Het Oekraïense leger heeft een constant personeelstekort, en uit klachten van soldaten blijkt dat er structurele veranderingen nodig zijn in het militaire management. Dit leidt tot een paradoxale situatie, schrijft Chris Colijn vanuit Kyiv: mannen die over deze problemen horen zijn niet gemotiveerd om zich bij het leger te voegen, maar de situatie kan pas worden aangepakt zodra Oekraïne voldoende gemotiveerde soldaten mobiliseert.

Een nieuwe rekruut krijgt training op een geheime locatie in de regio Donetsk, Oekraïne, 15 maart 2024. Foto: Maria Senovilla / EPA / ANP

Oekraïne wil dat meer mannen tussen de 18 en 25 jaar zich vrijwillig voor het leger aanmelden. In die leeftijdsgroep worden mannen niet gedwongen gemobiliseerd, en voorlopig blijft dat zo. Maar er is wel een schrijnend tekort aan jonge, gemotiveerde rekruten die zelf besluiten om in het leger te dienen en een nieuwe impuls kunnen geven aan de verdediging van het land. De strijdkrachten willen jonge mannen overtuigen door zich als efficiënt, modern en humaan te presenteren, terwijl Rusland steeds meer terrein wint en er van het front verhalen komen over mismanagement en desertie - een grote opgave dus.

‘18-jarigen moet je motiveren, niet mobiliseren’, schrijft Serhii Filimonov in een opiniestuk voor Oekraïnska Pravda. Hij is commandant bij het 108e bataljon, in Oekraïne beter bekend als de Da Vinci Wolven, een eenheid met veel aanzien vanwege haar sterk gemotiveerde en goed georganiseerde soldaten. ‘Pogingen om het personeelstekort met dwang aan te vullen zullen de situatie alleen maar verergeren. Jonge mensen zullen moderne wapens willen, en zich aansluiten bij eenheden met commandanten die autoriteit uitstralen. Het leger moet een aanpak ontwikkelen die rekening houdt met de voorkeuren van elke soldaat.’

‘18-jarigen moet je motiveren, niet mobiliseren’

‘Een groot aantal van de meest capabele eenheden wordt nu geleid door jonge vrijwilligers die in 2014 zonder militaire training ten strijde trokken. Dit wijst op het belangrijkste recept voor succes - motivatie’, schrijft Filimonov verder. ‘In plaats van mensen te dwingen om te dienen, moet je een omgeving creëren waarin iedereen zijn sterke punten kan realiseren.’

Filimonov stelt een reeks veranderingen voor die het leger aantrekkelijker kunnen maken, vooral voor jonge rekruten: meer ruimte voor vrijwilligers om zelf een functie te kiezen die bij ze past, een eerlijke verdeling van geavanceerde uitrusting en wapens over verschillende legereenheden, een verbeterd opleidings- en kwalificatiesysteem voor commandanten (omdat het vertrouwen van soldaten in hun commandanten nu vaak laag is), het verhogen van de basisvergoeding voor soldaten en het creëren van nieuwe brigades op basis van ervaren eenheden (zodat ze niet louter bestaan uit onervaren nieuwelingen). Aan dit laatste punt wordt al gewerkt.

De overheid houdt zich al bezig met een deel van Filimonovs zorgen. Colonel Pavlo Palisa, medewerker van de presidentiële administratie, legt aan Associated Press uit dat er onder andere wordt ingezet op een zogeheten ‘eerlijk contract’. Daarin moeten hogere financiële prikkels worden opgenomen, en er moet op papier worden vastgelegd welke training soldaten krijgen. Hij noemt ook dat commandanten en hun ondergeschikten ‘open en professionele relaties moeten opbouwen en duidelijke grenzen stellen die voor beide partijen begrijpelijk zijn.’ Hoe de presidentiële administratie dit precies wil bereiken is nog onduidelijk, het voorstel is nog niet openbaar. 

Palisa is deels in de Verenigde Staten getraind en heeft als commandant van de 93e gemechaniseerde brigade gediend (in Oekraïne bekend onder de naam ‘Het koude ravijn’). Vanuit zijn ervaring helpt hij de presidentiële administratie nu met het doorvoeren van hervormingen in de krijgsmacht. Hij ziet dat er vooral op het gebied van onderlinge coördinatie en effectiviteit veel te winnen valt. Zo is er in Oekraïense (sociale) media specifiek veel aandacht voor de gebrekkige commandovoering in het leger, en daarnaast voor de manier waarop nieuwe legereenheden worden samengesteld. ‘We moeten onze structuur aanpassen aan de logica van de moderne oorlogsvoering, waardoor we effectiever kunnen zijn en kunnen voorkomen dat we steeds dezelfde fouten maken’, zegt Palisa.

