Midden in Kyiv, op het Onafhankelijkheidsplein, groeit een monument dat niemand officieel heeft opgericht maar inmiddels groter is dan menig standbeeld. Wat begon met één vlaggetje voor een gesneuvelde soldaat, is uitgegroeid tot een wirwar van banieren, portretten en bloemen – een begraafplaats zonder graven. Het stadsbestuur weet niet goed raad met deze ode aan gesneuvelden, schetst Hanna Mamonova voor Babel.

Eind juli trok een storm over Kyiv. De gedenkplaats veranderde in een geel-blauwe modderpoel: portretten vielen om, vlaggen dreven in plassen. Medewerkers van de gemeentelijke dienst kwamen niet opdagen, voorbijgangers stapten achteloos over de natte vlaggen heen. Twee vrouwen, Tatjana Prantenko en Natalija Klimjoek, namen samen met Natalija’s man Oleg het werk op zich. Ze probeerden de vlaggen opnieuw te planten, maar die zakten weg. Tatjana stopte banieren in plastic zakken om die thuis te wassen.

De plek is van iedereen en van niemand tegelijk. Waar ooit perkjes lagen, staan nu foto’s, bloemen, kaarsen en lampen. Gaandeweg zijn er regels ontstaan: plekken worden gereserveerd, portretten weggehaald om plaats te maken. Hoe is dit gegroeid, wie zorgt voor onderhoud en waarom zijn de autoriteiten huiverig om zich met het monument te bemoeien?

Eerste vlaggetje

In april 2022, anderhalve maand na de grootschalige invasie, verzamelden familieleden van belegerde militairen in Marioepol zich op het plein. Midden in de menigte stond de Amerikaan Ryan Routh (56). Hij zette een tent op en plaatste een bord: ‘Mijn vriendin is vermoord door Poetin. Als u iemand kent die door Poetin is gedood, zet dan een vlaggetje.’

In het begin schonk er bijna niemand aandacht aan, maar langzaam verschenen er kleine vlaggetjes. Een maand later stonden er al honderd, gebracht door moeders van gesneuvelde Azov-strijders. Eén van hen was Vera Lytvynenko, wier zoon Vladyslav (‘Vector’) bij het theater van Marioepol sneuvelde. ‘We schreven namen en data op de vlaggetjes en vormden er een hart mee. Als moeders probeerden we gewoon iets te doen,’ zegt ze.

‘Mijn vriendin is vermoord door Poetin. Als u iemand kent die door Poetin is gedood, zet dan een vlaggetje’

Later kwamen er vlaggetjes bij voor slachtoffers van Olenivka, de gevangenis nabij Donetsk waar minstens 53 Oekraïense krijgsgevangenen werden gedood. Routh en zijn tolk hielden schriften bij waarin nabestaanden namen opschreven. De tent verdween, de ‘boeken van herinnering’ bleven. In 2023 waren het er al vier. Routh vertrok na vijf maanden, teleurgesteld en boos, en schreef thuis in de Verenigde Staten een boek.

Een jaar later dook hij opnieuw in het nieuws op doordat hij werd gearresteerd na een geruchtmakende schietpartij die plaatsvond in de nabijheid van Donald Trump. Het incident speelde zich af op een golfterrein waar Trump een spelletje speelde. Pas toen kwam aan het licht dat hij eerder al in aanraking was geweest met justitie.

Opzichter

In Kyiv bleef de zorg voor de gedenkplek in handen van Natalija Klimjoek. Ze plakte ooit met Routh de eerste vlaggetjes aan elkaar en heeft sindsdien een eigen vlag geplaatst: die van haar neef Oleksandr, gesneuveld in Donetsk. Haar man Oleg verkoopt vlaggetjes op het plein, Natalija wiedt onkruid en repareert lijstjes. ‘Voor de jongens hier ben ik schoon,’ zegt ze. ‘Elke grivna verdien ik terug met werk.’

Tot de zomer van 2024 besloeg de gedenkplek één bloemperk. Toen dat gemaaid moest worden, haalden vrijwilligers duizend vlaggetjes uit de grond en zetten die weer terug. Daarna groeide het snel.

