De Oekraïense overheid laat weten dat het op korte termijn wapens wil gaan verkopen aan bondgenoten. Het is een stap waar Oekraïense wapenfabrikanten al lang op wachten, schrijft correspondent Chris Colijn. Het kan de oorlogsindustrie een impuls geven, maar het initiatief moet wel in goede banen worden geleid.

Oekraïense militairen van de 22e Gemechaniseerde Brigade bereiden een ‘Vampire’-drone voor op een vlucht op een onbekende locatie nabij de frontlinie in de regio Charkiv. De 'Vampire' is een zware drone met zes rotors, ontwikkeld door het Oekraïense bedrijf SkyFall. Foto: ANP / EPA / YEVHEN TITOV

Het was sinds 2022 niet mogelijk voor Oekraïense bedrijven om hun wapens te exporteren, omdat er geen exportvergunningen werden afgegeven. De reden was simpel: Rusland valt aan met een veel groter leger, dat veel meer middelen heeft en wordt bevoorraad door een goed ontwikkelde defensie-industrie. Oekraïne moet alle zeilen bijzetten om Rusland het hoofd te bieden.

Dat is nog steeds wel het geval, maar inmiddels zijn een aantal belangrijke factoren veranderd. Zo heeft Oekraïne nu de capaciteit om meer te produceren dan wat het eigen leger kan aankopen. Bovendien zijn er in de afgelopen drieënhalfjaar grote productielijnen opgezet voor wapensystemen waar momenteel weinig vraag naar is.

Daarnaast is er een nieuwe geopolitieke realiteit. De militaire steun daalt, de Verenigde Staten zijn onder leiding van Donald Trump een onberekenbare bondgenoot en Oekraïne wil af van het imago van een bodemloze put waar bondgenoten steeds meer geld in moeten steken. Oekraïne kan en wil laten zien dat het iets kan betekenen voor zijn bondgenoten.

Ruim een jaar geleden schreef ik in een artikel voor RAAM dat de Oekraïense wapenproductie op stoom raakte. Tegen het einde van dit jaar moeten de helft van de wapens aan het front van Oekraïense makelij zijn, en de sector is nu klaar voor een volgende stap: exporteren.

Smeekbrief

Als het aan grote Oekraïense wapenfabrikanten had gelegen, was deze stap al eerder gezet. ‘Het is tijd om te laten zien dat Oekraïne niet alleen een partij kan zijn die internationale steun ontvangt, maar ook een volwaardige partner die veiligheid exporteert door middel van samenwerking, technologie en eigen ervaring’, luidde een gezamenlijke brief van Oekraïense wapenfabrikanten in mei 2025. Het las als een smeekbrief, geschreven door een industrie die werd beteugeld door een overheid die nog altijd geen exportvergunningen wilde afgeven. 

'Onze [Oekraïense] defensie-industrie – die zich voortdurend ontwikkelt op het slagveld – produceert al de technologieën waar de wereld naar op zoek is’

‘Terwijl Europa worstelt met trans-Atlantische onzekerheid en gewapende conflicten wereldwijd escaleren, proberen onze strategische partners actief hun defensiecapaciteiten te versterken door middel van innovatieve en betaalbare technologische oplossingen’, gaat de brief verder. ‘En hier heeft Oekraïne een uniek voordeel. Onze defensie-industrie – die zich voortdurend ontwikkelt op het slagveld – produceert al de technologieën waar de wereld naar op zoek is.’

Opschaling door export

Naar schatting van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) waren er in 2024 zo’n 500 wapenproducenten in Oekraïne, samen goed voor bijna 300.000 banen. Maar ze hadden slechts één afnemer: de Oekraïense strijdkrachten.

Al die bedrijven kunnen veel meer wapens produceren dan ze nu doen. In 2025 zouden er zo’n 4,5 miljoen drones gemaakt worden voor het Oekraïense leger, terwijl de industrie volgens Zelensky de capaciteit heeft om tot wel 8 miljoen onbemande toestellen te produceren.

