Een land dat officieel niet bestaat, maar wel grenzen bewaakt, paspoorten uitgeeft, zijn eigen munt slaat en kinderen opvoedt in Sovjetstijl. Transnistrië - een zelfverklaard pro-Russisch republiekje ingeklemd tussen Moldavië en Oekraïne - ademt een verleden dat elders verdween. Dénis van Vliet reisde naar deze afgescheiden regio, sprak met een Nederlander die er jarenlang fotografeerde en met een vrouw die er geboren werd, maar besloot te vertrekken.

Het imposante Leninstandbeeld voor het parlementsgebouw van Transnistrië, in 'hoofdstad' Tiraspol. Op de voorgrond is de lokale plantsoendienst druk met het onderhoud van de openbare groenvoorziening. Foto: Dénis van Vliet

Een strook niemandsland, een houten hok en een man in uniform die vijf euro eist. Niet veel, zou je denken. Maar mijn Moldavische reisgenote Ingrid schudt haar hoofd. ‘Vijf euro? Om dóór te mogen rijden?’ Haar blik spreekt boekdelen: laten we omkeren, dit gaan we niet doen.

We staan aan de grens met Transnistrië, een afvallige regio in het oosten van Moldavië, tegen Oekraïne aan. Officieel bestaat het niet, maar sinds 1992 is het een de facto onafhankelijke staat, compleet met eigen vlag, geld en paspoort. De afscheiding volgde op een korte maar hevige burgeroorlog, waarbij militair door Rusland gesteunde separatisten de macht grepen. Hun rechtvaardiging: antifascisme, bescherming van Russischtaligen en Sovjetnostalgie – terwijl in het westen van Moldavië toen juist de wens leefde tot hereniging met Roemenië, waar het gebied tussen 1918 en 1940 deel van uitmaakte.

Ingrids interesse is door de ‘toegangsprijs’ in één klap verdwenen. ‘Het gaat niet om dat geld. Maar als jij per se wilt, betaal jij het en dan gaan we. Vijf euro… debili!’ Gelukkig, denk ik, want ik wilde al zo lang naar dit staatje, dat door de pro-Europese koers van de Moldavische president Maia Sandu steeds geslotener is geworden.

Dénis van Vliet

Journalist

Dénis van Vliet is journalist. Hij volgt de ontwikkelingen in de (voormalige) Sovjet-Unie en Rusland al sinds zijn jeugd.

Russische vlaggetjes

Na betaling – en een kofferbakcontrole door soldaten met Russische vlaggetjes op hun mouw – krijg ik als westerling een ‘inreisvisum’ mee. Ingrid draait terwijl we stilstaan bij de grens demonstratief aan de knoppen van de radio, op zoek naar een zender in het Roemeens, de officiële taal van Moldavië, maar vindt alleen Russischtalige stations.

We leerden elkaar jaren geleden kennen via een Facebookgroep voor Russischtaligen in Nederland. Zij raakte na een bezoek aan Amsterdam geïnteresseerd in ons land; ik begaf me in die groep omdat ik op zoek was naar Russischtalige evenementen. Er volgden bezoeken over en weer, maar een trip naar Transnistrië wist ze me tot deze zomer uit het hoofd te praten. ‘Er zijn zó veel mooiere plekken in Moldavië.’

'Dit is gewoon Moldavië. Daarom ben ik ook zo boos over die vijf euro: betalen om in je eigen land te mogen zijn.’

Aan het landschap verandert weinig na het passeren van de ‘grens’: vlak, kaal, een weg vol gaten. Ingrids geschiedenis ken ik globaal: ze groeide op in een dorpje, studeerde in Roemenië en woont inmiddels in Chișinău. ‘Weet je dat ik hier geboren ben?’ zegt ze terwijl we richting de ‘hoofdstad’ Tiraspol rijden. ‘Mijn ouders vertrokken halverwege de jaren negentig – ik was nog klein – uit Transnistrië naar het westen, omdat het hier verschrikkelijk was: geen werk, geen vrijheid. En dat omdat een paar idioten zonodig een eigen landje wilden. Maar dit is gewoon Moldavië. Daarom ben ik ook zo boos over die vijf euro: betalen om in je eigen land te mogen zijn.’ 