Een nieuwe rekruut krijgt training op een geheime locatie in de regio Donetsk, Oekraïne, 15 maart 2024. Foto: Maria Senovilla / EPA / ANP

De 157e gemechaniseerde brigade

De organisatorische malaise die op veel plekken in de strijdkrachten aanwezig is, komt helder naar voren in een verhaal dat nieuwssite Hromadske onlangs naar buiten bracht, over de 157e gemechaniseerde brigade die in het voorjaar van 2024 werd gevormd. Hoeveel verliezen de eenheid in het afgelopen jaar precies heeft geleden is onduidelijk, maar Hromadske schrijft dat het zeker honderden, maar mogelijk meer dan duizend soldaten zijn verloren aan desertie, zware verwondingen en de dood. Het zou volgens geruchten gaan om veertig procent van de mannen. ‘Elke dag zijn er veel vermiste personen! Wat is er aan de hand? Hoe kunnen we commandanten stoppen die op onverantwoorde wijze hun personeel doden?’, schrijven de geliefden van soldaten in de brigade op sociale media.

Commandanten van de brigade erkennen dat er serieuze tekortkomingen zijn, wat al begon bij de samenstelling van de eenheid. Wanneer Oekraïne nieuwe legereenheden samenstelt, bestaan die vaak uit nieuwe, onervaren rekruten. In de tussentijd worden de tekorten in bestaande brigades niet aangevuld. Als gevolg zijn sommige brigades veel ervarener dan anderen. ‘Als er toegetakelde brigades zijn die al lang vechten en een commando hebben die tenminste iets weet, waarom worden die dan niet aangevuld? Waarom creëren we dan nieuwe brigades uit het niets?’, zegt een officier binnen de brigade op anonieme basis tegen Hromadske.

'Wie moet die mensen vervangen? Een eenheid die vlakbij vecht, maar net zo uitgeput is?'

‘Iedereen is hier nieuw’, zegt ook kolonel Petro Tsjoeb van de 157e gemechaniseerde brigade. Hij wijst op de gebrekkige voorbereiding van soldaten. ‘Helaas kregen we geen tijd voor collectieve training. En dit komt niet door mijn wens als commandant of die van mijn ondergeschikten, het gaat om orders en instructies die wij uitvoeren.’ Hij zegt dat nieuwe rekruten te vroeg werden ingezet, en wijt dat aan orders die hij van bovenaf kreeg: ‘Weet je, als je een bevel krijgt van het hoofdkwartier: "Ga naar voren! Ga naar voren!" - dan kan het niemand wat schelen of je de tijd had om je aanval van tevoren te coördineren of niet.’ Tsjoeb erkent dat een deel van zijn troepen zijn gedeserteerd vanwege een gebrek aan motivatie. Hij vertelt ook dat een deel van de soldaten meerdere keren is overgeplaatst naar verschillende legereenheden, en geen vaste basis heeft. Dat zou het gebrek aan motivatie verergeren.

Dat het leger nieuwe brigades samenstelt met onervaren soldaten is niet voor niets, legt militair expert Serhi Hrabsky uit aan Hromadske: ‘Stel: een brigade verdedigt zijn posities 45 dagen achtereen: wat nu, wie moet die mensen vervangen? Een eenheid die vlakbij vecht, maar net zo uitgeput is? Hoe moet je dat managen? Daarom rijst de vraag naar extra brigades, met een voltallige samenstelling, die als verenigd organisme de brigades kunnen vervangen die zich momenteel bijvoorbeeld in de frontlinie bevinden.’ Oekraïne zet dus verse brigades in om anderen af te lossen, maar die bestaan uit onvoldoende voorbereide soldaten.

Vermoeidheid

De uitdagingen van de 157e gemechaniseerde brigade staan niet op zichzelf, en dragen bij aan de algehele oorlogsmoeheid in Oekraïne. Het aantal vrijwillige aanmeldingen voor het leger is over het algemeen laag: van het totaal aan aanmeldingen is ongeveer 1 op de 3 vrijwilliger. Volgens het ministerie van Defensie gaat dit maandelijks om gemiddeld 6.500 mensen. Dat zou betekenen dat er bijna 20.000 soldaten per maand worden geworven, terwijl Rusland er ongeveer 30.000 per maand werft. Ter vergelijking: in de eerste weken van de oorlog kreeg Oekraïne nog zo’n 100.000 vrijwillige aanmeldingen.

Een aanzienlijk deel van de mannen die nog niet in het leger dienen probeert de mobilisatiepolitie te ontlopen. De afgelopen tijd zijn wervingsofficieren meermaals mishandeld, en vorig weekend is in de regio Poltava zelfs een medewerker van de mobilisatiepolitie vermoord terwijl hij nieuwe rekruten naar een trainingscentrum bracht.

'Het probleem is groot. Dat is normaal als je drie jaar in een grote oorlog hebt gevochten’

‘Laten we eerlijk zijn. Het probleem is groot. Dat is normaal als je drie jaar in een grote oorlog hebt gevochten’, zegt mensenrechtenactivist Olha Resjetylova tegen The Guardian. Ze heeft een lange staat van dienst in de Oekraïense civil society, en werkt sinds kort als militaire ombudsman voor de overheid, een nieuwe functie. Resjetylova heeft begrip voor de vermoeidheid en klachten van soldaten, en stelt dat het leger zichzelf daarom juist moet blijven ontwikkelen. ‘We hebben een Sovjet-erfenis waarin een soldaat slaaf is van zijn commandant. Maar het Oekraïense leger transformeert. We proberen het te veranderen, om het moderner en mensgerichter te maken.’

