Op het slagveld in Oekraïne sneuvelen enorme aantallen Russische soldaten. Maar het leger blijft de rijen aanvullen met nieuwe rekruten, die met substantieel geld naar hun dood worden gelokt. 'Als iemand voor Poetin wil sterven, waarom zou ik hem daar dan van weerhouden?', zegt een medewerker van een Moskous rekruteringsbureau. Psychologen noemen de gegadigden 'sociale losers'. Hun familie heeft meer aan hun dood dan aan hun leven.

Reclameborden voor contractdienst bij het Russische leger. Links de slogan 'De helden van een heldenstad', rechts 'De trots van Rusland'. Sint-Petersburg, 21 oktober 2024. Foto: Anatoly Maltsev / EPA / ANP

Een Oekraïense vriend die sinds het begin van de Russische invasie aan het front is (inmiddels bij een dronebrigade bij het fel bevochten stadje Pokrovsk) stuurde dit bericht: ‘De Russen hebben rondom Pokrovsk voor hun eigen voetvolk een waar Auschwitz ingericht. Ze dwingen ze op te rukken naar onze posities onder bedreiging van executie en ze sneuvelen bij de honderden zonder onze loopgraven te bereiken. Wie het overleeft kruipt in holen en kelders zonder eten en drinken. De aarde is veranderd in een mengsel van dode en gewonde lichamen die niemand probeert op te halen. Maar de Russen stoppen niet, we hebben een heel regiment omgelegd, ze hebben de resten teruggetrokken en een nieuw gestuurd dat nu op dezelfde manier omkomt. Bij ons gaat het ook niet allemaal soepel. De eindeloze stroom aan lijken mist zijn effect niet.’

Oekraïners noemen het de Russische doodscultus. Waarom blijven Russische soldaten als lemmingen op de afgrond afrennen? En waarom blijven Russen zich massaal melden voor de oorlog?

De onafhankelijke Russische website Vjorstka deed daar onderzoek naar en interviewde bij een rekruteringsbureau in de Moskouse wijk Boetyrka talloze rekruten en medewerkers. Dat levert een pervers beeld op van een geoliede machine van staatsambtenaren, juristen, militaire functionarissen, artsen, psychologen, bedrijven en banken die allemaal samenwerken om mannen tussen de 18 en 65 jaar (en mondjesmaat ook vrouwen) naar de mjasoroebka (vleesmolen) te dirigeren, zoals het front in de volksmond wordt genoemd.

De mannen worden naar het front gelokt met grote sommen geld. Wat hen te wachten staat in de loopgraven wordt niet verteld. Ze zouden dat kunnen weten, want op de Russische sociale media sterft het van de filmpjes met verhalen van Russische soldaten die verwilderd, hongerig en slecht bewapend aan hun eind komen. Op de Russische staatstelevisie wordt dit onderwerp doodgezwegen. De meeste vrijwilligers hopen er doorheen te zwijnen en als ze sterven in ieder geval hun familie financieel verzorgd achter te kunnen laten. 

Wat de rekruten ook niet weten is dat het jaarcontract dat zij denken te tekenen dankzij een decreet van Poetin uit september 2022 automatisch verlengd wordt tot het einde van de oorlog. Als Vjorstka hen daarop wijst reageren ze met ongeloof en verbijstering. Maar dan is de handtekening al gezet. De facto zijn zij daarmee lijfeigenen van de staat.

Geoliede produktieketen

Hoe werkt de Moskouse rekruteringsmachine? Op 23 juli 2024 ondertekende burgemeester Sergej Sobjanin een decreet dat de steenrijke gemeente mannen tussen de 18 en de 65 jaar 1,9 miljoen roebel (18.000 euro) betaalt als ze een contract voor militaire dienst tekenen met het ministerie van Defensie. Dat is voor de gemiddelde Rus een astronomisch bedrag. Sindsdien staan bij de rekruteringsbureaus in de hoofdstad lange rijen mannen, vooral sinds de Oekraïense inval in de Russische grensprovincie Koersk op 6 augustus, die het Russische patriottisme heeft doen opflakkeren. 