Net voordat we Tiraspol binnenrijden, passeren we een tankstation met lange rijen. ‘Kijk, dit is wat ik bedoel,’ zegt ze, alsof ze haar gelijk bevestigd ziet: Transnistrië is een mislukt project. Tot eind 2024 kreeg het staatje gratis gas uit Rusland, maar die toevoer stokte toen Oekraïne het doorvoercontract niet verlengde. Rusland had het gas ook via Turkije kunnen leveren, maar deed dat niet. Daardoor zijn benzine en diesel schaars: het beetje dat er nog is, moet worden gebruikt om aggregaten draaiende te houden. 

Ingrid vertelt dat ze er sinds haar vertrek nog maar een keer is geweest, met haar moeder. 'In de winter was het. Toen zag het er helemaal deprimerend uit.' 

Paar maten te groot

Zo druk als het is bij het tankstation, zo stil is het in het centrum. We parkeren bij het parlementsgebouw aan de 25 Oktoberstraat, voor een torenhoog Leninbeeld. Het gebouw is een schoolvoorbeeld van Sovjetarchitectuur: laag, breed, symmetrisch, bekleed met roodbruine steen en voorzien van kolommen bij de entree. Boven de ingang prijkt het wapen van Transnistrië: hamer, sikkel en rode ster. Niemand gaat naar binnen of naar buiten; er staaan slechts een paar auto’s. Een baboesjka zit met haar bloemen, maar niemand koopt.

Het ruitersstandbeeld van veldmaarschalk Soevorov in Tiraspol, Transnistrië. Foto: Paul van der Stap

Op een steenworp afstand ligt het Soevorovplein, met in het midden het ruiterstandbeeld van veldmaarschalk Soevorov, de stichter van Tiraspol. Een T‑34-tank en een eeuwige vlam herinneren aan de Grote Vaderlandse Oorlog. Boven de brede lanen hangen trolleydraden: de stroomlijnen waar elektrische trolleybussen hun voeding aan aftappen via twee stangen op het dak. Het is juni en overal staan nog borden voor de Dag van de Overwinning. Waar die ontbreken, wapperen Russische vlaggen naast die van Transnistrië: rood‑groen‑rood, met linksboven de gouden hamer en sikkel en daarboven een rood sterretje met goudrand.

Echt alles – van de brede boulevard tot de kolossale gebouwen – lijkt een paar maten te groot voor een stad die volgens de officiële opgave 127.000 inwoners telt, ongeveer evenveel als Leiden. 

Tripadvisor

Terwijl ik rondloop, denk ik onbewust aan Minsk uit mijn jeugd, de Belarussische stad die ik toen een paar keer met mijn ouders bezocht. Ingrid drukt intussen wanhopig op het scherm van haar telefoon en vloekt. ‘Geen internettoegang! Ze willen dat ik een abonnement koop. Ongelooflijk.’ 

Voor haar is het weer een bewijs dat het land op harde valuta aast, nu de gastoevoer is gestopt. In het verleden verdiende Transnistrië flink aan stroomproductie uit Russisch gas. De rekening ging naar Chișinău – ook voor Rusland het officiële aanspreekpunt, want zelfs Moskou erkent Transnistrië niet. Westerse merken zie je nauwelijks in het straatbeeld; een sticker van de Amerikaanse recensiesite Tripadvisor op een verder leeg restaurant oogt bijna lachwekkend.

Op papier heeft Transnistrië een president en parlement, maar de werkelijke macht ligt bij Viktor Goeshan, oligarch en voormalig KGB’er met goede banden met Moskou

Op papier heeft Transnistrië een president en parlement, maar de werkelijke macht ligt bij Viktor Goeshan, oligarch en voormalig KGB’er met goede banden met Moskou. Via zijn conglomeraat Sheriff controleert hij vrijwel alles: supermarkten, media, zelfs de geheime dienst. Hij bewaakt het pro-Russische narratief. Transnistrië telt volgens eigen opgave 450.000 inwoners, maar onafhankelijke schattingen komen uit op een realistischer aantal van 280.000 à 350.000. Velen hebben de afgelopen jaren elders hun heil gezocht: in het westen van Moldavië, in Europa of in Rusland.

