Afgelopen weekend vond in Oekraïne de grootste droneaanval plaats tot nu toe in de oorlog. Correspondent Chris Colijn beschrijft de sfeer in de hoofdstad Kyiv, waar het leven ondanks de beschietingen gewoon doorgaat.

Ondergronds concert van Serhi Zjadan en zijn band. Foto: Chris Colijn

In de nacht van zaterdag op zondag vuurde Rusland 810 drones en 13 raketten af op Oekraïne. In Kyiv begon de aanval rond half acht in de avond. Ik zat met vrienden buiten op een terras te genieten van de warme septemberzon, toen het luchtalarm afging en we het bericht kregen dat er een drone op ons af kwam vliegen. We reageerden niet, net als bijna iedereen om ons heen. Het ging ten slotte om slechts één drone – op dat moment, althans.

Muziekfestival

Ik stond op het punt om te vertrekken, zodat ik nog net twee optredens kon zien op het muziekfestival ‘Chartia Fest’. Het is het eerste festival in Kyiv dat volledig door een legereenheid werd georganiseerd: de 13^e operatieve brigade van de Nationale Garde, beter bekend als Chartia (’Handvest’).

De brigade ontstond in het voorjaar van 2022 uit een groep vrijwilligers die hun eigen omgeving wilden verdedigen, in de buurt van de stad Charkiv. Ze werd opgericht door zakenman Ihor Obelensky, die tussen 2014 en 2019 ook al in het leger had gediend tijdens de eerste fase van de oorlog tegen Rusland. Zijn eenheid probeerde vanaf het begin al NAVO-principes te implementeren in zijn training en organisatie, terwijl veel andere Oekraïense eenheden al vechtend werden hervormd naar westers model.

Chartia heeft ook een uitstekende pr-afdeling. Op straat in Kyiv en andere Oekraïense steden zie je regelmatig posters van de eenheid, waarop mensen worden aangemoedigd om zich aan te melden. ‘Ontwikkel je bij Chartia’, staat er bijvoorbeeld. Waar we in West-Europa vaak nog het beeld hebben van ‘het leger’ als één groot geheel, geldt dat in Oekraïne nu minder. Individuele eenheden hebben hun eigen marketing en wervingscampagnes, reputatie en sterke en zwakke punten. Chartia staat bijvoorbeeld bekend om zijn organisatorische kracht, maar minder om het gebruik van geavanceerde drones. Daar zijn andere eenheden dan weer beter in.

Chris Colijn

Journalist in Kyiv

Chris Colijn woont en werkt in Kyiv als correspondent voor Kennisplatform RAAM, RTL Nieuws en BNR Nieuwsradio.

Zjadan

En de brigade staat bekend als cool. Dat komt mede omdat Chartia nu Serhi Zjadan in de gelederen heeft, onder meer schrijver en muzikant en een van de meest bekende culturele figuren in Oekraïne. Hij werd een jaar geleden militair en sloot zich aan bij Chartia, maar houdt zich meer bezig met fondsenwerving, culturele evenementen en informatievoorziening dan met vechten. Zjadan runt onder andere het praatprogramma Radio Chartia, waar hij in gesprek gaat over Oekraïense cultuur, politiek en veranderingen in het leger. Mede door zijn connecties bracht ook de bekende Chinese kunstenaar Ai Weiwei deze zomer een bezoek aan het front. Chartia geniet dus een bepaalde status, niet alleen als legereenheid maar ook in cultureel opzicht.

Het muziekfestival Chartia Fest is daar een sprekend voorbeeld van. Als creatief directeur van het evenement overtuigde Zjadan een hele rits aan Oekraïense topartiesten om gratis op te treden in de grootste concertzaal van Oekraïne, Palats Sportoe in Kyiv. Artiesten als rapper Alyona Alyona, die in 2024 nog meedeed aan het Eurovisiesongfestival, en de tweelingbroers Kurgan & Agregat.

