Met gebruik van zelfgemaakte langeafstandsdrones weet Oekraïne steeds meer schade aan te richten aan de Russische economie en militaire voorzieningen. Peter Schrijver, PhD-onderzoeker verbonden aan de Nederlandse Defensie Academie in Breda, legt uit dat de aanvallen een belangrijke pijler zijn van de militaire strategie tegen Rusland. Ze zorgen niet alleen voor fysieke, maar ook voor economische en psychologische impact.

Brandweerlieden op de door Rusland bezette Krim aanschouwen een brandstofdepot in Sebastopol dat is geraakt door een Oekraïense drone. Foto: Handout van de door Moskou geïnstalleerde regering van Sebastopol / ANP / AFP

Afgelopen september vernietigde Oekraïne in één klap 100.000 ton munitie bij een aanval op een munitiedepot in Toropets, ten westen van Moskou. De explosie had een kracht van 2,7 op de schaal van Richter. Deze aanval, één van de meest ingrijpende sinds het begin van het conflict, is een toonbeeld van de schade die Oekraïense drones aanrichten aan de Russische oorlogsmachine.

Terwijl de internationale media zich primair richten op het terreinverlies van de Oekraïense strijdkrachten in de Donbas en de regio ten oosten van Charkiv, voltrekt zich een andere, minder belichte ontwikkeling in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. De Oekraïense inlichtingen- en veiligheidsdiensten SBOe en HUR voeren met toenemende precisie aanvallen uit op strategische doelen diep in Rusland. Deze operaties, gericht op militaire faciliteiten waaronder olie-installaties en elektriciteitscentrales, worden uitgevoerd met door Oekraïne zelf ontwikkelde langeafstandsdrones. Dit is mede een strategie als antwoord op westerse restricties om geavanceerde wapensystemen, zoals de Britse Storm Shadow-kruisraketten, op  Russisch grondgebied in te zetten. Actuele berichtgeving geeft overigens aan dat dit westerse beleid aan verandering onderhevig is.

De impact van de Oekraiense precisieaanvallen met drones reikt verder dan het militair-strategische domein. Eind oktober 2024 rapporteerde de Financial Times over gesprekken tussen Oekraïne en Rusland, gefaciliteerd door Qatar, met als doel wederzijdse aanvallen op energie-infrastructuur te beëindigen. Een eventuele de-escalatie op dit gebied zou een significante diplomatieke doorbraak betekenen in het conflict. Echter, de massale Russische aanval van afgelopen zondag 17 november 2024, waarbij ongeveer 120 raketten en 90 drones werden ingezet tegen Oekraïense steden en energie-infrastructuur, heeft deze hoop vooralsnog getemperd.

Tegelijkertijd blijft Oekraïne zijn droneprogramma verder ontwikkelen, met een toenemende focus op doelen binnen de Russische landsgrenzen. Analyses van het data-journalistieke platform Texty.org.ua en het onderzoekscollectief InformNapalm tonen een significante toename van dergelijke aanvallen: waar de Oekraïense strijdkrachten in 2022-2023 zeventien succesvolle aanvallen uitvoerden op Russisch grondgebied, steeg dit aantal in de eerste negen maanden van 2024 naar dertig. De toename illustreert de groeiende capaciteit van Oekraïne om strategische doelen effectief aan te vallen met langeafstandsdrones.

Onbemande aanvallen op zee

Terwijl de luchtaanvallen dit jaar intensiveerden, behaalde Oekraïne al eerder successen met maritieme operaties in de Zwarte Zee. In juli 2023 vielen deze drones voor het eerst Russische patrouilleschepen aan, waaronder de Sergej Kotov en de Vasily Bykov. Begin augustus drongen maritieme drones de baai van de belangrijke Russische marinebasis in Novorossiysk binnen en vielen vervolgens het Russische amfibische landingsschip Olenegorsky Gornyak aan. Zulke aanvallen op Russische schepen kwamen vooral tot het einde van 2023 vaak voor. De Russische marine bleek steeds vaker de westelijke delen van de Zwarte Zee te mijden, terwijl Rusland de schaal van de schade bleef ontkennen.

