Dankzij de Moldaviërs buiten Moldova kreeg president Maia Sandu een tweede termijn. Maar een breed mandaat voor haar Europese koers heeft ze niet. De parlementsverkiezingen van volgend jaar worden cruciaal voor haar regering. De vooruitzichten zijn volgens Dénis van Vliet niet rooskleurig.

 Tweede ronde presidentsverkiezingen Moldova. Foto Daniel Mihailescu / AFP / ANP

‘De president van de diaspora’ wordt ze spottend genoemd. Maia Sandu werd zondag in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen herkozen als president van Moldova met 55,33 procent van de stemmen. Maar van een landslide overwinning was geen sprake. Het is dat de diaspora massaal op haar stemde, anders was haar vaak als pro-Russisch omschreven uitdager Alexandru Stoianoglo nu de president van Moldova geweest. In eigen land kreeg hij 32.000 stemmen meer dan Sandu.

Sandu’s vier jaar geleden ingezette pro-EU koers kan onmogelijk worden gezien als breed gedragen onder de Moldavische bevolking. Maar ondanks de Russische inmenging in de verkiezingen, slaagde zij er toch in haar presidentschap te prolongeren en wist ze in de eerste ronde twee weken eerder met een nipte meerderheid een ‘ja’ bij een referendum over EU-integratie af te dwingen, een uitslag die zonder de stemmen vanuit de diaspora in een ‘nee’ was geëindigd.

Over een dik halfjaar worden de parlementsverkiezingen gehouden. Een nederlaag voor Sandu’s link-liberale partij PAS (Partij voor Actie en Solidariteit), die op dit moment de meerderheid heeft, kan de pro-EU koers tegen die tijd alsnog dwarsbomen. Dit ondanks de extra zekerheid die Sandu voor zichzelf heeft ingebouwd: dankzij de uitslag van het referendum mogen toekomstige parlementen, ongeacht de kleur, de samenstelling, geen wetten aannemen die haaks staan op de EU-droom. Dit moet een situatie zoals in Georgië voorkomen, waar de president graag tot de EU wil toetreden en het parlement dat tegenhoudt.

In haar overwinningsspeech toonde Sandu zich bewust van de ingewikkelde uitslag. ‘Ik heb jullie stem gehoord: zowel van degenen die mij steunden als van degenen die op de heer Stoianoglo stemden’, zei ze, in het Russisch, de tweede officiële taal in Moldova. ‘Ik beloof een president voor jullie allemaal te zijn. In onze keuze voor een waardige toekomst verliest niemand. We kunnen verschillende meningen hebben, verschillende talen spreken, maar we willen allemaal vrede, wederzijds begrip en een goed leven voor onze kinderen. Dat is mijn belangrijkste doel voor Moldova voor de komende jaren. We hebben eenheid in de samenleving nodig.’

Afslag naar Rusland

Is Moldova EU-moe? In 2020 versloeg Sandu nog met klinkende cijfers de toen zittende president Igor Dodon. Haar belangrijkste verkiezingsbelofte was dat zij corruptie zou tegengaan en Moldova zou klaarstomen voor het EU-lidmaatschap. Ze hield woord. Het land daalde op de internationale corruptie-index van plek 115 naar 76. De toetredingsgesprekken met de EU zijn inmiddels gaande. En dat is een prestatie van formaat, aangezien Moldova onder de socialist Dodon duidelijk de afslag naar Rusland had genomen.

Ion Tabârță, politiek analist en tevens hoofd van het Informatie- en documentatiecentrum over de NAVO in Moldova, zegt tegenover de Roemeense site Ziarul Profit dat Sandu de ‘hakken over de sloot’-uitslag deels aan zichzelf heeft te wijten. Volgens hem hebben Sandu en haar regerende PAS-partij de afgelopen jaren uit het oog verloren dat er nog meer werk aan de winkel is dan Moldova naar de EU loodsen.