Serhi Zjadan (links) en Serhi Prytoela in gesprek tijdens Chartia Fest, voor Radio Chartia. Foto: Chartia Fest / Roman Pasjkovski

De opbrengst van de kaartverkoop ging naar Chartia, zoals ook gebeurde bij andere, losse concerten die de brigade in het verleden organiseerde. Naast muzikale optredens werden er ook discussies georganiseerd met bekende Oekraïners, zoals activist Serhi Prytoela, drone-producent Oleksi Babenko en schrijver Irena Karpa. ‘We willen mensen energie geven en hen eraan herinneren dat alles uiteindelijk goed komt’, zei Zjadan. 'Voor ons is het een cultureel-educatief evenement waarbij we ook over het werk van onze brigade kunnen vertellen. Ik wil iedereen bedanken die ondanks de beschietingen en onrust naar ons is gekomen.'

Ondergronds concert

Toen ik aankwam bij het festival was het luchtalarm nog gaande. Bezoekers waren geëvacueerd uit de zaal, en werden opgeroepen om naar de dichtstbijzijnde schuilkelder te gaan. Dat deed ongeveer de helft van het publiek, maar lang niet iedereen; ik bleef met vrienden buiten staan, wachtend tot de dreiging voorbij was. Politieagenten liepen rond en maanden iedereen om toch te gaan schuilen en niet op het plein te blijven hangen. Er werd mondjesmaat naar geluisterd.

Ineens zag ik Zjadan lopen, richting de schuilkelder, met zijn band om hem heen. Ik ren achter hem aan, de trap af naar de ingang van het metrostation. We wisten allemaal meteen wat er ging gebeuren: het concert kon bovengronds niet doorgaan, en daarom ging het ondergronds verder. We kregen bericht dat er nog veel meer drones onderweg waren, en de schuilkelder stroomde vol.

Ondergronds concert van Serhi Zjadan en zijn band. Foto: Chartia Fest / Roman Pasjkovski

Wat volgde was een half uur pure energie. In hun ondergrondse optreden speelden Zjadan en zijn bad een combinatie van eigen nummers en Oekraïense klassiekers, een bloemlezing uit de Oekraïense muzikale canon. Het publiek van een paar honderd mensen, veelal twintigers, scandeerde de aanstekelijke teksten van het protestlied ‘Avtozak’ (’Wat de fuck heb ik aan een systeem dat mij tegenwerkt?’), de patriottische klassieker ’Oekraïno’ van Taras Petrynenko (ʼHet is alleen de moeite waard om in deze wereld te leven, als jij [Oekraïne] leeft en bloeitʼ).

De afsluiter van het optreden was het Oekraïense volkslied. De woorden komen harder binnen als je met z’n allen in een schuilkelder staat, terwijl er Russische drones door de stad vliegen en je weet dat de nacht nog lang kan duren: ‘Onze vijanden zullen sterven als dauw in de zon’.

Oorlog en plezier in één

Bezoekers vertellen me dat ze het fijn vinden om naar festivals of concerten te gaan als die worden georganiseerd door het leger. ‘Als je naar zo’n benefietfestival gaat, voel je dat je het land helpt’, vertelde festivalganger Bohdana me na afloop. ‘Het voelt toch anders dan een gewoon concert.’

‘Je moet ook gewoon leven’, zei Gleb, een andere bezoeker. ‘Mensen laten hun eenheid hier zien. We proberen energie te krijgen uit het feit dat we hier bij elkaar zijn, en dat is volgens mij juist erg goed. De grootschalige oorlog is nu bijna vier jaar gaande, mensen zijn moe. Als muzieksterren bereid zijn om gratis te spelen en geld op te halen voor het leger, terwijl ze met hun optredens ook emoties delen met een publiek, dan is het volgens mij zonde om dat niet te steunen. Dit festival geeft me energie, en hoop op de overwinning.’

Russische aanvallen zijn zo alledaags geworden dat veel Oekraïners niet meer nadenken over angst

Toen ik hem vroeg of hij het niet eng vindt wanneer het luchtalarm afgaat, begon Gleb te lachen. Russische aanvallen zijn zo alledaags geworden dat veel Oekraïners niet meer nadenken over angst. ‘Eerst was het eng, maar daarna begrijp je dat je ook moet leven. Je leeft maar één keer, en als je nu geen plezier beleeft en niet geniet van het leven, wanneer kan je dat dan wél doen?’