De belangstellenden lopen in het bureau achtereenvolgend een arts, psycholoog, jurist, militair, notaris en bankmedewerker af. Problemen levert dat doorgaans niet op. Elke man is welkom.

Volgens medewerkers van de rekruteringsbureaus is slechts een kwart Moskoviet. Geen nood: om in aanmerking te komen voor de Moskouse bonus krijgen de mannen uit de rest van het land ter plekke een fictief arbeidscontract bij een Moskouse firma aangeboden, bijvoorbeeld bij Mosgaz of Moslift. Dat levert hen ook nog een maandsalaris van 50.000 roebel (475 euro) op. De bank zit in het complot: iedere kontraktnik opent ter plekke een speciale bankrekening waarop dit geld kan worden gestort.

Een rekruteringsbureau voor militaire contractdienst in Moskou, 2024. Foto: Vjorstka 

Een flink aantal rekruten is boven de 50 jaar. Hun beweegredenen klinken vaak gelijk: ‘Ik heb mijn leven achter me, nu kunnen we voor onze zoon een woning kopen. Als ze me doden, dan moet het kennelijk zo zijn.’

De meeste vrijwilligers komen uit arme lagen van de bevolking, zegt een medewerker van het rekruteringsbureau. ‘Maar als je ze naar hun motivatie vraagt noemen ze bijna allemaal hun patriottische gevoelens. Sommigen maken gewag van schulden. Ze zijn er allemaal zeker van dat ze zullen overleven, maar denken wel na over de dood. Natuurlijk zijn ze niet bereid om voor 30.000 roebel [285 euro, een gemiddeld maandsalaris] te sterven.’

De meeste vrouwen laten hun mannen graag gaan. ‘Ze begrijpen dat alles voor hen en hun kinderen goed geregeld zal zijn. Als je voor 30.000 roebel in de maand op een meubelfabriek werkt, wat heb je dan voor keus?’

Sociale losers

De psychologen op het bureau omschrijven de mannen als ‘sociale losers’, mensen met een mislukt leven. ‘Naar het front gaan is voor hen bijna het enige overgebleven bereikbare doel. Zo zeggen ze het ook: ik ben 35, ik ben een totale loser, dit is mijn laatste kans’, aldus een medewerker tegen Vjorstka.

‘De harde realiteit van het leven in Rusland, en trouwens ook elders, is dat alles knap klote is en dat dat de norm is’, aldus een van de sociaal werkers. ‘Je hebt je leven lang alles verkloot, je lam gezopen, geluilakt, de boot gemist, met relaties lukt het ook niet, je hebt geen gezin, hebt jarenlang op de bank gelegen en op de computer rondgehangen. En dan stellen ze je voor: wil je nog een ander spel spelen? Er is een gerede kans dat dat niet helemaal standaard verloopt, maar dan heb je geld, een beroep, status, respect en aandacht van de samenleving. En dan gaan hun ogen glinsteren’.

‘Ze stellen je voor: wil je een ander spel spelen? Met kans op geld, status en respect. En dan gaan hun ogen glinsteren’

Er melden zich trouwens ook af en toe vrouwen aan. Eén hoopte bijvoorbeeld aan het front een man te vinden. Een ander zat alleen thuis en wilde niet werkeloos op haar frontsoldaat gaan zitten wachten. Een zangeres wilde voor de troepen optreden en een avontuurlijke moeder liet haar twee jonge kinderen met gerust hart achter bij hun vader en oma.

Ongeveer de helft van de gegadigden heeft een strafblad of heeft in de gevangenis gezeten. Op 24 september 2024 nam de Doema twee wetten aan die ervoor zorgen dat ook mensen tegen wie alleen nog maar een gerechtelijk vooronderzoek loopt via het front een rechtszaak kunnen omzeilen.

