Russische veteranen hebben het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag gevraagd een onderzoek in te stellen naar de positie van Russische particuliere militaire bedrijven, die officieel bij wet verboden zijn. Volgens de veteranen worden Russische burgers onwettig naar het buitenland gestuurd voor militaire doeleinden. Na terugkomst in Rusland zijn de huurlingen in feite rechteloos en krijgen geen compensatie of financiële ondersteuning, zoals gewone militairen. De aanklacht is onaangenaam voor Rusland, dat de inzet van huurlingenlegers in oorlogsgebieden zoals Oekraïne of Syrië ontkent.

Russische huurlingen in Syrië (foto Oekraïense Veiligheidsdienst)

Militaire huurlingen en hun werkgevers kunnen in Rusland in de gevangenis belanden omdat particuliere militaire bedrijven er bij wet verboden zijn (artikel 359 en 208 van het Wetboek van Strafrecht). De wettelijke status van deze huurlingen wordt volgens de veteranenorganisatie doelbewust niet erkend zodat ze niet de voordelen genieten die militairen in overheidsdienst wel krijgen, zoals financiële compensatie en medische ondersteuning. Jevgeni Sjabajev, voorzitter van de veteranenorganisatie ‘Al-Russische Officierenvereniging’ zei tegen radiostation Echo Moskvy dat ze zich tot het Internationaal Strafhof hebben gewend omdat burgers worden ingezet voor oorlogshandelingen.

‘In feite worden burgers om de tuin geleid en naar het buitenland gestuurd met als doel om hen onwettig in te zetten voor militaire doeleinden’, staat in de aanklacht.

‘Aangezien de situatie al gedurende drie jaar niet is veranderd, verzoeken wij de procureur een strafzaak in te stellen op basis van Artikel 7 van het Statuut van Rome van het Internationaal Strafhof, op grond van punt i: 'Enforced disappearance of persons' (in het Statuut omschreven als 'the arrest, detention or abduction of persons by, or with the authorization, support or acquiescence of, a State or a political organization, followed by a refusal to acknowledge that deprivation of freedom or to give information on the fate or whereabouts of those persons, with the intention of removing them from the protection of the law for a prolonged period of time').

                                                                                                                       Jevgeni Prigozjin, eigenaar van cateringbedrijf Concord en bekend als 'Poetins kok' geldt als oprichter van particulier militair bedrijf Wagner, actief in Oekraïne, Syrië en de Centraal-Afrikaanse republiek (Foto: rechtenvrij), 

Publiek geheim

De Russische regering staat stilzwijgend toe dat particuliere militaire bedrijven als Wagner Russische burgers inzetten in conflictgebieden waar zij vaak aan Russische zijde vechten, bijvoorbeeld in Oost-Oekraïne en Syrië. Het officiële standpunt van de Russische regering is dat Russische patriotten uitsluitend op eigen initiatief deelnemen aan die gevechten in buitenlandse oorlogsgebieden. Dat er op grote schaal en doelbewust Russische huurlingen worden ingezet door Russische particuliere bedrijven wordt officieel ontkend.

Maar het is in Rusland een publiek geheim dat Russische huurlingen actief zijn in oorlogsgebieden, omdat soldaten sneuvelen of gewond terugkeren. Dat wordt ook bevestigd door voormalige huursoldaten en nabestaanden van omgekomen huurlingen. Volgens veteranenorganisaties erkennen Russische burgers dat zij hebben deelgenomen aan militaire- of beveiligingsactiviteiten in onder andere Oost-Oekraïne, Syrië, Libië, de Centraal Afrikaanse Republiek, Gabon, Soedan, Zuid-Soedan en Jemen. De voorzitter van de veteranenorganisatie klaagt in het interview met Echo Moskvy dat zijn organisatie niet over voldoende middelen beschikt om de teruggekomen huurlingen dan wel hun nabestaanden te ondersteunen.