In februari 2024 kon Rusland de Oekraïense successen met zeedrones niet langer verbergen. De Oekraïense militaire inlichtingendienst HUR documenteerde een reeks aanvallen waarbij camera’s op de drones de impact op Russische schepen vastlegden. Deze beelden werden gebruikt om video's te maken, die vervolgens op de sociale media van HUR verschenen. Hierdoor kon iedereen met een smartphone deze succesvolle aanvallen in first-person viewbekijken.

Binnen een tijdspanne van vijf weken, vanaf begin februari, vernietigde Group 13 – een speciale eenheid verbonden aan de HUR – drie Russische schepen met maritieme drones. Achtereenvolgens werden het korvet Ivanovets op 1 februari, het amfibische landingsvaartuig Tsezar Koenikov op 14 februari en het patrouilleschip Sergej Kotov op 5 maart tot zinken gebracht. De impact op de Russische kant werd vergroot doordat de HUR niet alleen de videobeelden online plaatste, maar ook onderschepte communicatie van Russisch marinepersoneel over het verlies van de schepen op sociale media deelde. 

Groeiende Oekraïense drone-industrie 

In de schaduw van de aanvallen op de Russische vloot werkte Oekraïne ook aan een breed scala aan drones voor luchtaanvallen, van commercieel aangepaste modellen tot geavanceerde langeafstandsraketsystemen die doelen tot 1.700 kilometer ver kunnen bereiken. Met deze drones heeft Oekraïne doelen getroffen in het Arctisch gebied nabij Moermansk, en ook aan de grens met Kazachstan. Oekraïne heeft deze langeafstandsaanvallen uitgevoerd met zelf ontwikkelde en aangepaste drones, waaronder de Mugin-5, UJ-26 Beaver en An-196 Lyutyy. Dit arsenaal aan one-way attack (OWA) drones, ook wel ‘kamikazedrones’ genoemd, breidt zich nog steeds uit. De nieuwste uitbreiding van de luchtvloot is de straalmotoraangedreven drone Palianytsia.

Een social media post van de HUR toont de lancering van een UJ-26 Beaver-drone in de nacht. Foto: HUR

Volgens een recent rapport van de Kyiv School of Economics (KSE) spelen vrijwilligers een cruciale rol in de ontwikkeling van dronetechnologie en het mobiliseren van financiële middelen ter ondersteuning van deze initiatieven. Sinds 2014 werken de pioniers van Aerorozvidka (luchtverkenning) aan dronetechnologie in Oekraïne. Deze vrijwillige eenheid, opgericht door civiele IT-experts, bouwt op maat gemaakte drones en modificeert ook consumentendrones om explosieven in te zetten tegen het Russische leger. Inmiddels rapporteert het defensietechnologieplatform Brave1 dat honderden bedrijven en particulieren actief zijn op het gebied van drone-ontwikkeling. Er ligt een groeiende nadruk op de integratie van geavanceerde navigatiesystemen, het vergroten van het laadvermogen voor zwaardere explosieven en het verbeteren van stealth-capaciteiten om onzichtbaar te zijn voor de radarsystemen van de Russische luchtmacht.

Internationale steun voor dronecampagne

Hoewel Oekraïne de eerste stappen voor de ontwikkeling van drones zelf heeft gezet, zijn er inmiddels internationale initiatieven gestart om deze tak van industrie te versterken. In oktober 2024 stemden de Verenigde Staten in met 800 miljoen dollar aan militaire steun, specifiek gericht op de productie van langeafstandsdrones in Oekraïne. Daarnaast hebben Denemarken, Canada en Nederland bijgedragen aan de Oekraïense campagne Manufacturing Freedom, die tot doel heeft 10 miljard dollar op te halen voor de ontwikkeling van Oekraïense wapenproductie, waaronder ook drones. Verder trekt Nederland nog eens 400 miljoen euro uit om samen met Oekraïne drones te ontwikkelen voor verkenning, verdediging en aanval, liet defensieminister Ruben Brekelmans begin oktober weten tijdens een bezoek aan Charkiv.