Zo was er een meisje bij wie de politie een kilo hasj in beslag had genomen. ‘Ik moest verdwijnen. En dan waren er nog die schulden… Kortom, ik ben gegaan.’ Ze kreeg probleemloos haar documenten en vertrok richting Oekraïne.

‘Het stigma van de crimineel wegnemen is een sterke motivatie’, zegt een van de juristen die op het bureau werkt. ‘Ze zeggen: ik wil niet dat mijn strafblad een probleem wordt voor mijn kinderen’. Liever gaan ze naar het front om hun zonden af te kopen.

Mannen in de rij bij het rekruteringsbureau militaire contractdienst in Moskou, 2024. Foto: Vjorstka

Nobele motieven

Er zijn ook mensen met nobele motieven. Voormalig staalgieter Michail Sergejevitsj meldde zich aan omdat hij zijn zoon wilde bijstaan, die als dienstplichtige was opgeroepen en naar grensstad Belgorod werd gestuurd. Waar Poetin na de invasie aanvankelijk beloofde dat dienstplichtigen niet naar het front zouden worden gestuurd, gebeurde dat sinds de eerste mobilisatiegolf van 2022 noodgedwongen toch. Omdat dat leidde tot protest bij familieleden, is het Kremlin voorzichtiger geworden met dienstplichtigen. Gemobiliseerden worden meestal achter het front gestationeerd. Maar toen de Oekraïners grensregio Koersk binnenvielen was de legerleiding zo verrast dat honderden jonge Russische dienstplichtigen in mum van tijd krijgsgevangen werden gemaakt. De enorme verliezen aan het front aanvullen door kontraktniki met veel geld te lokken lijkt op dit moment de enige uitweg voor Rusland.

Staalgieter Michail zegt tegen Vjorstka: ‘Ik wil mijn zoon beschermen en wil niet dat dienstplichtigen naar de oorlog worden gestuurd. Misschien kan ik een bijdrage leveren. Drie van mijn vrienden zijn al gesneuveld, wat moet ik erover zeggen? Of het een rechtvaardige oorlog is? Kan een oorlog überhaupt rechtvaardig zijn? Je eigen grenzen beschermen dat is natuurlijk… Maar dat we een ander land zijn binnengevallen, is nou niet echt…’

Aleksandr, directeur van een houtfabriek, gaat om de operatie van zijn vader, die darmkanker heeft, te bekostigen. Hij kan de 35 miljoen roebel voor de behandeling niet ophoesten. ‘We hebben ons huis en de auto al verkocht voor 20 miljoen. Leningen geven ze me niet meer. Mijn ouders werkten op een chemische fabriek waar ze continu aan straling blootstonden. Misschien heeft dat de kanker veroorzaakt. In dit stadium kan de fabriek ze zomaar op straat zetten, zulke mensen houden ze niet aan. Ze wonen in Samara, daar verdien je geen rooie rotcent. Rusland, hè!’

Een reserveluitenant met 30 dienstjaren doet het vanwege de kinderen. Op de vraag of deze oorlog te vermijden was geweest zegt deze Aleksandr:  ‘Natuurlijk, als ons land niet was bedonderd, onze kinderen en onze natie niet waren vernederd, dan had je deze oorlog kunnen voorkomen. Ik vind het juist dat we voor ons en onze kinderen opkomen. De oorlog zal eindigen met onze overwinning. Ik vind dat we Odessa moeten innemen en verder zullen we wel zien, zo de lieve God ons helpt.’

'Iemand wil sterven voor Poetin, waarom zou ik hem daarvan weerhouden?'

De medewerkers van het rekruteringsbureau zijn bijzonder openhartig tegen Vjorstka. Het is hun opgave iedereen ten oorlog te sturen. ‘Ik heb nog niemand afgewezen. Waarom zou ik? Dat lijkt me vreemd, iemand wil sterven voor Poetin, waarom zou ik hem daarvan weerhouden? Integendeel. Het zou vreemd zijn als ik tegen hem zei: nee, ga jij maar als bewaker werken.’