Het bekendste particuliere Russische huurlingenbedrijf is de Wagner Groep die volgens Russische media gelieerd is aan ‘Poetins kok’ Jevgeni Prigozjin, eigenaar van het cateringbedrijf Concord dat banketten voor het Kremlin verzorgt. Begin november kwamen er in Syrië vermoedelijk zes huurlingen om en in februari 2018 sneuvelden daar naar schatting rond de 200 Russische huurlingen in gevechten met de Amerikanen. Omdat de Russische regering dat niet kan toegeven, minimaliseert zij het aantal gesneuvelden aan Russische zijde. Volgens Bloomberg zijn er via bedrijven van Prigozjin in wel tien Afrikaanse landen Russische huurlingen actief betrokken bij het handhaven van de veiligheid dan wel bij het beïnvloeden van de lokale politiek. In ruil voor militaire diensten ontvangen de bedrijven van Prigozjin rechten bij de lokale goud- of oliewinning.

‘Duizenden klachten’

Het verzoek dat is ingediend bij de aanklager van het Internationaal Strafhof in Den Haag is ondertekend door 357 afgevaardigden van veteranenorganisaties uit 52 Russische regio’s. De veteranenorganisaties beweren dat zij de afgelopen drie jaar ‘duizenden klachten van Russische burgers’ hebben ontvangen die actief zouden zijn geweest voor Russische particuliere militaire organisaties. De getuigen zouden bereid zijn te praten als het Internationaal Strafhof een onderzoek in gang zou zetten.

Het is echter de vraag hoe het Internationaal Strafhof dit verzoek kan inwilligen. Rusland heeft zich in 2016 teruggetrokken uit het ICC omdat het de effectiviteit en onafhankelijkheid van het oorlogstribunaal in twijfel trok. De rechtsmacht van het Internationaal Strafhof is beperkt. Het kan alleen maar uitspraken doen over misdaden die zijn begaan op het grondgebied van lidstaten, en dan nog slechts indien een land zelf niet bereid is om een zeer ernstige misdaad te onderzoeken. Daar komt bij dat huurlingenlegers in Rusland bij wet verboden en dus niet erkend zijn.

Discussie in de Doema

Sergej Krivenko, lid van de presidentiële mensenrechtenraad, zei tegen Radio Svoboda dat hij de aanklacht ondersteunt. ‘Dit probleem bestaat omdat de staat huurlingen inzet in militaire conflicten via particuliere militaire bedrijven terwijl ze doet alsof ze er niets mee te maken heeft.’ Volgens Krivenko zijn er twee oplossingen. Of particuliere militaire bedrijven worden gelegaliseerd en hun soldaten krijgen alle voordelen die ook ten deel vallen aan officiële militairen. Of de huurlingen moeten wettelijk vervolgd worden voor hun illegale militaire activiteiten. Op dit moment gebeurt geen van beiden. Het zou de overheid ook in ernstige verlegenheid brengen als mensen vervolgd zouden gaan worden die ze eerst zelf illegaal heeft ingezet.

Dimitri Oetkin zou de aanvoerder zijn van de Wagner Groep. De gedecoreerde militair zit hier aan op een banket in het Kremlin.

Toch zijn er de afgelopen jaren al meer dan eens geluiden opgegaan van hooggeplaatste politici om huurlingenbedrijven te legaliseren. Zo pleitte minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov in januari 2018 voor een wet die de rechten van huurlingen veiligstelt en Poetin opperde al in 2012 dat particuliere militaire bedrijven een goed instrument zijn om de belangen van Rusland in het buitenland te dienen.

Maar een wetsvoorstel van Sergej Mironov, partijleider van Rechtvaardig Rusland, en zijn partijgenoot Michail Jemeljanov om huurlingenbedrijven te legaliseren werd in januari 2018 in de Doema afgestemd, na grote druk van geheime dienst FSB en ministerie van Defensie. De illegale status van huurlingen die actief zijn in conflictgebieden biedt de regering de mogelijkheid om internationale aansprakelijkheid in oorlogsgebieden te ontlopen.

Parlementslid Jemeljanov keurde de aanklacht bij het Internationaal Strafhof nadrukkelijk af. Deze zou niets opleveren en Rusland in een kwaad daglicht stellen. ‘Opnieuw zullen westerse media de naam van Rusland bevuilen en leugens bedenken.’ Veteranen dienen ‘de waarheid niet in het buitenland te zoeken’, waar de aanklacht gebruikt zal worden voor anti-Russische doeleinden.

(Bronnen: Radio Svoboda, Meduza, The Washington Post, RBK, Echo Moskvy, Novaja Gazeta, Lenta.ru, Bloomberg, Spoetnik)