Volgens het Poolse Centre for Eastern European Studies in Warschau is die uittocht door de gascrisis alleen maar toegenomen, mede door het gebrek aan werk. De industriële productie - alles wat in fabrieken en werkplaatsen wordt gemaakt, van voedsel tot machines - kromp in de eerste vijf maanden van dit jaar met 43 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Dat komt neer op zo’n 159 miljoen euro, minder dan de koopjeswinkel Action in Nederland in een week omzet.

Voorafgaand aan mijn bezoek koesterde ik nog de ijdele hoop met Transnistriërs te kunnen spreken over hun land. Maar Ingrid had me al gewaarschuwd: dat gaat je niet lukken, zeker niet als je vertelt dat je journalist bent. In een vrijwel uitgestorven boekwinkel probeer ik een praatje aan te knopen met de oudere verkoopster. De boeken gaan vooral over de Russische en Transnistrische geschiedenis: Oorlog aan de Dnjestr, Zonen van het Vaderland, Militair kroniekboek. Geen vakantielectuur. Op mijn vraag of er veel verkocht wordt, glimlacht ze vriendelijk. ‘Als u vragen heeft over een boek, zegt u het maar.’

Diezelfde gereserveerdheid hangt overal in de lucht. Het is geen vijandigheid, maar een beleefde muur waar je niet doorheen komt. Mensen willen geen gesprek dat verder gaat dan strikt noodzakelijk. Woorden zijn hier net zo spaarzaam als de voorbijgangers op straat.

Voorbereiding op de Dag van de Overwinning in Tiraspol. Foto: Paul van der Stap

Façade

Om te begrijpen wie de Transnistriërs zijn en wat ze willen, spreek ik na mijn terugkeer in Nederland met documentairemaker Paul van der Stap. In 2018 reisde hij voor het eerst naar Transnistrië. Wat begon als een verkenning groeide uit tot een zesjarig fotoproject. ‘Je leest van alles over Transnistrië - geopolitiek, smokkel, gas - maar zelden over de mensen zelf’, legt hij zijn keuze voor het onderwerp uit. ‘De buitenwereld praat mee in de termen van die façade en vergeet de menselijke kant.’

Langzaam bouwde hij contacten op: via een hostelhouder, een Canadees met een Engelse praatclub, jonge mensen die durfden te praten. Toch bleef het fragiel. ‘Mensen zijn vriendelijk, maar je voelt dat iedereen op zijn hoede is. Een verkeerd woord kan gevolgen hebben – voor jou of je familie.’

This Bittersweet Life

Zo heet het boek van documentairefotograaf en schrijver Paul van der Stap over het alledaagse bestaan in Transnistrië, de niet-erkende regio tussen Moldavië en Oekraïne. In een mix van scherpe fotografie en literaire non-fictie volgt hij bewoners die hun hoop, angsten en humor delen terwijl de regio balanceert tussen Oost en West. De oorlog in Oekraïne en de gascrisis van 2024–2025 vormen de actuele achtergrond.

‘This Bittersweet Life: Transnistrië tussen Oost en West’ is naast de uitgave in het Nederlands ook verkrijgbaar in het Engels, Slowdocs, 2025. Meer info op deze site.

Volgens Van der Stap verdient het beeld dat veel Moldaviërs schetsen – een nepstaat vol Russischgezinde idioten – nuance. Belangrijk is het onderscheid tussen de inwoners zelf en het autocratische regime van president Vadim Krasnoselski. ‘De mensen die ik ontmoette, zijn net zo gastvrij als elders in Moldavië. Maar wie het regime bekritiseert, riskeert zijn baan. Of erger. Dus houden ze zich stil.’

Volgens hem gaat er geen dag voorbij zonder dat het regime zijn inwoners duidelijk maakt dat ‘de andere kant van Moldavië’ de geschiedenis wil herschrijven en de weg vrijmaakt voor een terugkeer naar het nazisme. ‘Dat verhaal legitimeert het bestaan van de grens al decennia. Tegelijk is die grens handig voor oligarchen om hun monopolie uit te bouwen. Bestuurders en een kleine elite profiteren; zij wonen in villa’s, terwijl de rest worstelt om rond te komen.’