Dezelfde man vraagt zijn cliënten wel of ze zich ervan bewust zijn dat ze gevaar lopen. ‘Ik zeg tegen ze: ze kunnen je doden. Je zult sterven of terugkeren zonder benen. Dat kan ze soms aan het twijfelen brengen.’

Het Russische sociale media-kanaal Voljamedia komt tot vergelijkbare conclusies als Vjorstka: ‘De Russen trekken absoluut niet ten oorlog vanwege de overwinning van een mythisch imperium, maar ze zoeken hun eigen dood op. Om precies te zijn: ze willen hun leven inwisselen tegen gigantische sommen gelds die hopelijk bij hun gezinnen belanden. Het gaat om bedragen die Russen in hun resterende leven onmogelijk nog bij elkaar kunnen verdienen en misschien wel niet in hun hele leven van de wieg tot het graf. Dat is de treurige uitkomst van 25 jaar Poetin-bewind,' aldus de onderzoekers van Voljamedia. ‘Begonnen met beloftes van stabiliteit en veiligheid heeft het massa’s mensen alle hoop doen verliezen en tot de conclusie gebracht dat de dood voordeliger is dan het leven.’

Want zij die een contract tekenen krijgen niet alleen een groot geldbedrag bij leven, na hun dood krijgen hun gezinnen zo’n 15 miljoen roebel (140.000 euro) uitgekeerd. Voljamedia kwam tot dit gemiddelde na vergelijking van de regionale verschillen in de hoogte van sneuveluitkering. In het Russisch noemt men deze roebels ‘grobovye’ (grafgeld). Voor 15 miljoen moet de doorsnee Rus 23 jaar lang werken. Russen van 50 jaar en ouder weten dat ze in hun hele leven nooit meer zoveel geld bij elkaar kunnen verdienen. Dan is de dood opeens voordelig.

Voljamedia verklaart de wanhoop van de Russen over hun financiën onder meer uit het onzekere zakenklimaat. Het midden- en kleinbedrijf is onder Poetins bewind stelselmatig kapotgeconcurreerd. Bedrijven worden illegaal overgenomen en het gebrek aan bescherming zorgt ervoor dat mensen met ondernemingszin de moed in de schoenen zakt. Die onzekerheid nekt  niet alleen ondernemers, maar kost ook de werknemers van bedrijven hun baan en inkomen. Zo vindt geleidelijk aan een proces van Verelendung plaats. Nu biedt een militair contract een uitweg. 

'Het Poetin-bewind heeft de mensen geleerd dat de dood voordeliger is dan het leven'

Op straffe van executie

In de Russische onafhankelijke pers circuleren tientallen verhalen van soldaten die ondanks zware verwondingen steeds weer opnieuw naar de voorste linies worden gestuurd. De site Bereg (De oever) tekende, onder veel andere, het verhaal op van Andrej die in ruil voor militaire dienst zijn strafkamp verliet. Na een jaar bij Prigozjins Wagner-troepen te hebben gediend, trok hij naar het front. Ondanks beschadiging aan een oog werd hij ingedeeld bij de scherpschutters. ‘Je leert maar met één oog te schieten’, beet men hem toe.

Hij zag hoe soldaten met het machinegeweer in de rug naar de frontlinies werden gedwongen. Het doet denken aan Stalins bevel 'Ni sjagoe nazad' ('geen stap terug'), waardoor in de Tweede Wereldoorlog honderdduizenden sovjet-soldaten in de opmars tegen de nazi's werden opgeofferd.

‘Je loopt door een open veld en om je heen vliegen drones met granaten. Als ze een mens raken, vliegt hij de lucht in. De benen en armen van onze jongens werden eraf gerukt. En terugtrekken is niet toegestaan, dan maaien onze eigen mensen je neer. Dan word je nog liever door de chochly (scheldwoord voor Oekraïners) gedood dan door je eigen mensen’, zei Andrej tegen Bereg.