‘We letten nu alleen nog op ons ‘hart’,’ zegt Vera Lytvynenko van de organisatie Heart Out, die zich bezig houdt met herdenkingskwesties. ‘Mensen brengen kruisen, spandoeken, portretten. Het is een chaos geworden. Niemand kan dit nog stoppen.’

Grind en vakken

Vandaag beslaat de gedenkplek een hele zijde van het plein, vlak bij de Tsjaikovski-academie. Vier bloemperken staan vol vlaggetjes. Brigades en speciale eenheden hebben stukken grond opgeëist, afgebakend met plastic randen en grind. Binnen die vakken staan portretten en vlaggen ordelijk opgesteld.

Het dichtst bij de academie ligt de zone van ‘Da Vinci’s Wolven’, een dronebataljon dat sinds juni 2024 vecht bij Pokrovsk. Daarachter volgen de 157e Gemechaniseerde Brigade, de speciale eenheid Omega, de inlichtingengroep Stugna en de 93e Brigade ‘Kholodny Yar’. Nabestaanden leggen ijzeren rozen en zijden bloemen neer. Een overzicht maken is onmogelijk.

‘Ik ben hier elke dag, en zelfs ik verdwaal soms’

‘Ik ben hier elke dag, en zelfs ik verdwaal soms,’ zegt Natalija. De politie markeerde haar vak met zwarte steentjes. Maar de plek is kwetsbaar: vlaggen zijn in brand gestoken, foto’s vernield. De laatste aanval was in mei 2025; sindsdien patrouilleren er soms zes agenten tegelijk.

De gedenkplek krijgt steeds meer het karakter van een begraafplaats. Nabestaanden vechten om de beste plekken. Oudere vlaggen belanden soms massaal in de afvalbakken om plek te maken voor nieuwe.

‘Ik vraag mensen maar één ding: heb respect. Gooi niets weg. Elk vlaggetje is iemands kind,’ zegt Natalija. Ze bewaart kapotte vlaggetjes in doorzichtige bakken – zestien dit jaar alleen al.

Wie zorgt?

De gemeente beperkt zich tot het vegen van de tegels. Onkruid en verwelkte bloemen laten ze liggen. Dat werk doen Natalija, families en soms brigades. ‘Laatst zat er een groep jongeren naast ons. Ze riepen: “Poetin is een klootzak.” Ik zei: “Dat klopt. Maar trek intussen wat onkruid uit.” Niemand reageerde,’ vertelt ze.

Volgens Vera Lytvynenko is de plek een manier om rouw te verwerken. ‘In verdriet hoor je alleen jezelf. Je denkt niet na of het mooi is.’ Zelf vond ze het plein het mooist toen er alleen vlaggetjes stonden. Maar opruimen is onmogelijk: wie kruisen of portretten weghaalt, wordt verketterd.

De gemeente houdt zich afzijdig: officieel is de plek ‘van het volk’. Voor een monument is wetgeving nodig, zoals de langverwachte wet over nationale herinneringspolitiek. Die ligt klaar maar is nog niet aangenomen.

Zelfs dan lost dat de situatie niet zomaar op, zegt Oleksandr Alforov van het Instituut voor Nationale Herinnering. ‘Rond de heldenplek moet een verhaal worden gebouwd, zodat het waardigheid krijgt en deel wordt van een groter geheel.’ Tegen het eind van de zomer wil hij een nationaal herinneringsplan klaar hebben.

‘Rond de heldenplek moet een verhaal worden gebouwd, zodat het waardigheid krijgt en deel wordt van een groter geheel’

Herdenkingsdeskundige Maksym Jeligoelashvili noemt het typisch voor Oekraïne: veel spontane herdenkingsplekken, weinig beleid. ‘Mensen doen iets, de overheid kijkt toe. Omdat het te pijnlijk en te ingewikkeld is.’ Zonder vrijwilligers als Natalija dreigt de plek hetzelfde lot als de herinneringsmuur bij de Sint-Michielskathedraal.

Die muur werd in 2015 beplakt met vijfduizend portretten. Vrijwilligers hielden lijsten bij en vervingen foto’s, maar na 2022 trokken de meesten naar het front. Families haalden zelf portretten weg om plaats te maken. Er worden geen verhalen meer verzameld. Foto’s verbleken, laten los, waaien weg en verdwijnen in het stof.

Dit is een bewerking van een artikel dat eerder is verschenen op Babel.