Maria Kolesnikova werd in Minsk ontvoerd om de grens met Oekraïne overgezet te worden. Ze verscheurde haar paspoort en wordt nu verdacht van een 'poging tot staatsgreep'. De opstand in Belarus heeft een vrouwengezicht. Steeds weer weten vrouwen met geweldloze acties de aandacht op zich te vestigen. Van het vrouwendrietal dat de handen ineensloeg na de frauduleuze verkiezingen van 9 augustus is Kolesnikova de icoon van de opstand geworden.
Maria Kolesnikova verscheurt haar paspoort om deportatie te voorkomen: 'Masja (Maria), het vaderland roept je!'
door Laura Starink
Maria Kolesnikova, hier vereeuwigd op een variant op oude agitprop-posters uit lang vervlogen communistische tijden, is de icoon geworden van het verlangen naar vrijheid in Belarus. De dirigent en fluitspeelster met het korte blonde kapsel en de vrolijke rode mond werd op 7 september in het centrum van Minsk door gemaskerde mannen in het zwart (het anonieme gezicht van de dictatuur) in een auto gesleurd en ontvoerd.
Een dag later probeerde men haar, met twee medewerkers van de Coördinatieraad van de oppositie, over de Oekraïense grens te duwen. Toen Kolesnikova dat doorkreeg, greep ze op de achterbank van de auto haar paspoort, scheurde het in stukken en gooide de snippers uit het raam. Ze klom vervolgens zelf ook via het raam uit de auto en liep terug naar Belarus, waar ze werd gearresteerd. Ze zit in Minsk vast en haar advocaat maakte bekend dat ze verdacht wordt van een poging tot staatsgreep. Op de vraag waarom zij zich wel hadden laten uitzetten gaven de twee mannen die met haar waren opgepakt later op een persconferentie in Kyiv ruiterlijk toe dat zij kennelijk uit ander hout waren gesneden dan hun leidsvrouwe.
Op Nobelprijswinnares Svetlana Aleksijevitsj na zijn nu alle leden van de Coördinatieraad opgepakt of uitgezet. Aleksijevitsj omringde zich op 9 september na dreigtelefoontjes ter bescherming in haar woning met Europese diplomaten. 'Rusland wint misschien grondgebied, maar het verliest zijn broeders,' zei Aleksijevitsj. 'Witrussen hebben Russen altijd als een broedervolk beschouwd, maar als Rusland dit beleid doorzet, komt daar een einde aan.'
Onvermoeibaar leidde Maria Kolesnikova, met haar vingers het hart vormend dat haar handelsmerk werd, de afgelopen maand de demonstraties tegen de verkiezingsfraude van Loekasjenko. Ze sprak op meetings, benaderde de ordetroepen met de verzekering dat ook zij binnenkort bevrijd zouden worden, deelde bloemen uit, zong met de demonstranten mee, gaf interviews, protesteerde heftig tegen de honderden arrestaties en martelingen door de geheime politie. En zag er altijd uit alsof ze net van vakantie was teruggekeerd.
De 38-jarige Kolesnikova studeerde muziek in Duitsland en werd dit voorjaar campagneleider van bankdirecteur Viktor Babaryko, die zich kandidaat had gesteld voor de presidentsverkiezingen van 9 augustus. Tegen Babaryko werd snel een fraudeonderzoek ingesteld en hij zit sinds juni in de gevangenis.
Het verschil tussen Kolesnikova en de veel bedachtzamere, schuchterdere (maar niet minder vastbesloten) Svetlana Tichanovskaja is groot. Tichanovskaja is de vrouw van de populaire blogger Sergej Tichanovski, die zich ook wilde kandideren voor de race, maar werd opgepakt. Tichanovskaja nam het stokje van hem over en de mysogiene Loekasjenko dacht van de lerares en huisvrouw niets te duchten te hebben. Hij maakte de fout haar tot de verkiezingen toe te laten, maar tot zijn afgrijzen rees haar ster snel. Toen de vrouw van een derde geweerde kandidaat, Valeri Tsepkalo, zich bij de twee aansloot, bleek een geducht team geboren.
Op Poetin na geloofde niemand de officiële uitslag van de verkiezingen (80 procent voor Loekasjenko) en op basis van enkele onafhankelijke tellingen in stembureaus beschouwt Tichanovskaja zich de facto als de nieuwe president van Belarus. Maar ze wil slechts nieuwe verkiezingen uitschrijven, waaraan ze zelf vervolgens niet zal deelnemen. Nadat ze door de geheime dienst zwaar onder druk werd gezet en vermoedelijk ook bedreigd werd met de cel koos ze voor haar kinderen en week uit naar Litouwen. Maar Maria Kolesnikova laat zich niet afschepen.