‘Je leert maar met één oog te schieten’, beet men hem toe

Toen Andrej bij gevechtshandelingen ook aan zijn andere oog blind begon te raken, legde hij het werk neer. Met andere dienstweigeraars werd hij in een kuil gegooid, waar een arts af en toe een doosje pijnstillers naar beneden wierp. ‘Waarom zouden we jullie behandelen?’ zei de arts. ‘Ze jagen jullie binnenkort toch gewoon weer de frontlinies in.’

De soldaten kregen nauwelijks te eten en werden vaak door medesoldaten afgeranseld, die in ruil voor privileges samenwerken met de leiding. Dat is staande praktijk in Russische strafkampen.

Andrej werd opnieuw de linies ingestuurd en raakte gewond aan zijn arm. Uit een ziekenhuis in Astrachan smeerde hij hem naar huis en nu staat hij te boek als deserteur. Als ze hem komen halen, zegt hij, trommelt hij zijn maten van Wagner op om hem te verdedigen. Hij kent voorbeelden dat gewapende mannen van Wagner een deserteur te hulp schoten. Ze sloegen een commandant het ziekenhuis in en plaatsten het filmpje van zijn toetakeling op internet als afschrikwekkend voorbeeld.

In een filmpje van oktober 2024 zegt een commandant tegen de soldaten: 'Als je een bevel negeert volgt executie'. De meeste soldaten zijn ex-gevangenen. 

Talloos zijn inmiddels ook de filmpjes op sociale media waarop soldaten zich beklagen over hun slavenbestaan. Er zijn zelfs beelden te vinden van commandanten die hun haveloze troep, ondanks verwondingen, op straffe van executie dwingen terug te keren naar het slagveld. Ondanks het overweldigend bewijs dat ze naar de hel worden gestuurd, blijven de rekruten zich melden. 

In zijn Oktoberlezing Impunity, militarism and chauvinism: the Pillars of Putin's neo-empire noemde de Russische schrijver Sergei Lebedev op 28 oktober in de Amsterdamse Rode Hoed de 'extreem lage kosten van een mensenleven' een cruciaal bestanddeel van Poetins repressieve apparaat.  

'Metaforisch gesproken heeft Vladimir Poetin nu een onbeperkte voorraad van deze goedkope levens, die het Russische opperbevel kan spenderen voor "vlees-aanvallen", waarmee betaald wordt voor kilometers diep oprukken in Oekraïens grondgebied. Het zijn deze levens, en niet slechts granaten, militair materieel, brandstof en geld, die het belangrijkste betaalmiddel zijn van deze oorlog'.

Hoeveel Russische lijken inmiddels op de killing fields in de Donbas liggen weet niemand. Maar alle experts gaan ervan uit dat de verliezen aan Russische zijde vele malen hoger zijn dan aan Oekraïense, al was het maar omdat de Oekraïners zich zo'n onmenselijk beleid niet kunnen of willen veroorloven. President Zelensky zei begin 2024 dat in twee jaar oorlog 31.000 Oekraïense soldaten zijn gedood. Gelet op de harde gevechten in de Donbas zal ook dat aantal inmiddels veel hoger liggen.

De BBC en de Russische onderzoekssite Mediazona hebben via sociale media meer dan 70.000 gedode Russische soldaten met naam en toenaam weten te achterhalen. Het echte aantal moet dus een veelvoud hiervan zijn. Volgens de Oekraïense overheid en westerse experts ligt het aantal gedode en gewonde Russische soldaten al boven de 600.000 liggen. De Russische overheid doet hierover geen uitspraken. Volgens Britse geheime diensten was de maand september van dit jaar voor de Russen de dodelijkste sinds het begin van de oorlog. Dagelijks zouden rond de duizend Russische soldaten sneuvelen.

In Poetins optiek tonen de Russische soldaten die sneuvelen voor het vaderland aan dat zij niet voor niets hebben geleefd. In deze bizarre oorlog is dit een van de meest gruwelijke ongerijmdheden: zonder een duidelijk militair doel voor ogen offert Poetin dus eerst en vooral zijn eigen volk op voor zijn mythische grootheidswaanzin.