Om dat verschil te overbruggen zijn er meer investeringen nodig. ‘Verhoog alstublieft uw investeringen in Oekraïne en de gezamenlijke wapenproductie’, vroeg de president in juni tijdens de NAVO-top in Den Haag. ‘Al onze wapens worden onderdeel van een nieuw, sterker Europees defensie- en veiligheidssysteem.’

Export kan Oekraïne echt helpen in de strijd tegen Rusland. ‘Een goed ontworpen wapenexportsysteem stelt bedrijven in staat meer geld te verdienen, wat betekent dat ze meer kunnen investeren in technologie en productie’, legt Bohdan Mirosjnytsjenko uit, hoofdredacteur van de Oekraïense defensie-nieuwssite Oboronka. ‘Ook het leger profiteert hiervan, omdat wapens technologisch geavanceerd zullen zijn en de belasting op de verkoop ervan gebruikt zal worden om nog meer uitrusting te kopen of de salarissen van militairen te verhogen.’

Chris Colijn

Journalist in Kyiv

Chris Colijn woont en werkt in Kyiv als correspondent voor Kennisplatform RAAM, RTL Nieuws en BNR Nieuwsradio.

Nieuwe innovaties zijn keihard nodig

Die extra impuls voor de wapenindustrie is hard nodig. Volgens sommige militaire experts raakt Oekraïne achterop in de wapenwedloop met Rusland. De voormalige opperbevelhebber van het Oekraïense leger, Valeri Zaloezjny, waarschuwde eerder dit jaar al dat zijn land ‘niet in staat is om voortdurend innovaties te genereren en op te schalen, zelfs niet op die gebieden waar we gisteren nog een voorsprong hadden op de vijand’.

Het gebruik van glasvezeldrones is hier een voorbeeld van. Rusland begon daar eerst mee, en Oekraïne moest de ontwikkeling vervolgens snel overnemen. 

In de afgelopen maanden innoveert Rusland weer op nieuwe gebieden. Zo hebben de beruchte 'glijbommen' nu bijvoorbeeld een bereik van tot wel 200 kilometer, door het gebruik van straalmotoren. Ook de Shahed-drones die Oekraïense steden, energievoorzieningen en militaire doelen terroriseren zijn uitgerust met straalmotoren, waardoor ze veel sneller vliegen en moeilijker kunnen worden uitgeschakeld. Shaheds kunnen nu ook op bewegende doelen jagen.

Volgens sommige militaire experts raakt Oekraïne achterop in de wapenwedloop met Rusland

En Rusland innoveert op nog meer vlakken. Zo hebben ze hun ballistische raketten aangepast, waardoor Patriot-luchtafweersystemen meer moeite zouden hebben om ze neer te schieten.

Op tactisch vlak zien we dat Rusland in Pokrovsk steeds aanvalt met hele kleine groepjes soldaten, en dat het de Oekraïense logistiek verstoort. Ook heeft het leger van Oekraïne de handen vol aan de Russische drone-eenheid Rubicon. ‘Rubicon heeft een uitstekend management, werkt systematisch, selecteert het beste personeel, zorgt voor een goede opleiding en voorziet in alle benodigde middelen. Ze worden met geld overladen’, schreef veteraan en militair expert Maria Berlinska deze zomer op sociale media.

Op dit moment is de dynamiek zodanig dat vooral Rusland nieuwe innovaties introduceert, en Oekraïne daar steeds een antwoord op moet zien te vinden. Oekraïne wil het tij keren met behulp van export en buitenlandse investeringen.

Export-kantoren

Deze week liet president Zelensky weten dat zijn land export-kantoren opent in Kopenhagen en Berlijn. Hij zegt dat er in de eerste plaats wordt gekeken naar de export van artilleriesystemen en zeedrones.