Het beschikbare inkomen van de gemiddelde Moldaviër is weliswaar licht gestegen, maar tegelijkertijd groeide de kloof tussen de stads- en plattelandsbevolking. De lonen in de steden liggen 1,6 keer hoger dan in de periferie. Dorpelingen zijn veel vaker aangewezen op giften van in het buitenland werkende familieleden om rond te komen. Daarnaast is weinig terechtgekomen van het aanpakken van het zwaar verouderde wegennet.

De kloof is ook goed zichtbaar op de kleurenkaartjes met de uitslagen. Alles in een straal van pakweg 50 kilometer rond hoofdstad Chişinǎu is Sandu-blauw, het noorden en zuiden Stoianoglo-rood. Gagaoezië, een autonome regio in Moldova die wordt bevolkt door een christelijk Turks volk, ging bijna helemaal naar de socialist Stoianoglo.

Tabârță: ‘PAS moet begrijpen dat je na drie jaar regeren ook resultaten moet leveren, en niet alleen maar kunt blijven zeggen dat er dertig jaar lang niets is gedaan. Een groot deel van de nee-stemmen in het EU-referendum kwam van het electoraat dat tegen PAS stemde.’ In zijn ogen zouden Sandu en haar partij de bevolking ook duidelijker moeten uitleggen dat de weg naar de EU niet alleen met goud is geplaveid. ‘Ze moeten effectiever communiceren, ook met andere pro-Europese oppositiepartijen – misschien niet de meest pro-Europese, maar in elk geval neutrale.’

Russische beïnvloeding

Volgens Tabârță staat onomstotelijk vast dat Russische beïnvloeding een grote rol heeft gespeeld tijdens de campagne. Officiële bronnen beweerden vorige maand dat het Kremlin 100 miljoen dollar in het land had gepompt om de verkiezingen te kopen. Zo zou er een ‘cash voor stemmen’-systeem zijn opgezet, waarbij stemmenronselaars Moldaviërs geld en reisjes in het vooruitzicht stelden als ze vrienden en familieleden zover kregen tegen Sandu te stemmen.

Zo stemde de diaspora. Bron: CEC Moldova

Maar paradoxaal genoeg heeft de hand van Moskou een averechts effect gehad, meent Tabârță. “Een deel van de pro-Europese kiezers in de diaspora en in de hoofdstad Chişinǎu, die in de eerste ronde niet kwamen stemmen, werden hierdoor alsnog gemobiliseerd om de Russische inmenging tegen te gaan.’

Moldova telt, inclusief het separatistische staatje Transnistrië, zo’n 2,9 miljoen inwoners. Nog eens ongeveer een miljoen Moldaviërs verblijven in het buitenland. Bijna 330.000 van die diaspora brachten zondag massaal hun stem uit. Sandu was met 89 procent van de stemmen veruit de populairste onder de buitenlandse stemmers.

Machtsmisbruik en corruptie

Daarbij komt dat Moskou met voormalig justitie-topman Stoianoglo niet de sterkste troef in handen had. Hij werd in 2019 onder Sandu’s voorganger Dodon benoemd tot procureur-generaal, maar in 2021 op last van de autoriteiten geschorst en later aangeklaagd op verdenking van machtsmisbruik en corruptie. Tot een veroordeling heeft dit nog niet geleid; de strafzaken lopen nog. Stoianoglo vond kort na zijn vertrek onderdak bij de socialistische partij. Hij heeft zich tijdens de campagne echter nooit nadrukkelijk pro-Russisch opgesteld, maar meer als een allemansvriend.

Alexei Tulbure, politiek commentator en voormalig ambassadeur van Moldova bij de VN, omschreef Stoianoglo tegenover de BBC als ‘een man die de verkeerde deur was binnengelopen’. ‘Hij was de klassieke Moldavische politicus die met iedereen bevriend wil zijn – zowel met het oosten als met het westen – zonder te begrijpen dat dit in de huidige context, met de oorlog en de open deuren naar de EU voor Moldova, niet meer werkt. Stoianoglo was als een stem uit het verleden, terwijl de samenleving al ver vooruit is gegaan en hij de nieuwe dynamiek niet heeft aangevoeld.’

