden en andere principiële kwesties. Er komt geen volledig akkoord, mogelijk wordt er wel een verklaring getekend over de punten waarop de partijen tot een compromis kunnen komen.
2. Het tijdelijke staakt-het-vuren houdt geen stand, ofwel vanwege veelvuldige schendingen, ofwel omdat het na de afgesproken periode niet wordt verlengd. De oorlog wordt hervat. De vredesonderhandelingen worden mogelijk onderbroken en op een later moment voortgezet.

2. Voortdurende onderhandelingen zonder resultaat

Hoewel er langdurig wordt onderhandeld, leidt dat niet tot een staakt-het-vuren. Zowel de onderhandelingen als de vijandelijkheden duren voort.

3. Gestaakte onderhandelingen 

De onderhandelingen raken, reeds in de beginfase of in een later stadium, in een impasse. De gesprekken worden gestaakt, de oorlog duurt voort.

Het eerste scenario lijkt op dit moment het meest waarschijnlijke. Uit het telefoongesprek tussen Poetin en Trump op 18 maart blijkt dat Poetin ervoor kiest om te blijven onderhandelen. Hij heeft toegezegd over vrede te praten, maar stelt aanvullende eisen en voorwaarden. Mogelijk wordt een compromis gesloten en zal er niet worden ingezet op een volledig staakt-het-vuren voor een periode van dertig dagen met mogelijke verlenging  (zoals de VS hebben voorgesteld), maar op een gefaseerd staakt-het-vuren. Daarbij zouden eerst de aanvallen op havens en energievoorzieningen gestaakt worden. Als Rusland zich aan die afspraak houdt, zou de tweede stap een staakt-het-vuren in de lucht en op zee zijn. De derde en moeilijkste fase zou het staken van gevechten op de grond zijn.

In het geval dat het vredesproces op zo’n gefaseerde manier verloopt, lijkt Trumps wens van een volledig staakt-het-vuren voor Pasen (20 april) onwaarschijnlijk. De onderhandelingen en daaropvolgende uitvoering van gemaakte afspraken kunnen veel meer tijd in beslag nemen. Het is ook mogelijk dat de partijen het wel direct over een volledig staakt-het-vuren gaan hebben (daarop dringen de VS aan), maar in dat geval zal de focus liggen op een voorlopige overeenkomst en niet op een bestand dat direct in werking treedt.

Rusland zal in iedere fase van de onderhandelingen meer concessies eisen van de VS en Oekraïne. Oekraïne zal niet aan die eisen tegemoetkomen. De zoektocht naar compromissen zal het onderhandelingsproces aanzienlijk vertragen. Ondertussen zal Rusland een nieuw offensief lanceren om meer Oekraïens grondgebied te bezetten en zo de eigen onderhandelingspositie te verbeteren. De militaire verhoudingen zijn van doorslaggevend belang in de vraag of een volledig staakt-het-vuren bereikt kan worden. Hoe omvangrijker en effectiever het Russische offensief, hoe kleiner de kans dat de partijen tot een staakt-het-vuren komen. En omgekeerd: hoe beter de positie van Oekraïne aan het front, hoe groter de kans dat er een vredesakkoord gesloten wordt.

Grenzen en handhavers

In het onderhandelingsproces zal men het eens moeten worden over de grens waarlangs de vechtende partijen zich voorlopig zullen terugtrekken. De frontlinie in Oekraïne is ruim 1300 meter lang. Alleen al het bereiken van een akkoord over hoe die grens precies getrokken wordt is een enorme opgave. Daarnaast moeten de partijen een manier vinden om zich aan het bestand te houden, en moet een derde partij gevonden worden die dat controleert. In de akkoorden van Minsk (2014-2015) werd die taak toegewezen aan de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Het is nog onduidelijk welke partij die rol nu zou kunnen vervullen. Met instemming van Rusland zouden de VS dit kunnen doen. Anders zal een beroep moeten worden gedaan op internationale organisaties als de VN, of weer op de OVSE (hoewel men in Oekraïne kritisch op die organisatie is).

Voor een duurzaam en stabiel staakt-het-vuren moet langs de afgesproken gevechtslinie een neutrale en gedemilitariseerde zone worden ingesteld, waaruit alle zware wapens worden teruggetrokken. Ook langs de Russisch-Oekraïense grens zou er zo’n zone moeten komen. Die zou dan onder controle komen te staan van een vredesmacht. Rusland wil categorisch geen NAVO-landen als vredestroepen. Oekraïne wil in die rol geen landen die lid zijn van de ODKB (Organisatie voor Verdrag inzake Collectieve Veiligheid, de tegenhanger van de NAVO, bestaande uit militaire bondgenoten van Rusland). Om een vredesmacht te vormen zal dus gezocht moeten worden naar neutrale landen, die Oekraïne noch Rusland voor de borst stoten. Sommige politici en experts hebben geopperd dat landen die niet bij het conflict betrokken zijn, bijvoorbeeld China en India, handhavers kunnen leveren. Voorlopig lopen zulke voorstellen nog vooruit op de zaken. De vorming van een vredesmacht is een ingewikkelde kwestie op zich. Zelfs als daartoe wordt besloten, zal het waarschijnlijk minstens zes maanden duren om de financiering rond te krijgen en de vredestroepen vervolgens daadwerkelijk in het gebied in te zetten.

Ook terwijl er over vrede wordt gesproken, zal Poetin druk blijven uitoefenen op Oekraïne. Dat kan hij zelf doen in het onderhandelingsproces, of indirect via zijn relatie met Trump. Poetin kan ook blijven dreigen met het hervatten van de militaire agressie tegen Oekraïne. Het valt dan ook niet te verwachten dat er helemaal niet meer gevochten zal worden. De ervaring van de Minsk-akkoorden leert dat incidentele schendingen van het staakt-het-vuren onvermijdelijk zijn.

Als de onderhandelingen in een impasse raken of mislukken, zal Trump na enige tijd zijn interesse in Oekraïne en het vredesproces verliezen. Hij zal dan ook niet meer proberen tot een akkoord met Poetin te komen.

Het is ook een mogelijkheid dat Rusland de oorlog voortzet, maar er niet in slaagt noemenswaardige successen te boeken. In dat geval zal er na enige tijd, mogelijk eind 2025, opnieuw worden onderhandeld om tot een vredesovereenkomst te komen. Waarschijnlijk zal dat dan zonder de VS gebeuren.

Vertaald uit het Russisch door Sophie Polm