Dat Oekraïne met deze wapensystemen begint ligt voor de hand, legt de Oekraïense defensiedeskundige Oleksandr Kovalenko uit aan RAAM. ‘De oorlog zelf heeft een dynamisch karakter. De spelregels veranderen voortdurend, zou je kunnen zeggen. Met het gebruik van een nieuw wapensysteem kun je de voordelen van een ander systeem volledig tenietdoen.’ Momenteel gaat de ontwikkeling bij zeedrones en artilleriesystemen veel langzamer dan bijvoorbeeld bij het gebruik van bijvoorbeeld deepstrike drones, die aanvallen uitvoeren ver achter vijandelijke linies.

‘Onder dergelijke omstandigheden, gedurende bijna vier jaar, zijn er wapens die in Oekraïne in grote hoeveelheden worden geproduceerd, waar productielijnen voor zijn, maar waarvoor de staat vrijwel geen bestellingen plaatst.’

Kovalenko noemt anti-tank raketsystemen en zeedrones als voorbeelden van wapens waar Oekraïne momenteel meer dan genoeg van heeft. ‘Anti-tank raketsystemen zijn nu minder relevant dan in 2022, omdat hun functionaliteit grotendeels is vervangen door FPV (first-person-view) drones (kleine vliegtuigjes die op relatief korte afstand worden bestuurd door een soldaat, CC). Als je veel meer produceert dan wat het Oekraïense leger bestelt, wat doe je dan? Stop je dan je productie, en ga je ervaren medewerkers ontslaan? Dat is onlogisch. Het is veel logischer om zo’n wapen te exporteren. Als we bijvoorbeeld kijken naar anti-tank raketsystemen, daar is vraag naar bij andere landen, ook bijvoorbeeld in het Midden-Oosten bij Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.’

Kovalenko snijdt een heikel punt aan: Oekraïne wil nu in de eerste plaats naar directe bondgenoten exporteren in Europa en Amerika, maar in de toekomst is het niet uitgesloten dat het land ook wapens verkoopt aan landen in het Midden-Oosten, Azië of Afrika. Dat kan weer tot nieuwe discussies leiden met Europa en de VS: met wie mag Oekraïne op dit vlak samenwerken, en met wie niet?

Om welke aantallen gaat het?

Nu moet blijken hoeveel wapens Oekraïne kan verkopen, en hoeveel de bondgenoten willen aankopen. Daar zal achter gesloten deuren ongetwijfeld over worden gesproken. Europese landen hebben te maken met een dilemma: als ze nu Oekraïense drones kopen, zijn die wapens over een jaar mogelijk alweer verouderd. Aangezien de bondgenoten op dit moment niet actief in een oorlog zijn verwikkeld, heeft het dus geen zin om nu op grote schaal allerhande Oekraïense wapens te kopen.

Europese landen hebben te maken met een dilemma: als ze nu Oekraïense drones kopen, zijn die wapens over een jaar mogelijk alweer verouderd

Maar er is wel een wapenwedloop aan de gang, en Europa mag niet achterblijven. Daarom zet Nederland bijvoorbeeld in op coproducties met Oekraïne. In oktober ondertekende demissionair minister van Defensie Ruben Brekelmans nog een samenwerkingsovereenkomst voor de coproductie van drones en ander defensiematerieel.

‘Defensiesystemen die zijn ontwikkeld door Oekraïense bedrijven met kennis van het front, kunnen in Nederland geproduceerd worden’, schrijft het ministerie op haar website. ‘Dit vergroot de leveringszekerheid van onder andere drones aan Oekraïne. Daarnaast is het een impuls voor de Nederlandse defensie-industrie en mogelijke leveringen aan de Nederlandse krijgsmacht. De samenwerking opent ook deuren naar gezamenlijke ontwikkeling, innovatie en kennisdeling. Kortom, een win-win situatie.’

Als we kijken naar Nederland, lijkt er dus vooralsnog meer enthousiasme voor samenwerking dan voor regelrechte export en aankoop van wapens uit Oekraïne. Andere Europese landen zullen vergelijkbare afwegingen maken als ze praten over de import van wapens.