Net als Sandu kreeg ook Stoianoglo tijdens zijn campagne te maken met nepnieuws en valse aantijgingen. In aanloop naar de tweede ronde van zondag 3 november dook bijvoorbeeld een nepcitaat op van Stefan de Grote (1433-1504), de voormalige vorst van Moldova die vanwege zijn strijd tegen het Ottomaanse Rijk nog altijd een gevierd man is in het land. Het verhaal ging dat De Grote ooit zou hebben gezegd dat Moldaviërs vervloekt zouden zijn als ze een Turk op de troon zouden zetten - een duidelijke hint naar Stoianoglo, die is geboren Gagaoezië. Sandu’s partij distantieerde zich van die uitspraak en de politie stelde een onderzoek in, maar de verspreider van het nepnieuws is nooit achterhaald.

Voor Stoianoglo begon de campagne voor de parlementsverkiezingen al op de avond na zijn verlies. Á la Trump in 2020 zei hij de uitslag niet te erkennen, al gaf hij daar wel een andere reden voor dan de voormalige Amerikaanse president: volgens hem hadden de buitenlandse stemmen nooit meegeteld mogen worden. Dat was opvallend aangezien Stoianoglo in aanloop naar de tweede ronde nog pleitte voor meer stemlokalen in Rusland - een land waar hij dacht veel kiezers te kunnen aanspreken. De uitslag van de Moldavische verkiezingen in Rusland is nog niet openbaar.

De officiële uitslag. Bron: CEC Moldova

Hoofdpijndossier

Hoe nu verder? Sandu heeft na haar bescheiden overwinningsspeech al aangekondigd een deel van haar topambtenaren voor het einde van het jaar te zullen vervangen, simpelweg omdat die er niet in is geslaagd om de andere problemen aan te pakken. Een echt hoofdpijndossier is het ministerie van Justitie, dat ook na het vertrek van Stoianoglo als procureur-generaal geregeld in het nieuws komt vanwege schandalen.

De regering is eveneens begonnen met het tegemoetkomen van de allerarmstem in de stookkosten: het Russische staatsgasbedrijf Gazprom levert sinds vorig jaar geen gas meer aan Moldova, waardoor het land nu is aangewezen op duurder Europees gas. Ondanks de gestegen inkomens houden veel Moldaviërs daardoor onder de streep minder over.

Maar volgens de Moldavische politicoloog Jan Lisnevsky van de onderzoeks- en consultancygroep Intellect Group is de kans klein dat Sandu het vertrouwen voor de parlementsverkiezingen weet terug te winnen. Een afgang van haar partij dreigt. ‘Kiezers denken niet na over de tijd die nodig is voor bepaalde hervormingen. Ze willen resultaten zien op de tweede of derde dag na de verkiezingen. Dat is moeilijk, zo niet onmogelijk, maar zo denken ze wel. Voor PAS kan elke maand tot aan de verkiezingen de situatie verder verslechteren’ zei hij tegen de onafhankelijke site Newsmaker.

Tabârță deelt die analyse en voorziet een zware stembusstrijd, waarbij ook actoren uit Rusland en van de pro-Russische oligarch Ilan Șor weer alles uit de kast zullen halen om de verkiezingen naar hun hand te zetten. ‘Rusland had waarschijnlijk niet veel hoop met betrekking tot de keuze van het staatshoofd. Ze beschouwden de presidentsverkiezingen eerder als een tussenstap naar de parlementsverkiezingen’, aldus Tabârță.

In die zin waren de verkiezingen en het referendum over EU-integratie slechts een moeizaam verlopen generale voor Sandu.