Grootmoeder van de oppositie
Er is nog een symboolfiguur onder de demonstranten. De kleine Nina Baginskaja (73) is de afgelopen weken een nationale bekendheid geworden in Belarus. De oude mensenrechtenactiviste met het korte grijze haar loopt zwaaiend met spandoeken en Witrussische vlaggen bij alle demonstraties vooraan. Ze noemt Loekasjenko een psychopaat die geleid wordt vanuit Moskou en uit zichzelf niet zal vertrekken. Toen een gemaskerde man van de oproerpolitie haar haar vlag uit handen trok (de oude wit-rode vlag is in Belarus verboden), ging ze hem onverschrokken te lijf. 'Als iemand wat van je steelt hoef je geen dankjewel te zeggen! Wij zijn geen slaven!' zei ze ter verklaring van haar gedrag. Jonge meiden voelen zich geïnspireerd door haar en maken selfies met haar. Baginskaja loopt al sinds 1988 te hoop tegen de overheid.
Vrouwengezicht van de dictatuur
De dictatuur heeft zich inmiddels ook een vrouwengezicht aangemeten. Margarita Simonjan, hoofdredacteur van de Russische propagandazender RT (voorheen Russia Today), liet zich in uitdagend groene jurk gearmd met Loekasjenko fotograferen in het door tanks beschermde presidentiële paleis in Minsk. De grappen over 'groene vrouwtjes' waren niet van de lucht - een verwijzing naar de beruchte Russische 'groene mannetjes' die in 2014 de overname van de Krim hadden georganiseerd. Russische journalisten hebben inmiddels een aantal televisiestations in Minsk overgenomen, nadat kritische Witrussische journalisten waren opgestapt. De sluipende annexatie van Belarus is in volle gang.
Simonjan maakte deze week deel uit van een pool van Russische journalisten die Moskous steun voor de dictator aan het Russische publiek moeten verkopen. Minsk was doodkalm, een mooie Europese stad, verzekerde Simonjan, geen spoor van opstand. Woedende Witrussen bombardeerden haar twitteraccount met filmpjes van arrestaties, bewijzen van marteling en buitensporig geweld tegen demonstranten. Minstens 170 binnen- en buitenlandse journalisten zijn in de afgelopen maand (kortstondig) opgepakt en/of uitgewezen. Toen Simonjan Loekasjenko vroeg naar het gedrag van de oproerpolitie zei de president dat zijn mannen voorbeeldig te werk waren gegaan en Belarus hadden gevrijwaard van een 'Blitzkrieg'.
Op de vraag naar foto's van arrestanten met sporen van marteling zei Loekasjenko: 'Sommige meiden verfden hun billen blauw, zie je dat niet? We kunnen de beelden laten zien. Ze doen het om het te doen voorkomen dat ze zijn afgeranseld.' Het ging er bij de Russische journalisten allemaal in als koek.
Journalist arm in arm met president (foto presidentiële administratie)
Simonjans toewijding aan Poetin is legendarisch: 'Vroeger was hij gewoon onze president, en kon je hem dus gewoon vervangen. Maar nu is hij onze Leider en we laten hem niet vervangen!' Ze begon haar journalistieke carrière als 25-jarige met het verslaan van de gruwelijke Tsjetsjeense gijzelingsactie in Beslan in 2004, waarbij ze het aantal gegijzelden en de oorzaak van het hoge aantal doden (buitensporig hard ingrijpen van de overheid) verdoezelde. Haar ster steeg snel.
Van oppositie moet Simonjan niets hebben. De vergiftiging van Aleksej Navalny presenteerde ze dan ook onmiddellijk als een hoax uit het buitenland. Toen de artsen in Omsk, na aanvankelijk te hebben gezegd dat Navalny vergiftigd was, suggereerden dat het misschien gewoon aan een daling van zijn bloedsuikerspiegel was, twitterde zij direct dat zij dat ook zo vaak had gehad. Ook beweerde ze in een gesprek op de televisie dat de vergiftigingspoging wellicht het werk was van Navalny's 'concurrent' Michail Chodorkovski, die het politieke speelveld niet met hem wil delen. (Chodorkovski, voorheen CEO van oliebedrijf Joekos, zat tien jaar in een strafkamp nadat hij zich niet had willen neerleggen bij Poetins domesticering van het zakenleven.)
Simonjan haat Navalny, vooral sinds zijn Anticorruptiefonds in maart 2020 onthulde dat haar familie eenderde van het budget van $2 miljoen opstreek voor de zeer slecht ontvangen romcom De Krimbrug (2018). Simonjan zelf incasseerde $115,000 voor het scenario, $200,00 ging naar haar man (en regisseur) Tigran Keosajan, de rest naar andere familieleden. De film, die door de kritiek werd neergesabeld, was bedoeld als propagandawerkje voor de brug van het Russische Kertsj naar de geannexeerde Krim, een miljardenproject, gegund aan Poetins zakenvriend Arkadi Rotenberg. Tweederde van het budget van de film kwam van de staat.
Navalny deed onderzoek naar corruptie van de familie van Simonjan (hier op de boot met haar man Keosajan) voor de romcom De Krimbrug