Hier is haast bij: elke soldaat die door slecht management om het leven komt, is er een te veel. Daarnaast geldt dat hoe effectiever het leger is, hoe makkelijker het wordt om gemotiveerde nieuwe rekruten te werven. Maar om effectiever te worden, zijn er eerst gemotiveerde en goed-getrainde nieuwe rekruten nodig. Die zijn er nu nauwelijks, en dat komt deels omdat ze horen over het slechte management binnen de strijdkrachten: een Oekraïense Catch-22.

Nieuwe rekruten krijgen training op een geheime locatie in de regio Donetsk, Oekraïne, 15 maart 2024. Foto: Maria Senovilla / EPA / ANP

Verantwoordelijkheid van de samenleving

In een opiniestuk voor The Kyiv Independent stipt ook sergeant Ilia Krotenko het motivatiegebrek aan. Hij legt de schuld deels bij de Oekraïense mannen die nog niet dienen. ‘De samenleving is niet bereid om de vraag te beantwoorden waar de legerleiding het personeel moet vinden om de linie te handhaven tegen een enorm superieure vijand. Ze denken: laat de regering dit oplossen, maar zonder iemand te mobiliseren en, God verhoede, 25-jarigen op te roepen.’

Krotenko stelt dat de politieke leiding van het land - Zelensky en het parlement - impopulaire besluiten niet moeten schuwen. Het voortbestaan van Oekraïne hangt af van het vermogen om meer mannen te mobiliseren, om de strijdkrachten verder uit te breiden en moegestreden soldaten rust te geven.

'We mogen het gebrek aan apparatuur en training niet compenseren met de jeugd van soldaten'

De president lijkt het deels met Krotenko eens te zijn, maar wijst ook naar een ander gebrek: wapens. In december schreef hij op X: ‘We moeten ons richten op het uitrusten van bestaande brigades en het trainen van personeel om deze apparatuur te gebruiken. We mogen het gebrek aan apparatuur en training niet compenseren met de jeugd van soldaten.’

Het bericht, in het Engels geschreven en pas daarna naar het Oekraïens vertaald, zal in de eerste plaats zijn bedoeld voor westerse politici: geef ons eerst meer militaire steun, en dan kunnen we pas nadenken over verdere mobilisatie. De woorden van de president wekken de indruk dat er op dit moment onvoldoende materieel beschikbaar is om alle soldaten uit te rusten - waardoor mensen weer minder snel geneigd zijn om zichzelf aan te melden voor het leger. Hiermee voegt hij een extra dimensie toe aan de Oekraïense Catch-22.

Korps-brigade structuur

Wat mogelijk wel effect kan hebben zijn de organisatorische hervormingen die Zelensky laat doorvoeren. Hij kondigde op 3 februari een ‘modernisering van het leger’ aan met de formering van een zogeheten korps-brigade structuur. De herstructurering zou nu al aan de gang zijn, met als insteek dat kleinere eenheden meer zelfstandigheid krijgen om operaties uit te voeren en zo sneller kunnen reageren op ontwikkelingen op het slagveld. Daarnaast moet er efficiënter worden omgegaan met soldaten en het beschikbare materieel, meldt Ukrinform.

De Australische militair analist Mick Ryan ziet een duidelijk verband tussen de zware situatie aan het front, de problemen met mobilisatie en de gebrekkige samenstelling van nieuwe eenheden enerzijds, en anderzijds deze hervorming. Of het vooral een administratieve stap is, of dat het ook echt voelbaar wordt voor de soldaten aan het front moet echter nog blijken, schrijft hij.

Nieuwe fase 

De nieuwe organisatiestructuur en ook de nieuwe pogingen om jonge soldaten te werven laten zien hoezeer Oekraïne probeert om uit de huidige Catch-22 te komen. Er is geen tijd om te verliezen, want de troepen trekken zich langzaam steeds verder terug, met name in de Donbas. Er leven serieuze zorgen dat Oekraïne dit jaar de gehele regio’s Donetsk en Loehansk verliest. Daarnaast wordt er sinds het aantreden van Donald Trump veel gespeculeerd over een staakt-het-vuren en vredesonderhandelingen. Het Oekraïense leger moet er sterk voorstaan om Rusland überhaupt te dwingen tot onderhandelingen, en om te zorgen dat een staakt-het-vuren of vredesakkoord gepaard gaat met zo min mogelijk concessies.

Ook wanneer de huidige oorlogssituatie plaatsmaakt voor een fase van onderhandelingen is een sterk leger onontbeerlijk. Een akkoord kan betekenen dat Oekraïne een deel van haar terrein moet opgeven, en het is nog onduidelijk welke veiligheidsgaranties het land kan krijgen om een nieuwe Russische aanval in de toekomst te voorkomen. De militaire macht van het land moet ervoor zorgen dat Oekraïne zo min mogelijk concessies hoeft te doen om een vredesakkoord te sluiten, maar dan moet het eerst de gebrekkige motivatie en management zien te verbeteren.