Deze internationale ondersteuning beoogt meerdere effecten. Allereerst bevordert deze financiële steun de zelfredzaamheid van Oekraïne. Door een eigen defensie-industrie op te bouwen, kan Oekraïne op termijn een constante aanvoer van drones handhaven en zijn afhankelijkheid van externe wapenleveranties verminderen. Daarnaast introduceert de productie van langeafstandsdrones, met een bereik tot meer dan 1.700 kilometer, een nieuwe dynamiek in de oorlog. Deze uitgebreide operationele capaciteit stelt Oekraïne in staat om een continue dreiging te vormen voor strategische militaire faciliteiten diep in Russisch territorium.

Uitvoering van droneaanvallen

Het uitvoeren van droneaanvallen gaat gepaard met nauwgezette planning en coördinatie. Oekraïense militaire eenheden, die vaak in het geheim opereren, voeren verkenningen uit om doelwitten van grote waarde te identificeren en hun kwetsbaarheid in te schatten. Deze operaties zijn ontworpen om de Russische luchtverdediging en elektronische oorlogsvoeringssystemen (EOV) te omzeilen, die een grote uitdaging vormen voor de navigatie en communicatie van drones omdat de Russische strijdkrachten hiermee het signaal tussen de bestuurder en de drone verstoren. Een belangrijke techniek om de Russische verdediging te omzeilen is het programmeren van drones met meer dan duizend waypoints (tussenstops), waardoor de drones complexe routes kunnen volgen die de luchtverdediging ontwijken. Een tactiek die de Russen overigens ook gebruiken bij hun aanvallen met Shahed-drones op Oekraïne.

Oekraïense elite-eenheden, zoals de drone-eenheid van de militaire inlichtingendienst HUR, spelen een centrale rol bij het uitvoeren van deze operaties. Tijdens een recente missie die CNN versloeg werden bijvoorbeeld meer dan honderd drones gelanceerd in een gecoördineerde aanval tegen meerdere doelen diep in Russisch gebied. Kleinere kamikazedrones, zoals de Rubaka, worden hierbij ingezet als afleidingsmanoeuvre om de Russische luchtverdediging te misleiden en zo de grotere aanvalsdrones, zoals de Lyutyy met een laadvermogen tot 50 kilogram aan explosieven, te beschermen.

Doelwitten in Rusland: strategische en psychologische impact

De Oekraïense selectie van doelwitten in Rusland richt zich op het verzwakken van de militaire capaciteiten van Rusland en het verstoren van logistieke ketens. Oekraïense drone-aanvallen zijn gericht op kritieke infrastructuur zoals militaire bases, munitiedepots, radarinstallaties en olieraffinaderijen. De aanval op Toropets, waar in september 100.000 ton munitie werd verwoest, is één van de meest succesvolle voorbeelden.

De strategische waarde van deze aanvallen gaat verder dan fysieke schade; ze verminderen ook de druk op de frontlinies van Oekraïne. Door logistieke knooppunten en luchtmachtbases aan te vallen, verstoort Oekraïne de toevoer van voorraden en militaire middelen, waardoor Rusland minder goed in staat is offensieve operaties te ondersteunen. In augustus waren luchtmachtbases in de regio’s Voronezj, Koersk en Nizjni Novgorod het doelwit van drone-aanvallen, specifiek gericht op Russische luchtmachttoestellen die daar gestationeerd zijn. Deze aanvallen waren bedoeld om de druk op Oekraïense troepen aan het front te verlichten; zij worden regelmatig beschoten met zogenoemde glijbommen, afgeworpen door vliegtuigen afkomstig van de getroffen vliegbases.

Naast militaire faciliteiten richten Oekraïense drones zich ook op energievoorzieningen, zoals de olieterminal van Oest-Loega bij Sint-Petersburg. Aanvallen op dergelijke installaties voegen naast het degraderen van het militaire nut van die installaties ook een economische dimensie toe aan de militaire campagne, doordat zij de Russische economie onder druk zetten. Door verstoringen in aanvoerketens en de verhoogde risico's rond olie-infrastructuur komt de olieproductie onder druk te staan, wat een belangrijke inkomstenbron voor het Kremlin is.

