Ruim vijftienduizend mensen protesteerden op 10 maart in Moskou tegen pogingen van de overheid het Russische internet te beknotten. Zij reageerden daarmee op een omstreden wetsvoorstel waarmee het Russische internet van het wereldwijde web kan worden afgesneden.

Demonstratie voor vrijheid van internet in Moskou (foto twitter)

Ruim vijftienduizend mensen (bij de politie stond de teller op 6500) protesteerden op de Sacharovstraat in een waterig zonnetje en daarmee was het één van de grootste acties die de Russische hoofdstad sinds ruim anderhalf jaar heeft gezien. Dat het inperken van de vrijheid van internet de Russen zorgen baart, bleek een jaar geleden al toen op dertig april 2018 ruim tienduizend mensen de straat opgingen om te demonstreren tegen internetwaakhond Roskomnadzor die de chatdienst Telegram dreigde te blokkeren. Dat is vooralsnog niet gelukt.

De actie die werd georganiseerd door de niet geregistreerde Libertarische Partij, kreeg steun van Pavel Doerov. De oprichter van Telegram riep mensen via zijn populaire chatdienst op om de straat op te gaan voor de vrijheid van internet. ‘Terwijl ze miljarden roebels spenderen, zijn de autoriteiten van plan om Rusland af te snijden van de rest van de wereld, waarna ze buitenlandse sociale media en messengers kunnen gaan blokkeren,’ schreef Doerov in zijn oproep.  

De duizenden deelnemers in Moskou en enkele tientallen in Voronezj en Chabarovsk spraken zich uit tegen een wetsvoorstel voor een ‘soeverein’ Russisch internet dat volgens critici gebruikt kan worden om het internet in Rusland te censureren. Het omstreden wetsvoorstel is midden februari 2019 in een eerste versie goedgekeurd door de Staatsdoema met 334 stemmen voor en 47 stemmen tegen. Voordat het wetsvoorstel van kracht kan worden moet het in tweede lezing worden goedgekeurd door het parlement en ondertekend worden door de Russische Federatieraad en president Vladimir Poetin.

Meer macht naar Roskomnadzor

Voorstanders van het wetsvoorstel zeggen dat de wet nodig is om Rusland te beschermen tegen buitenlandse en vooral Amerikaanse cyberaanvallen. De bedoeling is om het mediatoezichtsorgaan Roskomnadzor de volmacht te geven om in noodsituaties het Russische internet los te kunnen koppelen van het wereldwijde web. Voorstanders beweren dat de wet het Russische internet op deze manier beschermt en toegankelijk houdt wanneer gevaar dreigt van (Westerse) cyberaanvallen. Maar ook bij afwezigheid van buitenlandse dreiging geeft het wetsvoorstel Roskomnadzor meer macht, zodat de internetwaakhond websites kan blokkeren die gevaarlijk worden geacht voor de Russische internetgebruiker. Momenteel kunnen websites door de internetproviders zelf geblokkeerd worden.

Critici vrezen dat de overheid met dit wetsvoorstel nog meer controle gaat krijgen over het tot nu toe relatief vrije Russische internet en daarmee China achterna gaat. Onder andere vanuit de zakenwereld en de Russische rekenkamer klinkt kritiek. Het gaat de staat twintig miljard roebel (265 miljoen euro) kosten om het Russische internet ‘soeverein’ te maken.

Het omstreden wetsvoorstel werd in december 2018 ingediend door de parlementariërs Andrej Klisjas, Ljoedmila Bokova en Andrej Loegovoj. Loegovoj is een voormalig medewerker van de FSB en wordt door de Britten verantwoordelijk gehouden voor de dood van de Russische ex-spion Aleksandr Litvinenko. Loegovoj is parlementslid voor de Liberale Democratische Partij van Rusland (LDPR) maar zijn partijgenoten waren bijna allemaal tegen het wetsvoorstel.

Hoewel de protestactie was toegestaan door de autoriteiten zijn er voorafgaand en na afloop arrestaties verricht. Zo werden minimaal acht mensen gearresteerd omdat ze blauwe ballonnen uitdeelden. In Sint-Petersburg was geen toestemming gegeven door de autoriteiten in verband met festiviteiten rondom het volksfeest Maslenitsa (het Russische carnaval). Wel hebben in Sint-Petersburg leden van de Libertarische Partij samen met activisten van AgitRossija een plakkaat op het gebouw van Roskomnadzor geplakt met daarop de tekst ‘hier doden ze het Russische internet’.

Digitaal verzet

Tijdens de actie in Moskou hield de voorzitter van de Libertarische partij, Sergej Bojko, een toespraak waarin hij de hoop uitsprak dat de autoriteiten rekening gaan houden met de kritiek op het omstreden wetsvoorstel. Ook de beruchte wet waarmee mensen strafrechtelijk kunnen worden vervolgd voor het delen van zogenaamd ‘extremistische’ berichten op sociale media is eind 2018 door Poetin aangepast en versoepeld na maatschappelijke kritiek.

Critici vragen zich af of het Russische internet van het wereldwijde web kan worden afgesneden zonder het Russische internet zelf schade toe te brengen. De Telegram berichtenapp van Pavel Doerov wordt nog altijd gebruikt ondanks pogingen van Roskomnadzor om de app aan banden te leggen. Telegram weigert om de Russische  veiligheidsdienst FSB toegang te geven tot versleutelde berichten binnen de chatdienst.

Pavel Doerov heeft de mensen die zondag de straat opgingen via Telegram bedankt. ‘Dank aan alle deelnemers – voor het team van Telegram is dit een teken, dat het de moeite waard is ons digitale verzet voort te zetten.’ Internet expert en auteur van The Red Web Andrej Soldatov ziet de toekomst pessimistischer tegemoet. In een artikel voor RaamopRusland zegt hij dat de autoriteiten al ervaring hebben met het platleggen van internet. Zo werd het internet in Ingoesjetië geblokkeerd tijdens massale protesten tegen een grensverschuiving ten gunste van grote buur Tsjetsjenië in het najaar van 2018.

Bronnen: Vedomosti, BBC Russia, iguides.ru, Meduza, Novaja Gazeta, Fontanka.ru, Moscow Times