De avond was tekenend voor het leven in Kyiv. Je leeft met de constante dreiging van oorlog, maar het gewone leven gaat ook gewoon door. Die combinatie zorgt voor een gevoel van saamhorigheid en onverwinnelijkheid. Alledaags plezier zoals muziekfestivals voelt hier als een middelvinger aan het Kremlin. Sterren zoals Zjadan komen ook gewoon schuilen, de oorlog raakt iedereen.

Op zulke momenten voel je je verbonden met de mensen om je heen, je deelt hoop en verdriet. Bijna iedere Oekraïner heeft inmiddels een verhaal: familieleden die zijn omgekomen of verwond, ouders die nog in bezet gebied wonen, vrienden die zijn gevlucht en misschien nooit meer naar huis kunnen gaan.

Publiek tijdens ondergronds concert van Zjadan en zijn band. Foto: Chris Colijn

Russische aanval

Na het concert maakte Rusland nieuwe slachtoffers in Kyiv. De aanval was lang: van half acht in de avond tot acht uur ‘s ochtends vlogen er drones en raketten af op de hoofdstad. De volgende ochtend hoorden we dat een 32-jarige moeder en haar baby in Kyiv zijn vermoord door Rusland. Ze hadden in het publiek kunnen staan, tijdens dat prachtige ondergrondse concert.

Voor het eerst werd ook het regeringsgebouw geraakt in Kyiv, het hart van de politieke macht. Het is voor Oekraïners het zoveelste bewijs dat Rusland uit is op de vernietiging van een onafhankelijke Oekraïense staat. Gebaseerd op de beelden en de schade aan het gebouw lijkt het op het eerste gezicht te gaan om een drone-inslag. Drones hebben veel kleinere explosieve ladingen dan raketten, en richten doorgaans minder schade aan. De autoriteiten deden geen uitspraak over het type wapen dat Rusland gebruikte, maar later in de week meldden Oekraïense media dat het waarschijnlijk toch om een raketinslag ging. De explosieve lading van 450 kilo ontplofte niet, en daardoor bleef de schade relatief beperkt. Het had weinig gescheeld, of een groot deel van het gebouw was waarschijnlijk weggeblazen. Dit was geen foutje van de Russen, maar een aanval die door een technisch mankement maar beperkte schade opleverde.

Brand in het regeringsgebouw in Kyiv. Foto: Ukrainian State Emergency Service DSNS

Bij de rampplek sprak ik een man aan die was komen kijken naar de schade. ‘De Russen bereiken bijna niets aan het front, maar ze zullen ons leven een nachtmerrie blijven maken’, zegt Serhi, die in 2022 vluchtte uit de stad Melitopol in het zuiden van Oekraïne. De kans is groot dat hij nooit meer terugkeert naar huis. ‘De Russen denken dat ze ons zullen verpletteren, dat we van binnenuit zullen instorten en dat Europa ons niet zal helpen. De Russen denken dat Europa op enig moment zegt: “genoeg is genoeg, dit is niet onze oorlog.” Ik kom uit Melitopol en heb geen appartement meer, niets. We zijn daar in april 2022 vertrokken, nadat we een aantal weken onder Russische bezetting leefden. En weet je, er zijn daar ook mensen achtergebleven. Niet iedereen kon vertrekken, niet iedereen zit daar te wachten op Rusland. Wat moeten we met die mensen doen, moeten we hen opgeven als er een vredesdeal komt? Als we grondgebied opgeven, geven we ook mensen op.’

Sinds die aanval in het weekend heeft Rusland alweer honderden nieuwe drones en raketten geproduceerd en afgevuurd. Een aantal onbemande vliegtuigjes is in de nacht van dinsdag op woensdag zelfs Polen binnengevlogen. Voor Oekraïners voelt het niet als een grote verrassing; de afgelopen drie jaar vlogen er al vaker drones en raketten rondom de Poolse grens. Op Oekraïense sociale media wordt gegrapt dat Polen nu snel werkt aan eigen Telegram-kanalen die burgers op de hoogte houden van aanvallen. Er werd lachend gereageerd op het bericht dat de NAVO dit niet ziet als een Russische aanval. Terwijl de oorlog binnen Oekraïne alledaags is geworden, voelt het voor Oekraïners alsof hun bondgenoten nog in ontkenning zijn over de Russische dreiging die recht op ze afvliegt.