Deze gecombineerde fysieke, psychologische en economische druk vormt een essentieel onderdeel van de strategie van Oekraïne om de Russische militaire inspanningen te ondermijnen en de publieke steun voor de oorlog te verzwakken. Naarmate het conflict Rusland directer raakt, kunnen er vragen ontstaan over de rechtvaardiging en kosten van de oorlog. Bovendien dwingen de verspreide drone-aanvallen (van Moermansk tot de grens met Kazachtstan) Rusland om luchtverdedigingsmiddelen over een groter gebied te spreiden, waardoor het moeilijker wordt om alle potentiële doelen te beschermen en er minder systemen beschikbaar zijn aan het front.

Drieluik van sociale media, crowdfunding en drones

De effectiviteit van deze drone-aanvallen berust op een in Oekraïne ontwikkeld innovatief organisatiemodel. Dit model, gebaseerd op de synergie tussen sociale media, crowdfunding en dronecapaciteit, manifesteert zich zowel in kinetische aanvallen als in informatieoorlogvoering. De Oekraïense veiligheidsdiensten en het ministerie van Defensie benutten sociale mediaplatforms om beelden van drone-aanvallen strategisch te verspreiden, wat wereldwijde resonantie genereert. Een voorbeeld hiervan zijn de virale video's van Oekraïense zeedrones die Russische marineschepen in de Zwarte Zee aanvallen – beelden die miljoenen keren bekeken werden en zowel het internationale moreel als het bewustzijn over de technologische capaciteiten van Oekraïne versterken.

De financiële ruggengraat van deze dronecampagne wordt gevormd door  crowdfunding-initiatieven. Het platform United24 demonstreerde de effectiviteit van deze aanpak door in mei 7,8 miljoen dollar in te zamelen binnen 36 uur, bestemd voor de aanschaf van 35 zeedrones. Parallel hieraan faciliteren kleinschaliger 'dronations' de directe betrokkenheid van Oekraïense burgers bij de aanschaf van commerciële drones voor militair gebruik. Deze ondersteuning versterkt het maatschappelijk draagvlak, doordat burgers de concrete resultaten van hun bijdragen kunnen zien. Verder heeft Oekraïne inventiviteit getoond in het aanpassen van commerciële drones voor militaire doelen, zoals het ombouwen van first-person view drones voor precisieaanvallen en de ontwikkeling van eigen systemen zoals de Sea Baby drones van de SBOe, die tot duizend kilometer kunnen afleggen met zware explosieven aan boord.

Beeld uit sociale media van de SBOe waarin de dienst een nieuwe generatie Sea Baby drones presenteert. Foto: SBOe

Deze drie-eenheid van sociale media, crowdfunding en ontwikkeling van dronecapaciteit creëert een krachtige feedback-loop: beelden van succesvolle aanvallen vergroten de zichtbaarheid en moedigen meer donaties aan, wat de aanschaf van nieuwe drones mogelijk maakt en verdere operaties ondersteunt. Dit digitale ecosysteem van steun heeft zowel financiële als psychologische impact en helpt Oekraïne de dronecampagne te blijven voortzetten, waarmee het een brug slaat tussen militaire behoeften en beschikbare middelen.

Meer dan fysieke schade: de brede effecten van Oekraïense drone-aanvallen

De inzet van langeafstandsdrones door Oekraïne vormt een belangrijke pijler van de militaire strategie tegen Rusland, met effecten die verder reiken dan alleen fysieke schade aan Russische infrastructuur. De aanvallen verzwakken niet alleen de Russische militaire capaciteit door kritieke logistieke en strategische knooppunten te verstoren, maar hebben ook een aanzienlijke psychologische en economische impact. Door zich te richten op militaire faciliteiten, zoals luchtmachtbases en energievoorzieningen, dwingt Oekraïne Rusland om middelen te spreiden en verhoogt het de druk op de Russische bevolking en economie. 

Deze strategie wordt verder ondersteund door een effectieve inzet van sociale media, waarop beelden van succesvolle aanvallen in Oekraïne breed worden gedeeld. Dit creëert niet alleen internationale zichtbaarheid, maar versterkt vooral de binnenlandse steun door de Oekraïense bevolking directe resultaten van hun bijdragen via crowdfunding te tonen. Met de voortdurende internationale steun en groeiende binnenlandse dronecapaciteit lijkt Oekraïne goed gepositioneerd haar dronecampagne voort te zetten.

Luitenant-kolonel Peter Schrijver, PhD-onderzoeker bij de Nederlandse Defensie Academie, Breda.