Internationale reputatie

Oekraïne ziet de export van wapens en de militaire samenwerking als manieren om haar positie op het internationale toneel te verbeteren. Het land wil minder afhankelijk zijn van de steun van bondgenoten, en toewerken naar een gelijkwaardiger partnerschap met NAVO-lidstaten. 

Zelensky suggereerde vorige maand in gesprek met Donald Trump dat de VS duizenden Oekraïense drones konden ontvangen in ruil voor de door Oekraïne felbegeerde Tomahawk raketten. Trump is naar eigen zeggen vooralsnog niet voornemens om Tomahawks aan Oekraïne te leveren, dus wellicht was Zelensky te optimistisch over het effect dat hij met Oekraïense wapenleveringen teweeg kan brengen. Maar het voorstel geeft een indicatie van welke richting Oekraïne op wil.

Zorgen over corruptie

Binnen Oekraïne is er over het algemeen enthousiasme over de wapenexport, maar er leven ook zorgen. Als er weer exportlicenties worden afgegeven, rijst meteen de vraag wie deze licenties gaat krijgen. Krijgen sommige bedrijven een voorkeursbehandeling?

De afgelopen maanden is er bijvoorbeeld veel geschreven over het bedrijf Fire Point. ‘Drie jaar geleden was het een castingbureau. Nu heeft het voor 1 miljard dollar aan drone-contracten binnengehaald’, kopte The New York Times vorige week nog een artikel over het bedrijf. In Oekraïne lijken bepaalde bedrijven een voorkeursbehandeling te genieten vanuit de overheid, en hetzelfde zou kunnen gelden voor de afgifte van exportlicenties.

‘Het risico bestaat dat het nieuwe systeem sterk gereguleerd zal zijn en corruptierisico's met zich mee zal brengen’, schrijft ook de eerdergenoemde Mirosjnytsjenko, van nieuwssite Oboronka. Hij stelt dat het belangrijk is dat de Oekraïense overheid zijn rol zoveel mogelijk beperkt. ‘De grootste bedreiging ligt naar mijn mening mogelijk in de overmatige centralisatie van beslissingen in de handen van één persoon of een kleine kring van ambtenaren, aangezien dit het risico van niet-transparante afspraken, lobbywerk of selectieve beslissingen met zich mee kan brengen.’

In Oekraïne lijken bepaalde bedrijven een voorkeursbehandeling te genieten vanuit de overheid, en hetzelfde zou kunnen gelden voor de afgifte van exportlicenties

‘De taak van de staat is om de belangen van de industrie te behartigen en de deur open te zetten voor alle fabrikanten, door de samenwerking met bondgenoten te verdiepen’, schrijft Kateryna Mychalko, uitvoerend directeur van belangenorganisatie Tech Force in UA, in een artikel voor NV Business. ‘Dit vereist transparantie in de regelgeving, en een gelijk speelveld. Fabrikanten moeten duidelijk begrijpen aan welke eisen ze moeten voldoen om een ​​exportvergunning te verkrijgen, in welke gevallen en waarom deze wordt geweigerd, wat de uniforme formule is om overschotten voor verschillende wapencategorieën te bepalen, enzovoort.’

‘Deze aanpak zal Oekraïne helpen te voldoen aan de hoge eisen van Europese partners in de strijd tegen corruptie. Dit brengt ons dichter bij een nauwere en snellere integratie in de Europese Unie.’

Ondanks dat president Zelensky nu het startschot heeft gegeven voor de export van Oekraïense wapens – iets waar wapenfabrikanten met veel enthousiasme op reageren – ligt de verantwoordelijkheid nu bij de overheid om dit proces in goede banen te leiden. Daarbij moet worden voorkomen dat het verzandt in de corruptieaantijgingen die nog altijd binnen Oekraïne spelen. Deze ontwikkeling vormt een belangrijke test voor het Oekraïense investerings- en bestuursklimaat.