‘In de rest van Moldavië zijn ze "die anderen aan de overkant van de rivier, die Kerstmis op een andere dag vieren"'

De grens draagt er ook aan bij dat Transnistriërs worstelen met wie ze zijn, stelt Van der Stap. ‘In de rest van Moldavië zijn ze "die anderen aan de overkant van de rivier, die Kerstmis op een andere dag vieren." In Moskou zijn ze geen echte Russen, maar een soort van ‘onze mensen’ ergens achter Oekraïne. Tegelijk hebben ze vaak zowel een Moldavisch als een Russisch paspoort. En een Transnistrisch paspoort, voor wat het waard is. Jongeren kijken daardoor alle kanten op: studeren in de EU, in Chișinău of in Moskou. Een diploma uit Transnistrië wordt nergens erkend.’

Koffers klaar

De grootschalige Russische invasie in Oekraïne in 2022 maakte die ontheemding nog tastbaarder, zegt Van der Stap. ‘Sommige mensen verbraken contact. Anderen hielden hun koffers klaar, bang voor een staat van beleg.’ Fotograferen werd lastiger. ‘In het begin waren velen nog nieuwsgierig. Nu vroegen ze: wie stuurt jou?’

Van der Stap herinnert zich een vriendelijke directrice van een Huis van Cultuur, een door de staat gefinancierd gemeenschapscentrum – ook handig voor het verspreiden van propaganda. Toen de vrouw hoorde wat Pauls doel was, trok zij zich terug. ‘Paul, ik wil je helpen. Maar als ik dat doe, raak ik mijn baan kwijt. Dan heb ik niets meer.’

Lagere school in het district Grigoriopol, zo’n 45 kilometer ten noordoosten van Tiraspol. Foto: Paul van der Stap

En toch, wie lang genoeg blijft, hoort volgens hem overal hetzelfde. ‘Mensen willen vooral rust: genoeg inkomen, gezondheidszorg, een goede school voor hun kinderen. Op vakantie kunnen. Ze willen geen geschiedenisles, maar een toekomst - en het liefst samen met hun familie aan de andere kant van de Dnjestr of in Oekraïne. ‘Vroeger zaten we allemaal aan één tafel’, zeggen ze. ‘Waarom nu niet meer?’’

Real Madrid

Terug naar die hete junidag in Tiraspol. Voor we naar Chișinău terugrijden willen Ingrid en ik - vooral ik - nog één ding zien: het stadion van FC Sheriff. In 2021 won de club in de groepsfase van de Champions League uit bij Real Madrid met 1-2. Voor Goeshan, die de club eind jaren negentig oprichtte, was het perfecte promotie: kijk zelfs de lokale voetbalclub steekt boven de rest van Moldavië uit! Maar vandaag is het stadion dicht.

Onderweg passeren we een billboard van het Russische leger: ‘Laten we Rusland samen dienen!’ We schrikken. Ik wil voor een foto uitstappen, maar Ingrid raadt het af: vorig jaar werden hier nog twee Moldavische journalisten opgepakt toen ze verslag wilden doen van een betoging. Vanuit de auto lukt een foto nog net. Een paar honderd meter verder doemt een Russische legerbasis op, met gewapende mannen bij de poort.

Onderweg passeren we een billboard van het Russische leger: ‘Laten we Rusland samen dienen!’

In Transnistrië zijn zo’n 1.500 Russische militairen gestationeerd. Officieel vallen ze onder de Operational Group of Russian Forces, belast met het bewaken van een enorm munitiedepot uit de Koude Oorlog. In de praktijk waarborgen ze daarnaast de Russische invloed en steunen ze het regime. En, zoals Van der Stap later zou zeggen, ze zaaien angst - zodat inwoners niet gaan denken dat ze bij de rest van Moldavië horen.

Terwijl we terugrijden, bekijkt Ingrid de foto van het billboard. Hoofdschuddend somt ze de beloftes van de wervingstekst op: een fatsoenlijk salaris, huisvesting, sociale bescherming. ‘Snap je waarom de Russen de mensen hier niet écht helpen? Dat energieprobleem hadden ze zo kunnen oplossen. Maar ze laten het liever afbrokkelen, in de hoop dat mensen uit wanhoop tekenen bij het Russische leger.’